Η επανάσταση στον τομέα της τεχνολογίας και της επιστήμης, που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα, οδήγησε αδιαμφισβήτητα στην παγκοσμιοποίηση των επικοινωνιών και στην άμεση διασυνδεσιμότητα των λαών, καθιστώντας τον κόσμο περισσότερο προσβάσιμο και σε μεγαλύτερη εγγύτητα (Rodríguez Gómez, 2015:916). Ταυτόχρονα, όμως, επέφερε και δραστικές αλλαγές στη διπλωματική πρακτική, επιτάσσοντας αφενός τον επανασχεδιασμό των παραδοσιακών μεθόδων και συστημάτων άσκησης της διπλωματίας από τους ιθύνοντες κρατικούς φορείς και αφετέρου την υιοθέτηση νέων μοντέλων για την επίτευξη των στόχων της εξωτερικής τους πολιτικής που βασίζονται πλέον στην πολύπλευρη αξιοποίηση των νέων, καινοτόμων – διαδραστικού χαρακτήρα- Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνίας και ιδίως του διαδικτύου και των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης (Castro Martinez, 2019: 48-49). Σε αυτό το διαρκώς μεταβαλλόμενο τεχνολογικό περιβάλλον αναδύθηκε τις τελευταίες δεκαετίες ένας νέος πολυσήμαντος όρος, αυτός της «ψηφιακής διπλωματίας» (Sandre, 2013: 9),ο οποίος τυγχάνει ευρείας και πολυδιάστατης εφαρμογής και στον πιο εξειδικευμένο πολιτιστικό τομέα.
Επί ισπανικού εδάφους, ιδιαίτερα επιτυχημένη, ως προς την αποτελεσματικότητά της από διπλωματικής άποψης, έχει αποδειχθεί η ψηφιακή πολιτιστική δράση του Ινστιτούτου Θερβάντες. Πρόκειται για έναν δημόσιο, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα πολιτιστικό φορέα με ευρεία παρουσία διεθνώς, καθώς διαθέτει επί του παρόντος ένα εκτεταμένο δίκτυο από πιστοποιημένα κέντρα, παραρτήματα και αίθουσες Διαλέξεων (Aula Cervantes) σε ενενήντα (90) πόλεις σαρανταπέντε (45) χωρών και στις πέντε (5) ηπείρους. Θεμελιώδης σκοπός του είναι η προώθηση της διδασκαλίας, της εκμάθησης και της χρήσης της ισπανικής και των συν – επίσημων γλωσσών και η συμβολή στη διάδοση του πολιτισμού των ισπανόφωνων χωρών σε παγκόσμια κλίμακα (1).
Από τις απαρχές του εν έτει 1991, το Ινστιτούτο Θερβάντες υπήρξε πρωτοπόρος στο ψηφιακό μοντέλο για την εξωτερική πολιτιστική δράση της Ισπανίας, αναπροσαρμόζοντας σε τακτική βάση τη ψηφιακή επικοινωνιακή του στρατηγική σε απόλυτη εναρμόνιση με τις νέες τεχνολογικές τάσεις. Στις πολυάριθμες σχετικές δραστηριότητες του συγκαταλέγονται μεταξύ άλλων η δημιουργία του Εικονικού Κέντρου (1995) και της πρώτης Διαδικτυακής Αίθουσας Διδασκαλίας (1997), ως πολυμεσικά εκπαιδευτικά και πολιτιστικά περιβάλλοντα, η θεμελίωση της ψηφιακής «Πύλης για την προώθηση του Ισπανικού Πολιτισμού» που αποτελεί μια βάση δεδομένων αφορώντων την ακαδημαϊκή δραστηριότητα κι έρευνα στον τομέα των Ισπανικών Σπουδών ανά την υφήλιο (2000), ειδικά διαμορφωμένες ιστοσελίδες, ξεχωριστές για κάθε Παράρτημα (2001), και μια ειδικά σχεδιασμένη ηλεκτρονική, διδακτική πλατφόρμα (AVE Global) που εξυπηρετούσε ως κόμβος τόσο συνδυαστικής όσο και εξ’ αποστάσεως μεθόδων διδασκαλίας (Basterrechea, 2003:72).
Το έτος 2009, το Ινστιτούτο Θερβάντες εγκαινίασε την είσοδο του στον χώρο των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης, ανοίγοντας τους πρώτους επίσημους, επαγγελματικούς του λογαριασμούς σε Facebook και Twitter. Επί του παρόντος, απευθυνόμενο σε εκατοντάδες χιλιάδες ακολούθους που ξεπερνούν στο σύνολό τους σε αριθμητικούς όρους τις 800.000 σε όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη της γης διαθέτει πλέον ενεργά προφίλ και σε άλλες εφαρμογές, όπως Instagram, LinkedIn, Google+, Tumblr, YouTube, κ.α.. Με τον ίδιο στόχο της προσέγγισης πιο ειδικών κοινών και πιο εξειδικευμένων ακροατηρίων (γλωσσικά ή πολιτιστικά) το Ινστιτούτο Θερβάντες δημιούργησε λογαριασμούς σε εγχώριες πλατφόρμες, όπως Youku, Sina weiboo, Douban στην Κίνα, Orkut στη Βραζιλία, Mixi στην Ιαπωνία & VKontakte στη Ρωσία (Prieto – Rubio ,Núñez 2018:242).
