Γενικότερα, η οποιαδήποτε πολιτική κα κοινωνική διαδικασία μεταρρύθμισης και υιοθέτησης νέων μορφών οργάνωσης, διανομής εξουσίας και παραγωγής πόρων με κοινωνικό πρόσημο, συναντά εμπόδια από ομάδες και δομές που απολαμβάνουν οφέλη από τη διαιώνιση της παρούσας κατάστασης των πραγμάτων. Αυτό φάνηκε περίτρανα στην περίπτωση του σοσιαλιστικού πειράματος στη Χιλή, τη δεκαετία του 1970, υπό την ηγεσία του Σαλβαδόρ Αλιέντε. Εν μέσω ψυχροπολεμικού κλίματος στις Διεθνείς Σχέσεις μεταξύ των δύο διαφορετικών ιδεολογικά, πλην όμως, ισάξιων πυρηνικά υπερδυνάμεων, Η.Π.Α. και Ε.Σ.Σ.Δ., υπήρξαν κάποιες απόπειρες για φυγόκεντρα μονοπάτια πολιτικών προτάσεων.
Στην Χιλή, όπου ο αμερικανικός παράγοντας κατείχε πρωτεύουσα ισχύ σε ιδεολογικό, οικονομικό και στρατιωτικό τομέα, εμφανίστηκαν απόπειρες τη δεκαετία του 1970 για έναν νέο πολιτικό λόγο και μία νέα πορεία που αμφισβητούσε την εν λόγω ισχύ. Οι Η.Π.Α., ως δομικό μέρος του παγκόσμιου ανταγωνισμού, περιφρουρούσαν τα συμφέροντά τους σε όλες τις περιοχές του πλανήτη, όπως και στη συγκεκριμένη χώρα της Λατινικής Αμερικής. Ο ηγέτης που κλήθηκε να μετουσιώσει τις νέες πολιτικές απαιτήσεις του χιλιανού λαού σε πράξεις, αποδεσμεύοντας το μείγμα πολιτικής από τις κυριαρχικές βουλήσεις της αμερικανικής ψυχροπολεμικής στρατηγικής, ήταν ο μαρξιστικών καταβολών Σαλβαδόρ Αλιέντε.
Στις προεδρικές εκλογές του 1970, ο αριστερός αντιαμερικανικός συνασπισμός, υπό τον Αλιέντε, κατήγαγε νίκη με 36% έναντι των άλλων δεξιών φιλοαμερικανών υποψηφίων και τέθηκε σε εκκίνηση το πρόγραμμα μετάβασης στον σοσιαλισμό εντός των υφισταμένων αστικών θεσμικών και πολιτειακών δομών της Χιλής. Οι βασικοί προγραμματικοί άξονες της νέας σοσιαλιστικής κυβέρνησης ήταν η επιβολή κρατικού ελέγχου στις κρίσιμες στρατηγικές υποδομές της χιλιανής οικονομίας, όπως χρηματοπιστωτικός τομέας, χημική/μεταλλευτική βιομηχανία, ορυχεία, πετρέλαιο, σιδηρόδρομοι, αεροπλοΐα, ναυτιλία και σιδηρόδρομοι, καθώς και η διευθυντική σχεδίαση της χάραξης και οργάνωσης της οικονομικής πολιτικής από τον λαό.
Παρά τη δημοφιλία του Προέδρου Αλιέντε, εμφανίστηκαν πολλές οικονομικές δυσχέρειες λόγω της ανόδου του πληθωρισμού. Σε συνδυασμό με την έναρξη των διπλωματικών επαφών της Χιλής με τα κράτη του Υπαρκτού Σοσιαλισμού, ομάδες με φιλοαμερικανικό κα αντικομμουνιστικό προσανατολισμό στην επιχειρηματική τάξη, στην αστική νομιμότητα και στις Ένοπλες Δυνάμεις, αγωνιούσαν για τη ροπή των πολιτικών πραγμάτων. Όλα αυτά ήταν αντικείμενο εξονυχιστικής μελέτης και στρατηγικής ανάλυσης πληροφοριών από τις Η.Π.Α., οι οποίες έβλεπαν τις δομές επιρροής τους να τίθενται σε αμφιβολία. Τελικά, στις 11/9/1973, με συμβουλευτική καθοδήγηση από τη CIA, ο στρατηγός Πινοσέτ ανέλαβε πραξικοπηματικά την εξουσία και το σοσιαλιστικό πείραμα της Χιλής, όπως και ο ίδιος ο Πρόεδρος Αλιέντε, έλαβαν τέλος. Άλλωστε, η Λατινική Αμερική, ως γνωστόν, ήταν διαχρονικά ένα πεδίο πραξικοπηματικών πειραμάτων, όποτε διακυβεύονταν τα γεωπολιτικά συμφέροντα των Η.Π.Α, με τη μορφή στρατιωτικών καθεστώτων τύπου «χούντας». Η ισπανική αυτή λέξη, περιγράφει ένα εκτελεστικό συμβούλιο ανώτατων, συνήθως, αξιωματικών, που ασκούν ως ανώτατο συλλογικό όργανο την πολιτική εξουσία με δικτατορικό τρόπο.
