*Αντιναύαρχος ε.α. Β. Μαρτζούκος ΠΝ, Επίτιμος Διοικητής ΣΝΔ, Πρόεδρος ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.
Ο τίτλος Πολιτιστική Γεωπολιτική ενδεχομένως να ξαφνιάζει αφού για πολλούς η έννοια του πολιτισμού, αποτελεί ένα αυτόνομο πεδίο κοινωνικού επιπέδου το οποίο δεν συνδέεται άμεσα με την γεωγραφία της ισχύος και το άναρχο, ανταγωνιστικό και συγκρουσιακό διεθνές σύστημα, που αποτελεί πεδίο της γεωπολιτικής αναλύσεως. Την άποψη αυτή ενισχύουν οι κατά καιρούς συγκυριακές συμμαχίες κρατών με διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο, εφ’ όσον τα Εθνικά τους Συμφέροντα το επιβάλλουν.
Οι συλλογισμοί αυτοί δεν ταυτίζονται εν τούτοις με την θέση περί «συγκρούσεως των πολιτισμών» του Samuel Huntington. Λαοί των οποίων οι πολιτισμοί συγκλίνουν έχουν ενδεχομένως περισσότερες πιθανότητες επικοινωνίας, συνυπάρξεως και συνάψεως συμμαχιών. Είναι χαρακτηριστικός ο ισχυρισμός ότι «οι Δημοκρατίες δεν πολεμούν μεταξύ τους».
Ο πολιτισμός προσδίδει σε ένα έθνος συλλογική συνείδηση και αίσθημα ταυτότητος, το ωθεί δε στην απόκτηση συγκεκριμένης κοσμοαντιλήψεως, στάσεως και συμπεριφοράς. Με την προσέγγιση αυτή ο πολιτισμός συνδέεται με την Γεωπολιτική. Τα έθνη τα οποία τελούν σε επίγνωση του πολιτισμικού τους υπόβαθρου δύνανται ευκολότερα να λάβουν αποφάσεις στρατηγικού επιπέδου όπως είναι η εκπόνηση Εθνικής Στρατηγικής και η επιλογή συμμαχιών.
Αν και η διάσταση του πολιτισμού προσδίδει στην γεωπολιτική ανάλυση εύρος και βάθος, εν τούτοις η πολιτισμική αυτή προσέγγιση χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή αφού ο ασαφής χαρακτήρας της έννοιας του πολιτισμού, συχνά οδηγεί σε παρερμηνείες και λανθασμένα συμπεράσματα. Ο γεωπολιτικός αναλυτής θα πρέπει να τελεί σε εγρήγορση ως προς τον τρόπο προσεγγίσεως των θεμάτων του, καθώς και τις πηγές και τις πληροφορίες που αξιοποιεί. Ίσως η επιστημονική του προσέγγιση να απαιτήσει κάποιες στιγμές και διαισθητική συμπλήρωση. Ενδεχομένως να χρήζουν αποσαφηνίσεως ορισμένα ερωτήματα όπως τα εξής:
1. Ποια η σχέση του πολιτισμού με την Ιστορία, με το έθνος, την εθνικότητα, την κοινωνία, την θρησκεία, την ιδεολογία και την ριζοσπαστικοποίηση;
2. Ο πολιτισμός είναι αυθεντικός; Σε σύγχρονες κοινωνίες όπου την θέση του λόγου έχουν λάβει τα συνθήματα και οι επιγραφές, η πολιτιστική διαμόρφωση είναι ομαλή ή αποτέλεσμα προπαγανδιστικού ελέγχου των ΜΜΕ και της παιδείας από πολιτικά, επιχειρηματικά ή εξωγενή συμφέροντα;
3. Ο πολυπολιτισμός τι είδους ταυτότητα παρέχει στην κοινωνία και πόσο συνάδει με την κοινωνική συνοχή;
4. Υπάρχουν πολιτισμικοί δεσμοί φυλής και αίματος;
5. Πόσο ρεαλιστική είναι η γεωπολιτική ανάλυση του διεθνούς συστήματος, από άτομα που ανήκουν σε συγκεκριμένο πολιτισμό.
6. Πόσο ρεαλιστική είναι η εξεύρεση πολιτικών λύσεων σε μία γεωγραφική περιοχή αγνοώντας την πολιτιστική κληρονομιά των ανθρώπων της περιοχής αυτής;
7. Ποιες από τις διεθνείς συγκρούσεις έχουν πολιτισμικό κίνητρο;
8. Με πολιτισμικά κριτήρια υπάρχουν ακόμη κράτη τα οποία θα συμπεριλάβει στην διεύρυνσή της η ΕΕ και ποια είναι αυτά;
9. Η σημαντική ήπια Ευρωπαϊκή ισχύς βασίζεται κυρίως στην σκληρή ισχύ της οικονομικής της ευρωστίας;
10. Δύναται μία δύναμη να αποτελεί δρώντα παγκοσμίου εμβελείας δίχως να διαθέτει σκληρή ισχύ ή κατ’ ελάχιστον έξυπνη ισχύ;
Ο σημερινός σκληρός διεθνής ανταγωνισμός επιβάλλει την στρατηγική ένταξη των κρατών σε ευρύτερα διακρατικά πολιτικά σχήματα. Η πρόκληση συνίσταται στην ορθή επιλογή πολιτικής διακρατικής «οικογένειας» υπό τον όρο διατηρήσεως της εθνικής ταυτότητος. Ένα από τα βασικά κριτήρια των σχετικών πολιτικών επιλογών θα πρέπει να είναι η πολιτισμική συγγένεια και συνεπώς, στην περίπτωση της Ελλάδος, αποτελεί καθήκον των Ελλήνων η πολιτισμική αυτογνωσία.
Στην σημερινή Ελλάδα φαίνεται ότι επικρατεί σύγχυση ως προς την πολιτισμική μας ταυτότητα, γεγονός το οποίο
αποτυπώνεται σε ενίοτε επαμφοτερίζουσες απόψεις, θέσεις και συμπεριφορές σε επίπεδο τόσο κοινής γνώμης όσο και πολιτικών επιλογών, με ανάλογες επιπτώσεις στην διεθνή εικόνα της χώρας. Η σύγχυση αυτή ενυπάρχει στο νεότερο Ελληνικό κράτος από συστάσεώς του και σε αυτήν συμβάλλει ασφαλώς η γεωπολιτική μας θέση αλλά συντηρείται διαχρονικά και από σειρά εγχωρίων φορέων οι οποίοι ουδέποτε συμβιβάσθηκαν με την ιδέα ενός δυτικότροπου ελληνικού έθνους κράτους.
Η πιθανότητα απώλειας της εθνικής μας ταυτότητος, λόγω εντάξεως της χώρας σε ευρύτερο συγγενές πολιτισμικά διακρατικό σχήμα, όπως η ΕΕ, εξαρτάται πρωτίστως από εμάς (εσωτερικούς θεσμούς και πολίτες) και πολύ λιγότερο από τρίτους.
Εύχομαι η σημερινή ημερίδα να συμβάλει στην κατανόηση του σύνθετου αντικειμένου της και να αποβεί ωφέλιμη τόσο για τους παρευρισκομένους, όσο και για τους αποδέκτες των πρακτικών της.