Πολλοί (θα) είναι εκείνοι που θα αναρωτηθούν, πως γίνετε να συνδέεται ένα κορίτσι από την Αιθιοπία, με έναν Ιταλό μουσικοσυνθέτη, με φόντο την Αίγυπτο. Ωστόσο, η απάντηση είναι απλή, μέσω της όπερας, ένα ιδιαίτερο έργο το οποίο ενσωματώνει πολλά καλλιτεχνικά είδη, όπως μουσική, χορό, σκηνογραφία και θέατρο. Το εξαιρετικό αυτό είδος έργου, χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης στον καλλιτεχνικό χώρο, ωστόσο η σημασία της διπλωματίας της όπερας σήμερα, αποτελεί τεράστιο εγχείρημα, καθώς παραμερίζει τις όποιες πολιτικές διαφορές υπάρχουν μεταξύ των κρατών και δημιουργεί γέφυρες μεταξύ των λαών. Τα καθολικά θέματα που συνδυάζει η όπερα, όπως η αγάπη, ο πόλεμος και τα ανθρώπινα συναισθήματα, αγγίζουν άπαντες στο κοινό, ανεξαιρέτως χρώματος, φυλής, ή εθνικότητας. Το μεγαλείο που κρύβει η όπερα, καθώς και τα πολλαπλά μηνύματα που αρκετές φορές προσπαθεί να περάσει στο πλήθος, αποτελούν χρήσιμο εργαλείο πολιτιστικής διπλωματίας, φέρνοντας τους λαούς πιο κοντά και ενισχύοντας την αλληλοκατανόηση και το σεβασμό.
Η μουσική είναι τροφή για την ψυχή, ο πολιτισμός είναι ο φάρος του μυαλού και η όπερα δεν είναι μια μακρινή μορφή τέχνης για τους Αιγύπτιους ή τους λοιπούς λαούς της Μέσης Ανατολής. Η προέλευση του θεάτρου της όπερας στην Αίγυπτο κατά πολλούς, ταυτίζεται με την γαλλική εκστρατεία του Ναπολέοντα στη χώρα το 1798. Πριν από την κατασκευή της όπερας Khedivial του Καΐρου το 1869, οι μόνες περιγραφές των ευρωπαϊκών θεατρικών παραστάσεων στην Αίγυπτο, ήταν αυτές που περιέγραψε ο συγγραφέας Rifaa Rafi Αl-Tahtawi, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι «αν δεν υπήρχαν τόσες περίεργες τάσεις στο γαλλικό θέατρο, θα έπρεπε να θεωρηθεί ένας θεσμός, με εξαιρετικά ευεργετικές αρετές». Σε συνέχεια του έργου που ξεκίνησε ο Μωάμεθ Αλί Πάσας για τον εκσυγχρονισμό της χώρας, ο χεδίφης Ισμαήλ Πασάς (κυβέρνησε μεταξύ 1863-1879), προχώρησε με ένα πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων, εμπνευσμένο από εκείνα των μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών. Κάπως έτσι, το 1869 χτίστηκε η όπερα του Καΐρου (Khedivial), όπου με αφορμή τα εγκαίνια της γεννήθηκε και η θρυλική όπερα Άιντα, με το λυρικό της κείμενο, γραμμένο από τον Ιταλό Τζουζέπε Βέρντι, η οποία παρουσιάστηκε στο αιγυπτιακό κοινό στις 24 Δεκεμβρίου 1871.
Σήμερα, η Άιντα, είναι μια από τις πιο πολυταξιδεμένες όπερες σε όλο τον κόσμο, με το σκηνικό της αρχαίας Αιγύπτου, να μαγεύει τους λαούς, όπως ακριβώς συμβαίνει με το Ριγκολέτο και την Τόσκα της Ιταλίας, την Κάρμεν της Ισπανίας ή την Μαντάμ Μπατερφλάι της Ιαπωνίας. Η μουσική της όπερας Άιντα σήμερα, αποτελεί σημαντικό κομμάτι του αιγυπτιακού πολιτισμού και χρησιμοποιείται στις τελετές αποφοίτησης του Πανεπιστημίου στο Κάιρο, παρά το γεγονός ότι γράφτηκε από έναν Ιταλό που αρνήθηκε να επισκεφθεί την Αίγυπτο. Όπως χαρακτηριστικά ειπώθηκε από την σοπράνο Fatma Said: «Η τέχνη δεν είναι μόνο να παίρνεις γεγονότα και να τα βάζεις στη μουσική, αλλά πρέπει να χρησιμοποιείς την φαντασία σου για να εμπλακείς με τον πολιτισμό μιας άλλης χώρας».
