Η Διπλωματία ήπιας ισχύος συμπεριλαμβάνει την εποικοδομητική ανταλλαγή ιδεών, πληροφοριών, μορφών τέχνης και στοιχεία πολιτισμού, που ευνοούν την ανάπτυξη σχέσεων μεταξύ λαών. Η τέχνη θεωρείται ένας πολύ σημαντικός θεσμός μέσα από τον οποίο ένας λαός παρουσιάζεται στον κόσμο, μεταδίδει στοιχεία πολιτισμού και πληροφορίες, και του δίνει την δυνατότητα να έρθει σε επαφή με άλλους πολιτισμούς.
Ο Κινηματογράφος είναι μία ξεχωριστή μορφή τέχνης, η οποία, μέσα από τον συνδυασμό πραγματικότητας και οπτικής ψευδαίσθησης, καλεί πολίτες απ’ όλο τον κόσμο να ξεχάσουν τις διαφορές τους και να έρθουν μαζί σε έναν κοινό σκοπό. Δίνοντας εύκολη και οικονομική πρόσβαση σε όλους ανεξαρτήτως κουλτούρας και κοινωνικής θέσης, η μαγεία του κινηματογράφου διασχίζει σύνορα για να δημιουργήσει ένα κοινό πεδίο συνάντησης πολιτισμών στα πλαίσια μιας νέας επικοινωνιακής πραγματικότητας.
Η ιστοριογραφία άλλωστε αποδεικνύει ότι από στα πρώτα βήματα του, ο Κινηματογράφος συνδυάστηκε με την Ευρωπαϊκή εξερεύνηση της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Από τον ποταμό Νείλο και τις πυραμίδες τις Γκίζας μέχρι τα Μουσουλμανικά τέμπλα της Παλαιστίνης, ο Κινηματογράφος, όπως σωστά αναφέρει η Ella Shohat, αποτελεί τον κύριο αφηγητή πολιτισμών και αυτοκρατοριών. Μετατρέποντας τον απλό πολίτη σε θεατή-παντογνώστη, όπως αναφέρει ο διακεκριμένος θεωρητικός Christian Metz, ο κινηματογράφος κατάφερε να γεφυρώσει τον Δυτικό πολιτισμό με τα εξωτικά μυστήρια του Ανατολικού. Για παράδειγμα, η ταινία των πρωτοπόρων στον χώρο της οπτικής ψευδαίσθησης, Lumière Brothers, με το όνομα «The Pyramids» («Οι Πυραμίδες») του 1897 αποτελεί μια ολιγόλεπτη οπτική απεικόνιση των πυραμίδων της Γκίζας. Για τον τότε Ευρωπαίο θεατή, μια τέτοια απεικόνιση του έδωσε την δυνατότητα να ταξιδέψει μέσα από την εικόνα στον άγνωστο πολιτισμό της Αιγύπτου και να έρθει σε επαφή με την ξεχωριστή ομορφιά ενός μυστήριου λαού.
Η νέα δύναμη του κινηματογράφου έφτασε στην Ελλάδα τον Νοέμβριο του 1896 και κερδίζει τους κατοίκους των μεγάλων αστικών κέντρων. Οι πρώτοι γνωστοί κινηματογραφιστές γίνονται οι αδελφοί Ιωάννης και Μιλτιάδης Μανάκια, φωτογράφοι από τα Ιωάννινα κυκλοφορώντας την πρώτη τους ταινία με το όνομα «Υφάντρες». Με την ξεχωριστή τοποθεσία της, αμέσως η Ελλάδα μετατρέπεται σε πεδίο επένδυσης ξένων κινηματογραφικών παραγωγών, ενώ από το 1908 και έπειτα ξεκινάει η δημιουργία εθνικών παραγωγών. Οι Ελληνικές ταινίες σύντομα θα κερδίσουν την παγκόσμια σκηνή. Οι ταινίες της «Χρυσής Εποχής» κατά την περίοδο 1955-1967 όπως «Στέλλα» (1955) του Μιχάλη Κακογιάννη και «Το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο» (1959) του Αλέκου Σακελλάριου κάνουν τον γύρο του κόσμου και γίνονται εμπορικές επιτυχίες, ειδικότερα στην Ελληνική διασπορά της Β. Αμερικής και της Αυστραλίας. Η εμπορική επιτυχία του Ελληνικού κινηματογράφου ανοίγει νέους τρόπους προώθησης του Ελληνικού πολιτισμού και αμέσως ο Κινηματογράφος γίνεται ο διπλωμάτης της νέας εποχής δημιουργώντας γέφυρες μεταξύ Ελλάδας και άλλων δυτικών χωρών.
Aπό τις ταινίες της Finos Films μέχρι τις ταινίες της Μελίνας Μερκούρη, ο Ελληνικός κινηματογράφος κερδίζει την παγκόσμια σκηνή. Η Μερκούρη μέσα από την κινηματογραφική της φήμη θα γίνει πρέσβειρα του Ελληνικού πολιτισμού παγκοσμίως. Το έργο της θα διακριθεί για την γεφύρωση των πολιτιστικών σχέσεων μεταξύ Ελλάδας και άλλων λαών, ενώ η μάχη της για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα θα μείνει στην ιστορία. Το 1998 ο σκηνοθέτης Θεόδωρος Αγγελόπουλος βραβεύεται στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών για την ταινία «Μια αιωνιότητα και μία μέρα» (1998). Η σημαντική αυτή βράβευση θα φέρει σε επαφή την Ελληνική κινηματογραφική τέχνη με τα σημαντικότερα διεθνή φεστιβάλ κινηματογράφου.