Η εγκαθίδρυση της χούντας Πινοσέτ προέβη όχι μόνον σε πολιτικές διώξεις, βασανιστήρια και χιλιάδες εκτελέσεις, αλλά και σε μία ραγδαία αποκρατικοποίηση κρίσιμων πυλώνων της χιλιανής οικονομίας, με τη βοήθεια οικονομικών κύκλων των αμερικανικών πανεπιστημίων που προασπίζονταν το «ελάχιστο κράτος». Έπειτα, από 17 χρόνια «στρατιωτικών οικονομικών», η χούντα έδωσε τη θέση της στην πολιτειακή επάνοδο της Δημοκρατίας, ενώ επιχειρήθηκε επούλωση των πληγών, βελτίωση της «εθνικής εικόνας» διεθνώς και καταλογισμός ευθυνών για τα εγκλήματα της στρατιωτικής διακυβέρνησης.
Ο πολιτισμός ως αξιακός υπερασπιστής του ανθρώπου συμβάλλει στη διεθνή «εξυγίανση» της εικόνας μίας χώρας με τραυματικά γεγονότα και οξεία προβλήματα, όπως η Χιλή του ’70-’90. Η συλλογική μνήμη του χιλιανού λαού έχει συγκρατήσει τη σοσιαλιστική απόπειρα του Αλιέντε, ο οποίος νοητά παραμένει ζωντανός. Για αυτόν τον λόγο, φορείς του χιλιανού πολιτισμού προσπαθούν να μεταλαμπαδεύσουν την ιστορική μνήμη στην νέα γενιά. Ένας αντίστοιχος φορέας είναι το Μουσείο για την Αλληλεγγύη Σαλβαδόρ Αλιέντε (Museo de la Solidaridad Salvador Allende).
Το Μουσείο φιλοξενεί έργα καλλιτεχνών εντός και εκτός Χιλής σχετικά με την μοντέρνα τέχνη. Δημιουργήθηκε το 1971, εν μέσω διακυβέρνησης Αλιέντε, με τον σκοπό να συμβάλλει στην οικοδόμηση της ενότητας και της πολιτιστικής αφύπνισης των Χιλιανών. Όμως, με την έλευση της δικτατορίας τερματίστηκε η δράση του και μερικά έργα φυγαδεύτηκαν στο εξωτερικό. Μόνο όταν παλινορθώθηκε η Δημοκρατία, το Μουσείο επαναλειτούργησε, ενώ σκοπός του ήταν πλέον και η διάσωση των έργων για να συμβάλλουν στην Αδελφότητα, την Τέχνη και την Πολιτική, ώστε να επιτραπούν οι προβληματισμοί και η διάδοση των εμπειριών για τη σύγχρονη κοινωνία. Επομένως, ο πολιτισμός, όπως και η εκπαίδευση, μπορεί να διδάξει Ιστορία και φαίνεται ότι η Χιλή το καταφέρνει.
Γιώργος Σμαΐλης
- Βιβλιογραφία
- Espinosa V. I., (2021), Salvador Allende’s development policy: Lessons after 50 years, Institute of Economic Affairs. 2021;41:96–110.
- https://faro.udd.cl/files/2022/11/espinosa2021-salvador-allendes-development-policy-lessons-after-50-years.pdf
- https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1987-01-25-mn-5720-story.html
- https://www.mssa.cl/el-museo/equipo/
- https://revista.drclas.harvard.edu/museo-de-la-solidaridad-salvador-allende/