Η μαζική χρήση του διαδικτύου και των κοινωνικών μέσων δικτύωσης, οι εφαρμογές που έχουν ενσωματωθεί στα κινητά τηλέφωνα νέας γενιάς, το διαδίκτυο των πραγμάτων (Ιnternet of Τhings) και η τρισδιάσταση εκτύπωση (3D printing) έχουν αλλάξει ριζικά τον τρόπο που οι άνθρωποι εργάζονται, επικοινωνούν, ταξιδεύουν, ερωτεύονται, αγοράζουν και πωλούν προϊόντα και υπηρεσίες. Χώρες με πλούσια πολιτισμική παράδοση και εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό, όπως η Ελλάδα, οφείλουν να αξιοποιήσουν τις νέες αυτές δυνατότητες προκειμένου να αναπτύξουν επιχειρηματικές δράσεις που χαρακτηρίζονται από υψηλή προστιθέμενη αξία και εξωστρέφεια, δίνοντας έτσι λύση στο πρόβλημα της υψηλής ανεργίας και της χαμηλής ελληνικής παραγωγικότητας.
Ελληνικές Πολιτιστικές Start-ups: Μια σύντομη χαρτογράφηση
Παρά την πλούσια πολιτισμική παράδοση που διαθέτει η χώρα μας, σχετικά λίγες νεοφυείς επιχειρήσεις αποφασίζουν να δραστηριοποιηθούν στον τομέα του Πολιτισμού. Μια πιθανή ερμηνεία ίσως να αποτελεί το γεγονός ότι πέραν της τεχνικής εξειδίκευσης που χρειάζεται για να αναπτυχθούν τέτοιες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες, απαιτούνται και γνώσεις σ’ ένα σύνθετο αντικείμενο όπως είναι αυτό του Πολιτισμού. Συνεπώς, είναι απαραίτητη η σύμπραξη ανθρώπων από διαφορετικά επιστημονικά πεδία, που θα διαθέτουν παρόμοια επιχειρηματική κουλτούρα, αλλά και ένα κοινό όραμα που θα συσπειρώνει αποτελεσματικά τις δράσεις τους.
Στο σημείο αυτό, θα επιχειρήσουμε μια σύντομη καταγραφή νεοφυών ελληνικών οργανισμών που δραστηριοποιούνται στον τομέα του Πολιτισμού, ξεκινώντας από την Museotechniki. Μια εταιρεία που εξειδικεύεται στον τομέα της διαχείρισης πολιτιστικών αγαθών, παρέχοντας τεχνολογικές λύσεις για την προστασία, έκθεση και ανάδειξη έργων πολιτιστικής κληρονομιάς με τη χρήση αναδυόμενων τεχνολογιών. Όπως αναφέρει ο ιδρυτής της, Ν. Μανιάτης, «τα νέα μέσα μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο διαδρούμε με τα μουσεία, αναδεικνύοντας τα ως χώρους εκπαίδευσης και έμπνευσης και όχι αποστειρωμένης έκθεσης, αποθήκευσης και ανάμνησης πολιτιστικών μνημείων».
Η Mentor, μια ακόμη σημαντική νεοφυής πολιτιστική επιχείρηση, έχει ως αντικείμενο τη δημιουργία θεματικών περιηγήσεων με βάση τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό σε συνδυασμό με βιωματικά-εκπαιδευτικά σεμινάρια από ακαδημαϊκούς και καλλιτέχνες σε θέματα όπως η Φιλοσοφία, η Τέχνη, η Ιατρική, η Μυθολογία κ.α. Η εταιρεία που δραστηριοποιείται και στη διοίκηση πολιτισμικών μονάδων (συμβάλλοντας μάλιστα στην ανακήρυξη της Ελευσίνας ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης για το 2021), απευθύνεται κυρίως σε μαθητές και φοιτητές απ’ όλο τον κόσμο, «μεταφέροντας -όπως αναφέρει ο ένας εκ των δύο συνιδρυτών της, Π. Γκιόκας- τη σχέση του Ομηρικού Μέντορα με τον Τηλέμαχο στη σύγχρονη εποχή». Ανάλογη δράση αναπτύσσει και η εταιρεία Big Olive του Γ. Ζάρα, μέσω προσφοράς σε ξένους επισκέπτες θεματικών περιηγήσεων που συνδυάζουν ιστορικά, αρχιτεκτονικά, κοινωνιολογικά ή ακόμη και γαστρονομικά στοιχεία της Αθήνας.