Ο Ελληνικός πολιτισμός θα κάνει τον γύρο του κόσμου και θα αρχίσει να συμμετέχει στα μεγαλύτερα φεστιβάλ κινηματογράφου μπροστά σε διεθνές κριτικούς και καταξιωμένους παραγωγούς. Τέλος, στα τέλη της δεκαετίας του 2000 δημιουργείται το κίνημα του Weird Wave με κύριους εκπρόσωπους τους σκηνοθέτες Γιώργο Λάνθιμο και την Αθηνά Ραχήλ Τσαγγάρη. Ταινίες όπως «Ο Κυνόδοντας» (2009), «O Αστακός» (2015) και «Η Ευνοούμενη» (2018) του Λάνθιμου θα κατακτήσουν παγκόσμια βραβεία και θα διακριθούν σε τελετές Όσκαρ και το Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας. Ειδικότερα, η επιτυχία του Λάνθιμου έχει φέρει σε επαφή την Ελληνική τέχνη με την παγκόσμια σκηνή, και πια η Ελλάδα θεωρείται ως ένα πεδίο συνάντησης διεθνών παραγωγών.
Η συνάντηση πολλών διεθνών παραγωγών και η ανάδειξη Ελλήνων σκηνοθετών έχει καταστήσει τον κινηματογράφο διπλωμάτη. Ο κινηματογράφος αποτελεί πια όχι μόνο έναν σημαντικό πρέσβη της Ελλάδας στο εξωτερικό, αλλά και φορέα μετατροπής της Ελλάδας σε πεδίο συνάντησης πολιτισμών. Ο κινηματογράφος έχει χτίσει γέφυρες όχι μόνο μεταξύ της Ελλάδας και Δύσης, αλλά και μεταξύ Ελλάδας και Ανατολής.
Πιο συγκεκριμένα, το 2002 ο Νίκος Γραμματικός κερδίζει βραβείο στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου στο Κάϊρο, ενώ το 2008 δημιουργείται Ελληνικό φεστιβάλ κινηματογράφου στην Βηρυτό. Η προσφυγική κρίση των τελευταίων ετών ειδικότερα έχει φέρει σε επαφή σκηνοθέτες από την Μέση Ανατολή με την προσφυγική πραγματικότητα στην Ελλάδα. Η ταινία «A Drowning Man» (2017) του Άραβα σκηνοθέτη από το Ντουμπάϊ και την Παλαιστίνη Mahdi Fleifel απεικόνισε την σκληρή προσφυγική κρίση στην Αθήνα. Η ταινία, στην οποία συμμετέχει και ο Έλληνας ηθοποιός Θύμιος Κούκιος, αποτελεί μια σημαντική κινηματογραφική συνεργασία μεταξύ Ελλάδας και Εμιράτων. Με την ταινία να σαρώνει τα βραβεία στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Ντουμπάϊ, ένας νέος δρόμος πια έχει ανοίξει σε Άραβες σκηνοθέτες οι οποίοι επιλέγουν την Ελλάδα για την παραγωγή τους.
Στην ταινία «A Drowning Man» ο πρωταγωνιστής, ένα προσφυγόπουλο, προσπαθεί να επιβιώσει στην Αθήνα. Η απεικόνιση της Αθήνας, όχι ως ένας διάσημος τουριστικός παράδεισος, αλλά ως μια πόλη βυθισμένη στην προσφυγική κρίση, δημιουργεί εμπάθεια στον θεατή που έρχεται σε επαφή για πρώτη φορά με την σκληρή πολιτική, οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα της Ελλάδας. Ο θεατής μετατρέπεται σε έναν πρόσφυγα που προσπαθεί να επιβιώσει στους δρόμους μιας πόλης που έχει υποφέρει από την αποτυχία πολλών κυβερνήσεων. Η οπτική αυτή παρουσίαση εξάπτει την περιέργεια στον θεατή ώστε να ενημερωθεί για την προσφυγική κρίση και να κατανοήσει καλύτερα την σύγχρονη ιστορία της χώρας. Οι προσφυγικές κοινότητες της Μέσης Ανατολής στην Ελλάδα και η παρουσία τους σε Αραβικές σκηνοθεσίες, ανοίγει νέες συνεργασίες μεταξύ Ελλάδας και Εμιράτων αλλά και άλλων κρατών της Μέσης Ανατολής, με ταινίες να βρίσκονται ήδη σε φάση παραγωγής σε Ελλάδα και Ντουμπάϊ. Ο κινηματογράφος λοιπόν έρχεται να ενώσει τον διαχωρισμό μεταξύ Ελλάδας και Ανατολής, και έτσι δημιουργεί μια νέα πολιτιστική συνεργασία για την κοινή αντιμετώπιση κοινωνικών και πολιτικών προβλημάτων.
Giovanni Prete
Βιβλιογραφία
- Ελληνικός κινηματογράφος, από το 1896 έως σήμερα. ΣοφοκλέουςIn. https://www.sofokleousin.gr/ellinikos–kinimatografos–apo–to-1896-eos–simera
- Successful Examples of the use of Film as a Tool of Cultural Diplomacy. Academy of Cultural Diplomacy. [Online]. http://www.culturaldiplomacy.org/academy/index.php?en_loam-2014_successful-examples-of-the-use-of-film-as-a-tool-of-cultural-diplomacy
- Shohat, Ella, Stam, Robert. Unthinking Eurocentricism: Multiculturalism and the Media (London: Routledge, 1994)
- Metz, Christian. «The Imaginary Signifier», The Imaginary Signifier: Psychoanalysis and the Cinema (Bloomington and Indianapolis, Ind.: Indiana University Press, 1982)
Πηγή φωτογραφίας εξωφύλλου : Pixabay