Ήδη από την εποχή του Ηροδότου υπήρχε μια υποτυπώδης επικοινωνία μεταξύ των Αρχαίων Ελλήνων και των πρωτο-γερμανικών λαών της Σκανδιναβίας. Αργότερα ωστόσο, κατά την περίοδο που η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μεσουρανούσε στον χώρο της Μεσογείου, οι σχέσεις μεταξύ των ηγεμόνων του Βορρά και της Βυζαντινής αυλής, θα εκτινάσσονταν πραγματικά σε εμπορικό και πολιτιστικό επίπεδο.
Παρά την ανεπιτυχή πολιορκία του ‘Μίκλαγκαρντ’, όπως αποκαλούσαν την Κωνσταντινούπολη οι βόρειοι εισβολείς της, οι σχέσεις δεν θα αργούσαν να αποκατασταθούν. Οι Σκανδιναβοί πρίγκηπες της δυναστείας των Ρουρικιδών μάλιστα, οι οποίοι κυβερνούσαν τους σλαβόφωνους Ρως του Κιέβου, θα αποδέχονταν τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό στα τέλη του 10ου αιώνα, ώστε να εξασφαλίσουν ακόμα στενότερες διπλωματικές σχέσεις με τους Βυζαντινούς στον νότο.
Παράλληλα, ακόμα και οι ‘πραιτοριανοί’ των αυτοκρατόρων της Κωνσταντινούπολης από την ίδια εποχή, άρχισαν να αποτελούνται από σώματα Βίκινγκ πολεμιστών, που «εξάγονταν» ως μισθοφόροι από την περιοχή της Σκανδιναβίας και αποκαλούνταν Βαράγγοι. Οι βυζαντινο-σκανδιναβικές σχέσεις αναμφίβολα επηρέασαν σημαντικά την μοίρα τόσο των ελληνικών όσο και των σλαβικών και βορειογερμανικών λαών της Ευρώπης, ενώ ο ρόλος και η διάσταση των σχέσεων έχει αποτιμηθεί ιστορικά και διπλωματικά από τα σύγχρονα κράτη της Ελλάδας και της Νορβηγίας.
Αρχικά, στην Νορβηγία του 19ου και του 20ου αιώνα, η ελληνική, και δη η αρχαιοελληνική κουλτούρα, ήταν εξαιρετικά διαδεδομένη σε ακαδημαϊκούς κύκλους, όπως συνέβαινε και σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες την ίδια εποχή άλλωστε. Η ελληνο-νορβηγική παρακαταθήκη από την βυζαντινή περίοδο ωστόσο φάνηκε να βρίσκεται στο περιθώριο των περισσότερων συζητήσεων και δεν αναδείχθηκε επαρκώς. Στην Ελλάδα, σαφώς το κλίμα ήταν παρόμοιο ενώ η προβληματική ομολογουμένως πολιτική εσωστρέφειας που ακολούθησε συστηματικά το ελληνικό κράτος σε επίπεδο πολιτιστικής διπλωματίας δεν βοήθησε ιδιαίτερα.
Μόνο, και αυτό πολύ αργότερα, οι σχέσεις Σκανδιναβών και Βυζαντινών θα αποτελούσαν μια περιορισμένη πτυχή των πολιτιστικών δεσμών Ελλάδας και Νορβηγίας, εξαιτίας της αυξανόμενης παρουσίας ανθρώπων από την μια χώρα στην άλλη, των επακόλουθων μεικτών γάμων, αλλά και της ραγδαίας άνθισης που γνώρισαν οι Βίκινγκς στην ποπ κουλτούρα, τις τελευταίες δεκαετίες. Προϊόντα πολιτισμού, από τον χώρο της λογοτεχνίας, του σινεμά, αλλά και της μουσικής που σχετίζονται με την παρουσία των Βίκιγνκς στον χώρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, έγιναν γνωστά τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Νορβηγία και στον υπόλοιπο κόσμο.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι τελευταίοι κύκλοι της δημοφιλέστατης σειράς «Vikings», του History Channel, οι οποίοι παρά τις ιστορικές τους ανακρίβειες, αποτέλεσαν μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία ανάδειξης των σχέσεων των Βυζαντινών, τόσο με τους προγόνους των Νορβηγών, όσο και με την δυναστεία των Ρουρικιδών του Κιέβου, σε μικρότερο βαθμό. Επιπλέον, πολλές μπάντες της folk metal σκηνής, τόσο στην Νορβηγία, όσο και σε άλλες χώρες, όπως την Μεγάλη Βρετανία, την Ισλανδία και την Γερμανία, έχουν ασχοληθεί στιχουργικά με Βίκινγκ φιγούρες, όπως αυτές του Harald Hardrada, ενός από τους εμβληματικότερους ηγεμόνες της Νορβηγίας, ο οποίος υπηρέτησε ως Βαράγγος στην βυζαντινή αυλή, κατά τον 11ο αιώνα.
