
Στη συνείδηση πολλών ανθρώπων υπάρχει μία νοητή «τάφρος» που δυσχεραίνει την επικοινωνία και διάδραση μεταξύ της Πολιτικής και της Τέχνης. Ενίοτε, παραδέχονται περιπτώσεις που λειτουργούν ως αρνητικές εξαιρέσεις, όπου το πολιτικό ενδύεται με καλλιτεχνικά στοιχεία προς εξυπηρέτηση ιδιοτελών πολιτικών σκοπών, ενώ καλλωπίζεται και με επικοινωνιακές τακτικές. Στην Νεότερη Πολιτική Ιστορία το φαινόμενο αυτό σύμπλευσης Πολιτικής και Τέχνης χαρακτηρίστηκε και χαρακτηρίζεται ως «Προπαγάνδα».
Ανιχνεύοντας την ιστορική καταγωγή αυτής της κομβικής έννοιας θα εντοπίσουμε τις απαρχές της στη δράση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. To 1627 ο Πάπας Ουρβανός Η’ δημιούργησε τη «Σύνοδο για τη Διάδοση της Πίστης» (Pontificio Collegio Urbano de Propaganda Fide), ώστε να εκπαιδευτούν οι ιεραπόστολοι της Εκκλησίας σε τρόπους μετάδοσης του καθολικού μηνύματος σε όλο τον κόσμο. Παρ’ όλα αυτά, στη συνέχεια των αιώνων, η Προπαγάνδα απέκτησε καθαρά πολιτικό περιεχόμενο, για να υποδηλώσει την επεξεργασμένη και μεθοδική διείσδυση στην ατομική, αλλά και συλλογική ψυχοσύνθεση και συνείδηση με την εμφύτευση έμμεσων ή και άμεσων μηνυμάτων.
Ο εμβληματικός θεωρητικός της αστικής προπαγάνδας Έντουαρντ Μπερνέζ, ως δημοσιογράφος και καλλιτεχνικός ατζέντης εργάστηκε για την πολεμική προπαγάνδα της Αμερικανικής Κυβέρνησης τον Α’ ΠΠ, ενώ αξιοποίησε το γνωσιακό απόθεμα της Ψυχανάλυσης από τον ανιψιό του, Σίγκμουντ Φρόιντ. Ωστόσο, η προπαγάνδα αποτέλεσε κατά κύριο λόγο, δομικό εξάρτημα της επικοινωνιακής πολιτικής πλειάδας αυταρχικών και δικτατορικών καθεστώτων. Τα πιο γνωστά παραδείγματα εντοπίζονται στη Ναζιστική Γερμανία, όπου η πανίσχυρη συγκεντρωτική γραφειοκρατία του δρ. Γιόζεφ Γκέμπελς ήταν σημαντικός στυλοβάτης του χιτλερικού καθεστώτος. Εξίσου σωτήριος για την «άγκιτ-προπ» του σοβιετικού συστήματος εξουσίας ήταν ο σκηνοθέτης Σεργκέι Αϊζενστάιν.
Αν και εκτέθηκε η αρνητική μορφή σχέσης Πολιτικής με την Τέχνη, είναι απαραίτητο να αναφερθεί η θετική και διαφωτιστική υφή που μπορεί να λάβει η Τέχνη που ασχολείται με κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Η περίπτωση του Χιλιανού διπλωμάτη και ποιητή Πάμπλο Νερούδα (1904-1973) είναι ενδεικτική. Ως μία από τις σημαντικότερες ποιητικές μορφές του 20 αιώνα, ο Χιλιανός που έγραφε ποιήματα, ακόμη και από τη θέση του διπλωματικού απεσταλμένου σε πολλά κράτη, διατράνωνε στα έργα του την πίστη του στον σοσιαλισμό, τη δικαιοσύνη, την καταπολέμηση της αποικιοκρατίας και τη λύτρωση των λαών, χαρίζοντας την ευκαιρία σε πολλούς ανθρώπους, ιδίως, καλλιτέχνες να εμπνευστούν από αυτόν. Γνωστή ήταν η περίπτωση της προσωπικής και πολιτιστικής σχέσης του Νερούδα με τον Μίκη Θεοδωράκη.
Ο Πάμπλο από μικρή ηλικία είχε δείξει έφεση στη φιλολογία και τη λογοτεχνία, ενώ είχε καθηγήτρια τη διπλωμάτη και ποιήτρια που κέρδισε Νόμπελ Λογοτεχνίας Γκαμπριέλα Μιστράλ (1889-1957). Η είσοδός του στο Διπλωματικό Σώμα της Χιλής δεν τον εμπόδισε να επενδύσει στην ποιητική του δημιουργικότητα, που την εμπλούτισε με ιδεολογικό και πολιτικό στίγμα, πιστεύοντας σε έναν κόσμο χωρίς καταπίεση και φτώχεια.
Η διεθνής φήμη του ως ποιητή γιγαντώθηκε, παρουσιαζόμενος σαν ένας «μαχητής της πένας», που κατακεραύνωνε την αποικιοκρατία και την κοινωνική αδικία. Για όλα αυτά, προτάθηκε ως υποψήφιος για το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1963 το οποίο, τελικά, απονεμήθηκε στον Έλληνα ποιητή και διπλωμάτη Γεώργιο Σεφέρη. Παρά την υποστήριξή του στις χώρες του σοσιαλιστικού κόσμου και τις γνωριμίες του με ηγετικές φυσιογνωμίες, όπως τον Κουβανό επαναστάτη Φιντέλ Κάστρο και τον συμπατριώτη Πρόεδρο Σαλβαδόρ Αλιέντε, η Ακαδημία Νόμπελ, μετά από αρκετά χρόνια, απένειμε στον Πάμπλο Νερούδα το 1971 το ομώνυμο βραβείο Λογοτεχνίας.
Η ζωή και η πορεία του Πάμπλο Νερούδα στον χώρο της ποίησης και της πολιτικής ήταν δείγμα διεθνοποίησης των κοινωνικών απαιτήσεων και της πολιτιστικής δημιουργικότητας της Χιλής. Η πολιτιστική του παρακαταθήκη δάνεισε ιδέες και τροφή για προβληματισμό σε πολλούς σημαίνοντες καλλιτέχνες, όπως ήταν ο Έλληνας μουσικοσυνθέτης Μίκης Θεοδωράκης με τη μελοποίηση του Cando General. Πέραν της μουσικής, η φιλοσοφία του έργου του Χιλιανού διπλωμάτη της ποίησης επηρέασε ακόμη και τη μυθιστοριογραφία, το κινηματογράφο, ενώ τα δεινά που υπέστη η Λατινική Αμερική από αποικιακές πολιτικές παρεμβάσεις κατέστησαν γνωστά από την πένα του σε όλο τον κόσμο.
Γιώργος Σμαΐλης
Βιβλιογραφία
https://www.nobelprize.org/prizes/literature/1963/summary/
https://www.nobelprize.org/prizes/literature/1971/neruda/biographical/ file:///C:/Users/User/Downloads/41PMS_POL_DIA_NikolosKo.pdf