Μια ομάδα τριών νέων Ελλήνων (Δ.,Τσεβρένη, Α., Φατούρος και Γ. Νικολόπουλος) βρίσκονται πίσω από την ιδέα της γέννησης της Clio Muse, μιας ηλεκτρονικής εφαρμογής η οποία παρουσιάζει εσωτερικές αλλά και εξωτερικές ξεναγήσεις παρέχοντας σύντομες πληροφορίες, μέσω κειμένου, εικόνων και ήχου. Ταυτόχρονα, επιτρέπει στους χρήστες να δημιουργήσουν τις δικές τους διαδρομές και να κάνουν τις δικές τους τουριστικές προτάσεις, δίνοντας τη δυνατότητα ακόμη και μεταπώλησης της ξενάγησής/πρότασής τους σε tour operators. Η εταιρεία έχει αναπτύξει συνεργασίες με μουσεία και εκθέσεις του εξωτερικού, ενώ συμμετέχει και στην ευρωπαϊκή κοινοπραξία που έχει αναλάβει τη δημιουργία της πανευρωπαϊκής πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης PLUGGY.
Η Greeking.me που ιδρύθηκε από τους Ν. Θεοδωρή και Α. Μανιά, αποτελεί μια ακόμη καινοτόμο start up στον χώρο του ελληνικού πολιτισμού και τουρισμού, καθώς δίνει στον ταξιδιώτη την ευκαιρία να νιώσει για λίγο Έλληνας και να καταλάβει στην ουσία του τον ελληνικό πολιτισμό, συμμετέχοντας σε βιωματικές, πρωτότυπες δραστηριότητες και πολιτιστικές διαδρομές μέσα στην Αθήνα, που συνδυάζουν από γευσιγνωσία και μουσική έως και γνωριμία με τις παραδόσεις και την κοινωνική ζωή των ανθρώπων. Η εταιρεία αν και μετράει μόλις δύο έτη ζωής, έχει ήδη αποσπάσει το βραβείο “Exclusive Tour Operator of the year” από το Luxury Travel Guide. Tην δυνατότητα σε ξένους επισκέπτες να αποκομίσουν μια αυθεντική ελληνική εμπειρία, δίνει και η εφαρμογή dopios.com του Α. Τρίμη, η οποία επιτρέπει σε κατοίκους των Αθηνών να προτείνουν μια συγκεκριμένη δραστηριότητα (π.χ. φαγητό στο σπίτι μιας ελληνικής οικογένειας, μια βραδιά στα μπουζούκια, μονοήμερη σε κάποιο κοντινό ελληνικό νησί), την οποία θα διαθέσουν μέσω του site προς πώληση σε τουρίστες της χώρας μας.
Η δημιουργία μιας παγκόσμιας κοινότητας διακεκριμένων δημιουργών που εκφράζονται μέσα από την ελληνική κληρονομιά και η ανάδειξη των προϊόντων τους, είναι ο σκοπός του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Branding Heritage, δράση που συνεπικουρείται και από ένα δίκτυο επιστημόνων που ερευνούν και προβάλλουν θέματα του ελληνικού πολιτισμού. Ιδιαίτερης σημασίας είναι και το έργο που επιτελεί η μη κερδοσκοπική εταιρεία Diadrasis, η οποία στοχεύει στη μελέτη και ανάπτυξη της συντήρησης, της διατήρησης, της αποκατάστασης, της προστασίας και της ανάδειξης της άγνωστης πολιτιστικής κληρονομιάς (minor heritage) της χώρας μας μέσω διαδραστικών δραστηριοτήτων, όπως είναι τα σεμινάρια-εργαστήρια για επαγγελματίες διαφορετικών ειδικοτήτων, η εκπόνηση μελετών, καθώς και η διεξαγωγή έργων συντήρησης και αποκατάστασης. Στη διάσωση της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς στοχεύει και το «Sense Zagori Project», μια δράση που αφορά στην προβολή και ανάπτυξη, μέσω καινοτόμων εφαρμογών και λύσεων, του Ζαγορίου και της ευρύτερης περιοχής. Η εταιρεία Warply έχει αναπτύξει μια εφαρμογή που παρέχει δωρεάν ποικίλες πληροφορίες ιστορικού, πολιτιστικού, περιβαλλοντικού και εκπαιδευτικού ενδιαφέροντος για την περιοχή, ενώ το έργο περιλαμβάνει επίσης τη δημιουργία του πρώτου ζωντανού μουσείου πολιτισμού, καθώς και τον σχεδιασμό και την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων παιγνιώδους μάθησης.
