Πολύ πριν τις μέρες της τηλεόρασης, του ραδιοφώνου ή ακόμα και του κινηματογράφου υπήρχε μια διαφορετική μορφή ψυχαγωγίας στην Ελλάδα με ρίζες στις λαογραφικές παραδόσεις. Γνωστό και ως “Καραγκιόζης” , το θέατρο σκιών παιζόταν με φιγούρες από χαρτί, δέρμα ή μεταγενέστερα διαφανές πλαστικό τις οποίες χειριζόταν ο καραγκιοζοπαίχτης πίσω από μια λευκή οθόνη (χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς και κομμάτια λευκού υφάσματος ή σεντόνια )φωτιζόμενη από κάποια πηγή φωτός.
Το θέατρο σκιών αναπτύχθηκε σε πολλές περιοχές, όπως η Κίνα, η Ινδία, η Περσία και η Μικρά Ασία. Συχνά συνδέονταν με τη λατρεία των νεκρών καθώς και με θεότητες του «άλλου κόσμου». Η Ελλάδα είναι από τις λίγες ευρωπαϊκές χώρες που υιοθέτησαν το θέατρο σκιών, εγκαταλείποντας, ωστόσο, τη θρησκευτική του πτυχή και προσθέτοντας τη μοναδικότητα του ελληνικού πολιτισμού σε αυτό. Έτσι, το θέατρο σκιών εξελίχθηκε σταδιακά σε μια αυτοτελή μορφή τέχνης, αποκτώντας μια ελληνική χροιά εντάσσοντας σε αυτό μουσική, υποκριτική και κοινωνική σάτιρα που ενσωματώθηκε στην παραδοσιακή λαογραφία.
Ίσως ο κυριότερος εκπρόσωπος του θεάτρου σκιών που σύστησε τον Καραγκιόζη στο ευρύ κοινό , τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, ήταν ο Ευγένιος Σπαθάρης (1924-2009). Γεννήθηκε στην Κηφισιά, το 1924, μέσα στην τέχνη του πατέρα του, Σωτήρη, την οποία λάτρεψε. Από μικρός έδειχνε ότι ήταν ένα ανήσυχο, ερευνητικό πνεύμα αλλά και ένα πολύπλευρο ταλέντο. Ξεκίνησε να παίζει περίπου από το 1945, σε πλατείες και σε υπαίθριους χώρους.
Μετά το 1953 περίπου, αρχίζει να ταξιδεύει σε ολόκληρο τον κόσμο. Η Κούβα, η Αμερική, η Ρωσία είναι μερικές από τις στάσεις στο εξωτερικό. Στην πορεία της καριέρας του συμμετείχε σε πολλά διεθνή πολιτιστικά φεστιβάλ θεάτρου και θεάτρου σκιών, ίδρυσε μία σχολή θεάτρου σκιών στη Δανία(1980)- η οποία ακόμη διατηρείται από τους μαθητές του- και έδωσε ομιλίες για το θέατρο σκιών και την πολιτιστική σημασία του Καραγκιόζη στα πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Κέιμπριτζ(1998). Το 2007 τιμήθηκε ιδιαίτερα από το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού για την μεγάλη του προσφορά στο καλλιτεχνικό αυτό είδος για το οποίο του αναγνωρίστηκε ο τίτλος του μεγάλου δασκάλου.
Με την τεράστια απήχηση της δουλειάς τους αλλά και την αφοσίωσή του στον Καραγκιόζη, ο Σπαθάρης αναμφίβολα αποτέλεσε πρεσβευτή της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της αγάπης του κόσμου προς τον Σπαθάρη ήταν όταν είχε πάει για δεύτερη φορά στο Κρεμλίνο για παράσταση. Ήταν τόσο πολύς ο κόσμος που του ζήτησαν να παίξει πίσω από ένα τεράστιο πανί ώστε να μπορέσουν να το δουν οι περισσότεροι. Αυτός βέβαια δεν δέχτηκε καθώς τεχνικά έχανε η παράσταση. Εντούτοις πάνω από 5000 κόσμος είδε τον καραγκιόζη πίσω από ένα πανί 2,5 μέτρων.
Στόχος του Σπαθάρη ήταν να ανεβάσει πολύ ψηλά τον Καραγκιόζη, τόσο σαν σημαντικό ελληνικό και παραδοσιακό θέαμα όσο και σαν εξαιρετικό είδος τέχνης και τεχνικής. Έτσι, ο Καραγκιόζης εμψυχωνόταν συνεχώς, εκσυγχρονίστηκε, εμφανίστηκε σε όλον τον κόσμο, έγινε τραγούδι και στο τέλος, απέκτησε το δικό του «σπίτι» με την ίδρυση του Σπαθάρειου Μουσείου Θεάτρου Σκιών του Δήμου Αμαρουσίου το 1991 που σκοπό έχει τη διατήρηση, προστασία και διάδοση του Καραγκιόζη.
Αρετίνα Στεφανή, Ασκούμενη του Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας
Πηγές:
- https://www.archaiologia.gr/blog/photo/%CF%83%CF%89%CF%84%CE%AE%CF%81%CE%B7%CF%82-%CE%B5%CF%85%CE%B3%CE%AD%CE%BD%CE%B9%CE%BF%CF%82-%CF%83%CF%80%CE%B1%CE%B8%CE%AC%CF%81%CE%B7%CF%82/
- https://youngpeople.gr/%CE%B5%CF%85%CE%B3%CE%AD%CE%BD%CE%B9%CE%BF%CF%82-%CF%83%CF%80%CE%B1%CE%B8%CE%AC%CF%81%CE%B7%CF%82-%CE%BF-%CE%AC%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%89%CF%80%CE%BF%CF%82-%CF%80%CE%BF%CF%85-%CE%BC%CE%B1%CF%82-%CE%B3/
- https://www.karagiozismuseum.gr/en/spatharides/eugenios_spatharis_greece.htm
- https://photius.com/thus/karagiozis.html
- http://www.karagkiozis.com/deite-kataskeues.htm