Μέσα από τις ποικίλες ψηφιακές δράσεις του, το Ινστιτούτο Θερβάντες έχει ως πρωταρχικό σκοπό την ισχυροποίηση της αναδομημένης εικόνας της Ισπανίας στο παγκόσμιο στερέωμα και την ενδυνάμωση της φήμης και της αναγνωρισιμότητάς της στο εξωτερικό (Delgado, 2014). Την παρουσιάζει ως μια χώρα, όχι πια ταυτισμένη με χαμηλό επίπεδο παραγωγικότητας και με πληθυσμούς που ενδιαφέρονται κατά κόρον για τις διασκεδάσεις και την απόλαυση του ήλιου και της θάλασσας (Papaioannou,2017:609), αλλά δεσμευμένη να ακολουθήσει τον δρόμο του εκσυγχρονισμού, μετά από μια επιτυχημένη διαδικασία δημοκρατικής πολιτικής μετάβασης, μέσω της αποτίναξης της βαριάς κληρονομιάς του δικτατορικού ιστορικού παρελθόντος της που ήταν συνυφασμένο με έννοιες όπως ο απολυταρχισμός, η απομόνωση και η οπισθοδρομικότητα (Moreno, 2014:49). Με βασικό σημείο εστίασης την ισπανική γλώσσα, η προσφορά χρήσιμης και σημαντικής πληροφόρησης αναφορικά με τον πλούτο και το εύρος του ισπανικού πολιτισμού που ανανεώνεται από γενιά σε γενιά επηρεάζει ευνοϊκά, διαμέσου της πειθούς και της ελκυστικότητας, τη διεθνή κοινή γνώμη, επιτρέποντας μια πολλαπλά ευεργετική διαχείριση της ισπανικής εθνικής ταυτότητας (Κιαχτύπη, 2020:27).
Επιπλέον, αναδεικνύοντας με έμφαση και την ιβηρο-αμερικάνικη διάσταση της πολιτιστικής φυσιογνωμίας της χώρας μέσα από το ψηφιακό του πρόγραμμα, το Ινστιτούτο Θερβάντες συνεισφέρει αποφασιστικά στη δημιουργία και προαγωγή ενός κοινού πολιτιστικού χώρου που περιλαμβάνει όλους τους λαούς της Ισπανόφωνης κοινότητας, συσφίγγοντας τις σχέσεις μεταξύ τους μέσα σ’ ένα κλίμα αμοιβαίου σεβασμού κι εμπιστοσύνης και καλλιεργώντας γόνιμες συνθήκες για την ανάπτυξη προγραμμάτων, συνεργασιών και συμβάσεων με πολιτιστικούς φορείς και παρομοίου ενδιαφέροντος οργανισμούς άλλων κρατών (Estrategiade Acción Exterior 2021-2024: 86).
Τέλος, μέσα από τις καθημερινές αναρτήσεις του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με προεξέχον το εκπαιδευτικού και πολιτιστικού χαρακτήρα περιεχόμενο, οικοδομεί μια συνεκτική μαθησιακή κοινότητα μεταξύ των διαφορετικών κοινών στα οποία απευθύνεται, που δεν γνωρίζει γεωγραφικά σύνορα και στηρίζεται στη συμμετοχικότητα, την κοινωνική κι επικοινωνιακή αλληλεπίδραση, την ανταλλαγή ιδεών και γνώσεων και τη διεξαγωγή διαπολιτισμικού διαλόγου (Prieto & Rubio Núñez, 2018:256), διασφαλίζοντας τη περαιτέρω επέκταση της σφαίρας επιρροής του σε ολόκληρο τον κόσμο.
Χρυσάφω Σίννη
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία:
Basterrechea, J.P. (2003). El Aula Virtual de Español (AVE). Un proyecto del Instituto Cervantes para integrar el potencial de las NTIC en la actividad docente, In II Congreso Internacional de Español para Fines Específicos, pp.65-81
Castro – Martinez, A. (2019). Ciberdiplomacia y comunicación institucional: La presencia de la diplomacia digital española en redes sociale. ESTUDIOS INSTITUCIONALES, 6(10), pp.45-72
Delgado Gómez – Escalonilla, L. (2014). Un siglo de diplomacia cultural española: de la Junta para Ampliación de Estudios al Instituto Cervantes. Documento de Trabajo 12, Madrid: Real Instituto Elcano, pp.1-42
Ministerio de Asuntos Exteriores, Unión Europea y Cooperación (2021). Estrategia de Acción Exterior 2021-2024. Madrid:Dirección General de Comunicación, Diplomacia Pública y Redes
Moreno, A.P. (2014). Spanish soft power and its structural (NON-traditional) model of diplomacy, In book: Contemporary Foreign Policy, RoutledgeEditors: García, Pacheco
Papaioannou, K. (2017). The role of the Cervantes institute in the implementation of the cultural policy of Spain, since the establishment of Democracy and beyond, IJASOS International E-Journal of Advances in Social Sciences, 3(8), pp.607-611.
Prieto, J. J. & Rubio Núñez, R. (2018). Mass cultural communication: the case of the Cervantes Institute and its digital diplomacy via Twitter. Communication & Society, 31(3), pp.239-256.
Rodríguez Gómez, A.A.(2015). Diplomacia digital, ¿adaptación al mundo digital o nuevo modelo de diplomacia?, Opción, 31 (2), pp. 915-937
Sandre, A. (2013). Twitter for Diplomats. Geneva: DiploFoundation.
Ελληνόγλωσση Βιβλιογραφία:
Κιαχτύπη, Ε. (2020). Πολιτιστική Διπλωματία ως παράγοντας ισχυροποίησης της φήμης και του γοήτρου μιας χώρας. Η περίπτωση του Ισπανικού Ινστιτούτου Θερβάντες στην Ελλάδα και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Διπλωματική Εργασία, Σχολή Κοινωνικών Επιστημών, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.
Διαδικτυακές Πηγές: