Από το «MakeAmericaGreatAgain» του Trump μέχρι την «Παγκόσμια Βρετανία» των οπαδών του Brexit, ο νοσταλγικός εθνικισμός έχει γίνει μία σημαντική δύναμη στην πολιτική σε όλο τον κόσμο. Έναν κόσμο ο οποίος είναι επιρρεπής σε συγκρούσεις. Ωστόσο, η νοσταλγία μπορεί ακόμα να είναι συνεπής με κάποια μορφή διεθνούς συνεργασίας, ιδίως όταν η κουλτούρα, η ιστορία και οι αξίες επικαλύπτονται. Στο πλαίσιο αυτό, η επανεμφάνιση μίας «Αγγλοσφαίρας» (Anglosphere), ένα όνειρο για πολλούς περήφανους Βρετανούς, δεν φαντάζει πλέον τόσο μακρινή.
Η ιδέα της Αγγλοσφαίρας χρονολογείται από την κατάρρευση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Στην ογκώδη του «Ιστορία των Αγγλόφωνων Λαών», ο Churchill εξύφαινε 2000 χρόνια ιστορίας με ένα νήμα αγγλοφωνίας που στη συνέχεια ενέπνευσε τους ευρωσκεπτικιστές, οι οποίοι αντιτίθεντο στην είσοδο του Ηνωμένου Βασιλείου στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο το 1973. Κατά την άποψή τους, το Λονδίνο θα έπρεπε μάλλον να επικεντρωθεί στην Κοινοπολιτεία, εναρμονιζόμενο με αυτό που ο Churchill αποκάλεσε κάποτε ως τους αληθινούς «συγγενείς και φίλους». Βέβαια, το όνειρο της δημιουργίας μίας Αγγλοσφαίρας τόνωσε επίσης τη φαντασία και των μη Βρετανών. Παρά τον αυξανόμενο ακτιβισμό τους, τόσο η Αυστραλία όσο και η Νέα Ζηλανδία ήταν πάντα συνδεδεμένες με τον αγγλοσαξονικό κόσμο. Στα απομνημονεύματά του, το 2009, υπό τον τίτλο «Battlelines», ο Abbott, πρώην πρωθυπουργός της Αυστραλίας, εξήρε με ενθουσιασμό τη συμμαχία της Καμπέρα με την Ουάσιγκτον και τους δεσμούς της με το Λονδίνο. Από την άλλη μεριά, ο Καναδάς, δεδομένης της γαλλικής πολιτιστικής κληρονομιάς του, υπήρξε πιο επιφυλακτικός.
Η Αγγλοσφαίρα είναι νεφελώδης. Εκτείνεται από τον Ατλαντικό μέχρι τον Ειρηνικό Ωκεανό και περιλαμβάνει εκείνες τις χώρες που μοιράζονται την αγγλοσαξονική κουλτούρα. Αυτή η πολιτική κοινότητα αντιπροσωπεύει το 6% του παγκόσμιου πληθυσμού και το 25% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Μπορεί ακόμα να υπερηφανεύεται για μερικά από τα υψηλότερα κατά κεφαλήν ΑΕΠ στον κόσμο. Τα νομικά συστήματα Κοινού Δικαίου, η ανηλεής υπεράσπιση των δημοκρατικών αρχών, τα αγγλικά ως πρώτη γλώσσα, οι κοινές επιχειρηματικές πρακτικές, καθώς και η παραδοσιακή υποστήριξη για το ελεύθερο εμπόριο, αποτελούν την «κόλλα» που κρατά μαζί τις χώρες που είναι γεωγραφικά τόσο απόμακρες. Κοντολογίς, οι πολιτιστικοί δεσμοί μειώνουν το κόστος συναλλαγών μεταξύ των χωρών, ενισχύοντας την εμπιστοσύνη.
Στη χρηματοδότηση, την τεχνολογία, την επιστήμη και το εμπόριο, η Αγγλοσφαίρα διαδραματίζει ήδη κυρίαρχο ρόλο, έστω και με ανεπίσημο τρόπο. Βέβαια, υπάρχουν και επίσημα μέσα συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένης της ομάδας μοιράσματος πληροφοριών «FiveEyes», το Διαλειτουργικό Συμβούλιο Αεροπορίας και Διαστήματος, τη Συμφωνία UKUSA, την υποτροφία Rhodes, καθώς και το νεοσύστατο σύμφωνο αμυντικής συνεργασίας μεταξύ Αυστραλίας, Βρετανίας και ΗΠΑ (AUKUS). Επιπροσθέτως, ενδεικτικό είναι το γεγονός πως μία πρόσφατη δημοσκόπηση βρήκε συντριπτική υποστήριξη στην Αυστραλία, τον Καναδά, τη Νέα Ζηλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο σχετικά με τη χορήγηση στους υπηκόους τους αμοιβαίων δικαιωμάτων για να ζουν και να εργάζονται ελεύθερα μεταξύ των εν λόγω χωρών.