Στην Ελλάδα, ο ρόλος των φημισμένων Σκανδιναβών πολεμιστών στις υποθέσεις της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, έχει αναδειχθεί στο ευρύ κοινό επίσης πρόσφατα, μέσα από έργα όπως τα «Byzantine Tales», του Σπύρου Θεοχάρη και της Χρυσαυγής Σακελλαροπούλου, αλλά και από μερικά αντίστοιχα αφιερώματα ή ημερίδες, κυρίως στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, το Νορβηγικό Ινστιτούτο Αθηνών ή άλλους παρόμοιους θεσμούς. Δυστυχώς ωστόσο, οι επιρροές των Βυζαντινών στις κοινωνίες της δυτικής Σκανδιναβίας, αλλά και εκείνες που η Βίκινγκ κουλτούρα είχε στην εξωτερική και εσωτερική πολιτική της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, εξακολουθούν να μην αποτελούν σημαντικό τμήμα των πολιτιστικών σχέσεων Ελλάδας και Νορβηγίας.
Ο μηδαμινός αριθμός ακαδημαϊκών έργων σχετικά με το ζήτημα στην Ελλάδα και ο σχετικά περιορισμένος αριθμός τους στην Νορβηγία, μαζί με την απουσία κάποιας στρατηγικής για την ανάδειξη των βυζαντινο-σκανδιναβικών σχέσεων σε διμερές επίπεδο, έχουν αδρανοποιήσει εν πολλοίς αυτή την πτυχή των ελληνο-νορβηγικών σχέσεων και την έχουν περιορίσει στις πιο πρόσφατες αλληλεπιδράσεις των δύο λαών. Καταλήγω επομένως, ότι αυτό ίσως να αποτελεί μία σοβαρή παράληψη σε επίπεδο πολιτιστικής διπλωματίας, την οποία οι υπεύθυνοι για την εξωτερική μας πολιτική καλούνται να διορθώσουν, είτε μέσω της εντατικοποίησης των ενημερωτικών σεμιναρίων, ημερίδων και εκθέσεων σε μουσεία, είτε μέσω της στήριξης εγχειρημάτων στο σινεμά, την μουσική σκηνή ή άλλους καλλιτεχνικούς χώρους, τα οποία και θα φέρουν στο προσκήνιο την συγκεκριμένη πτυχή των μακραίωνων σχέσεων Ελλάδας και Νορβηγίας.
Νίκος Διονυσάτος
Πηγές:
-When Viking Kings and Queens Ruled Medieval Russia – History.com
https://www.history.com/news/vikings-in-russia-kiev-rus-varangians-prince-oleg
-Everything you need to know about the Varangian Guard – The Viking Harald
https://thevikingherald.com/article/everything-you-need-to-know-about-the-varangian-guard/341
-Exhibition: Nordic Tales, Byzantine Paths – International Congress of Byzantine Studies
-Harald Hardrada: Overthrowing of an Emperor – Medievalists.com
-Βάραγγοι. Οι τρομεροί Βίκινγκ σωματοφύλακες των Βυζαντινών αυτοκρατόρων. Ποιοι ήταν και πώς βρέθηκαν στη Βασιλεύουσα. – Μηχανή του Χρόνου
-Η Κάθοδος των Βίκινγκς στο Βυζάντιο, H. R. Ellis Davidson – Αργολική Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού
-CHAPTER VI THE VARANGIANS – Academia
https://www.academia.edu/25276742/CHAPTER_VI_THE_VARANGIANS?sm=b
-History TV’s Vikings and History’s Vikings – Academia
https://www.academia.edu/13104042/History_TVs_Vikings_and_Historys_Vikings?sm=b