Με φόντο την αρχαία Αίγυπτο, η ιστορίας της παραπάνω όπερας, διηγείται τον έρωτα που υπάρχει μεταξύ ενός Αιγύπτιου στρατηγού (Ρανταμές) και την κόρη του βασιλιά της Αιθιοπίας (Άιντα), με την οποία η Αίγυπτος βρίσκεται σε πόλεμο. Διαρκείς συγκρούσεις και εναλλαγές συναισθημάτων κρατούν από την αρχή έως το τέλος αμείωτη τη δραματική ένταση. Οι πολλοί, το κράτος, συγκρούονται με το ερωτευμένο υποκείμενο, οι πόθοι και τα όνειρα των νέων με τα συμφέροντα του κράτους και του ιερατείου και η αγάπη για την πατρίδα με τον έρωτα. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η διπλωματία της όπερας κρύβει πολλά μηνύματα, κυρίως όμως αυτό της ένωσης των λαών και όχι του διαχωρισμού, ενισχύοντας την ανάγκη για αγάπη και ειρήνη, κάτι που της προσδίδει σημαντική θέση στο πλέγμα των διεθνών σχέσεων ειδικά σήμερα, όπου κυριαρχούν οι τεταμένες σχέσεις μεταξύ Αιγύπτου και Αιθιοπίας, με φόντο τα ύδατα του Νείλου.
Καταληκτικά, στον πυρήνα της διπλωματίας της όπερας, βρίσκονται οι έννοιες του ηρωισμού, της πάλης μεταξύ ειρήνης και πολέμου, της θεότητας, του έρωτα και του πάθους, διαμορφώνοντας την ίδια την ουσία των συνθέσεων των έργων. Η όπερα, είναι αυτή που μπορεί να υπερνικήσει τα εμπόδια και τις διαφωνίες των κυβερνήσεων και να ενώσει τις κοινότητες των λαών, μέσα από την αρμονική συγχώνευση της μουσικής, με το θέατρο και το χορό. Μέσω λοιπόν, των παγκόσμιων κλασικών έργων της όπερας, είναι δυνατόν να γεφυρωθούν οι διακρατικές διαφωνίες και να τονιστούν τα κοινά στοιχεία που μας ενώνουν, υπό τους μαγευτικούς ήχους των λυρικών σκηνών.
Νικόλαος Σιδηρόπουλος
Βιβλιογραφία:
Σχετικά με την Διπλωματία του μελοδράματος: https://helleniculturaldiplomacy.com/%ce%b4%ce%b9%cf%80%ce%bb%cf%89%ce%bc%ce%b1%cf%84%ce%af%ce%b1-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%bc%ce%b5%ce%bb%ce%bf%ce%b4%cf%81%ce%ac%ce%bc%ce%b1%cf%84%ce%bf%cf%82/ (Πρόσβαση: 08/12/2023).
Petrocelli P., The origins of opera houses in Egypt. https://medium.com/@paolopetrocelli/the–origins–of–opera–houses–in–egypt-36a49eb01db5 (Πρόσβαση: 08/12/2023).
Willson F., Travesty or tragedy? What Egypt thinks of Verdi’s Aida, The Guardian. https://www.theguardian.com/music/2021/dec/23/travesty–or–tragedy–what–egypt–thinks–of–verdi–aida–opera (Πρόσβαση: 08/12/2023).
Σιδηρόπουλος Ν., Το γεωπολιτικό τρίγωνο του Νείλου: Αίγυπτος-Σουδάν-Αιθιοπία, Huffingtonpost. https://www.huffingtonpost.gr/entry/to-yeopolitiko-triyono-toe-neiloe-aiyeptos-soedan-aithiopia_gr_63511e2ee4b04cf8f3803ef5 (Πρόσβαση: 08/12/2023).
Καλτάκη Μ., Γιατί η όπερα “Αΐντα” είναι πλασμένη από πραγματικό μεγαλείο;, Lifo. https://www.lifo.gr/culture/theatro/giati–i–opera–ainta–einai–plasmeni–apo–pragmatiko–megaleio (Πρόσβαση: 08/12/2023).