Προβλήματα των Νεοφυών Επιχειρήσεων
Η εξεύρεση χρηματικών κεφαλαίων είναι η πλέον κρίσιμη παράμετρος για τη σύσταση και την ανάπτυξη νεοφυών επιχειρήσεων. Έρευνα που διεξήγαγε η Γενική Γραμματεία Βιομηχανίας του Υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης, τον Νοεμβριο του 2016, με τίτλο «Χαρτογράφηση των επιχειρηματικών αναγκών των ελληνικών υφιστάμενων και υπό σύσταση Start-up επιχειρήσεων», έδειξε ότι η χρηματοδότηση αποτελεί τη σημαντικότερη ανάγκη τόσο για τις υφιστάμενες όσο και για τις υπό σύσταση επιχειρήσεις σε ποσοστά 87,7% και 93,7 % αντίστοιχα. Εντύπωση προκαλούν και τα στοιχεία που δείχνουν τις πηγές χρηματοδότησης των εταιρειών αυτών: στο 83,5% των περιπτώσεων τα κεφάλαια προέρχονται από αποταμιεύσεις και δανεισμό από γονείς και φίλους, ενώ μόλις το 4,7% των εταιρειών εξασφαλίζει τραπεζικό δανεισμό.
Η ίδια έρευνα δείχνει, επίσης, ότι ενώ η πολιτιστική και δημιουργική βιομηχανία βρίσκεται ανάμεσα στους τομείς προτεραιότητας του ΕΣΠΑ ως κλάδος με ιδιαίτερη αναπτυξιακή δυναμική, σπανίως επιλέγεται ως αντικείμενο δράσης των νεοφυών επιχειρήσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι στον πρόσφατο διαγωνισμό “MITEF Greece Startup Competition” που διοργανώθηκε στο πλαίσιο του 5th Hellenic Forum for Science, Technology & Innovation, καμία από τις δέκα νεοφυείς επιχειρήσεις που ήταν υποψήφιες προς βράβευση δεν δραστηριοποιούνταν στον τομέα του Πολιτισμού.
Ιδιωτικές πρωτοβουλίες και ο ρόλος του δημοσίου τομέα
Απ’ την χώρα μας δεν απουσιάζουν ιδιωτικές πρωτοβουλίες που στηρίζουν το πολιτιστικό «επιχειρείν». Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος χρηματοδοτεί το πρόγραμμα «Καινοτόμες Επιχειρήσεις στον Πολιτισμό» το οποίο οργανώνεται απ’ το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, με σκοπό να βοηθήσει άνεργους πτυχιούχους να αποκτήσουν νέες δεξιότητες στη διαχείριση του Πολιτισμού και του Τουρισμού. Το Ίδρυμα Νιάρχος χρηματοδοτεί επίσης δύο ακόμη προγράμματα που σχετίζονται με τον πολιτιστικό τουρισμό και τον σχεδιασμό μουσειοπαιδαγωγικών δραστηριοτήτων, ενώ το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση και το Ίδρυμα Μποδοσάκη υποστηρίζουν οικονομικά το “START”. Το τελευταίο, αποτελεί ένα πρόγραμμα του Robert Bosch Schtiftung, που υλοποιείται σε συνεργασία με το Goethe-Institut Thessaloniki και την Ομοσπονδιακή Ένωση Κοινωνικο-Πολιτιστικών Κέντρων, με σκοπό να εκπαιδεύσει νέους πτυχιούχους Έλληνες σε θέματα πολιτιστικής επιχειρηματικότητας, προσφέροντας ένα εντατικό πρόγραμμα κατάρτισης σε διαφορετικές πόλεις της Γερμανίας.
Η νεανική επιχειρηματικότητα, μπορεί να αναπτυχθεί όμως και με τη συμβολή και στήριξη του δημοσίου τομέα. Η δημιουργία ενός ευέλικτου θεσμικού πλαισίου, η μείωση της γραφειοκρατίας και η χαμηλή φορολογία θα συμβάλλουν ουσιωδώς στην ανάπτυξη των ελληνικών πολιτιστικών start-ups. Παράλληλα, κρίνεται αναγκαία η ανάπτυξη συνεργειών ιδιωτικού-δημοσίου τομέα για την εκπόνηση προγραμμάτων νεοφυούς πολιτιστικής επιχειρηματικότητας που θα υποστηρίζουν τις τεχνικές, αλλά κυρίως τις χρηματοδοτικές ανάγκες των επιχειρήσεων. Το παράδειγμα του Ισραήλ είναι ενδεικτικό: Το 1993 το ισραηλινό κράτος αποφάσισε να ξεκινήσει το πρόγραμμα Yozma και να επενδύσει $100 εκατομ. για να πραγματοποιήσει το όραμα της ανάπτυξης των venture capitals, παρέχοντας χαμηλή φορολογία αλλά και κρατικές επιχορηγήσεις στους ιδιώτες επενδυτές. Σήμερα υπάρχουν στο Ισραήλ πάνω από 70 παρόμοια επενδυτικά κεφάλαια, ενώ η δραστηριότητα των venture capitals στη χώρα ανέρχεται στο 0,7% του ΑΕΠ, όταν στις ΗΠΑ και στην Ε.Ε. τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 0,3% και 0,1%.
Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία για τις νεοφυείς επιχειρήσεις (ιδιαίτερα στην ελληνική περίπτωση όπου τα κεφάλαια προέρχονται κυρίως από ίδιους πόρους) είναι η μείωση του επιχειρηματικού ρίσκου. Στο Ισραήλ, το κράτος συγχρηματοδοτούσε σε ποσοστό 50% τους ιδιώτες, ενώ συνεχίζει να δανείζει τις νεοφυείς επιχειρήσεις με επιτόκιο 3%. Η υποχρέωση αποπληρωμής ισχύει μόνον εφόσον η επένδυση αποδώσει, ενώ σε περίπτωση αποτυχίας το δάνειο δεν εξοφλείται. Παρά τους κινδύνους που θεωρητικά ενέχει αυτό το πρόγραμμα και το γεγονός ότι μόλις το 30% των συνολικών επενδυτικών σχεδίων έχει τελικά αίσια κατάληξη, η απόδοση που προκύπτει απ’ τα επιτυχημένα projects αρκεί για να υπερκαλύψει τις απώλειες των αποτυχημένων προσπαθειών.
Η δημιουργία ενός παρόμοιου επιχειρηματικού περιβάλλοντος και στην Ελλάδα, αν συνοδευτεί με την απλοποίηση του νομοθετικού πλαισίου, την αναβάθμιση συγκεκριμένων τεχνικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων και με τη διασύνδεση Πανεπιστημίων, πολιτιστικών φορέων και ιδιωτικού τομέα, θα δώσει ώθηση συνολικά στο ελληνικό πολιτιστικό επιχειρείν, ενώ είναι δεδομένο ότι θα δημιουργήσει προϋποθέσεις και για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Η Ελλάδα έχει το προνόμιο να διαθέτει μια μοναδική στην Οικουμένη πολιτιστική κληρονομιά. Το μόνο που μένει να κάνει, είναι να την αξιοποιήσει δημιουργικά για να προκαλέσει μια «έκρηξη» επιχειρηματικότητας που θα συμβάλλει τόσο στην ανάταξη της εθνικής της οικονομίας, όσο και στην διαμόρφωση μιας συνολικά ελκυστικότερης εικόνας γι’ αυτήν στο εξωτερικό.
Μιχάλης Διακαντώνης
Γενικός Διευθυντής Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας και συντονιστής έρευνας στον τομέα Ρωσίας, Ευρασίας, Νοτιοανατολικής Ευρώπης στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου.
*Το παρόν άρθρο δεν αποσκοπεί σε καμία περίπτωση στην άμεση ή έμμεση διαφήμιση των εταιρειών που αναφέρονται στο κείμενο ούτε αποτελεί προϊόν πληρωμένης καταχώρισης.*