Ο χρόνος φαίνεται ώριμος για την Αγγλοσφαίρα να εντείνει τη συνεργασία μεταξύ των μελών της μέσω εμπορικών συμφωνιών, στρατιωτικών διευθετήσεων και κοινών προγραμμάτων σε διάφορους τομείς. Σίγουρα, ποτέ δεν θα γίνει μία Ευρωπαϊκή Ένωση μεταξύ των αγγλόφωνων λαών. Στο κάτω-κάτω, θα είναι το υποπροϊόν μίας εποχής όπου τα κράτη θα προσπαθούν να ανακτήσουν την πλήρη κυριαρχία τους, συνεργαζόμενα όταν τα συμφέροντα συμπίπτουν, αλλά λειτουργώντας ανταγωνιστικά όταν αποκλίνουν. Τα θεσμικά όργανα της Αγγλοσφαίρας θα είναι ανοικτά και χωρίς αποκλεισμούς, επιτρέποντας σε κάθε έθνος να επιδιώκει τους περιφερειακούς του στόχους ανεξάρτητα. Υπό αυτό το πρίσμα, ο ιστορικός Robert Conquest έγραψε το 2000 ότι η αγγλο-αυστραλιανή πολιτική ένωση θα είναι «ασθενέστερη από ό,τι μία ομοσπονδία, αλλά ισχυρότερη από μία συμμαχία». Το πρώτο μέρος αυτής της δήλωσης είναι αδιαμφισβήτητο, καθώς τα μέλη της είναι, εξ ορισμού υπέρ της εθνικής κυριαρχίας. Το δεύτερο είναι αμφισβητήσιμο. Η Αγγλοσφαίρα είναι απίθανο να γίνει μία παραδοσιακή συμμαχία. Αντ’αυτού, θα είναι μία κοινότητα κρατών με προνομιακές σχέσεις, τα οποία θα εργαστούν για να θέσουν την παγκόσμια ατζέντα.
Τελικά, το άθροισμα αυτών των ισχυρότερων διμερών διπλωματικών σχέσεων θα μπορούσε να οδηγήσει σε μία πιο συνεκτική και ενωμένη αγγλοσαξονική κοινότητα. Εάν η Αγγλοσφαίρα συγκροτηθεί ως ένα πολιτικό σχέδιο, θα μπορούσε να σηματοδοτήσει την εμφάνιση ενός νέου μοντέλου παγκοσμιοποίησης, που επικεντρώνεται στην πολιτιστική ομοιογένεια, με τις περιφερειακές συσπειρώσεις να συγκλίνουν γύρω από κοινούς πολιτιστικούς παράγοντες και χωρίς μία άκαμπτη υποκείμενη θεσμική δομή όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ακόμη και τώρα, σύμφωνα με τον Economist, δύο χώρες που μοιράζονται μία κοινή γλώσσα εμπορεύονται 42% περισσότερο μεταξύ τους από ό,τι εκείνες που δεν έχουν κοινή γλώσσα. Εν τω μεταξύ, δύο χώρες που κάποτε μοιράστηκαν αυτοκρατορικούς δεσμούς εμπορεύονται κατά ένα τεράστιο 188% περισσότερο. Η ιδέα ενός επίπεδου κόσμου θα εξαφανιζόταν. Αγαθά, γνώση και άνθρωποι θα κινούνται ομαλά μέσα σε πολιτισμικά παρόμοιες περιοχές.
Ανάλογα με τις περιστάσεις, η συσπείρωση των πολιτιστικά ομοιογενών ζωνών μπορεί να είναι αυθόρμητη καταναγκαστική και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των περιφερειών θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν είτε από σύγκρουση είτε από ειρήνη. Ο νοσταλγικός εθνικισμός είναι πιθανό να ενισχύσει τις εντάσεις και τις τριβές μεταξύ των περιφερειών που είναι πολιτισμικά μακρινές, ειδικά όταν το βιοτικό επίπεδο διαφέρει κατά πολύ. Αλλά μπορεί να φέρει πιο κοντά χώρες πολιτιστικά παρόμοιες. Πράγματι, ο νοσταλγικός εθνικισμός αναμορφώνει ήδη την παγκόσμια τάξη, αλλά δεν θα οδηγήσει απαραίτητα σε οριστικό απομονωτισμό ή σύγκρουση. Υπάρχει χώρος για να ανθίσουν νέες μορφές συνεργασίας.
Γιώργος Σταυρόπουλος
Βιβλιογραφία
Campanella, E. &Dassù, M. (2017,Φεβρουάριος21). A Future of the English-Speaking Peoples: Lie Back and Think of the Anglosphere. ForeignAffairs.Ανακτήθηκε από: https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2017-02-21/future-english-speaking-peoples
Roberts, A. (2020, Αύγουστος 8). It’s Time to Revive the Anglosphere. The Wall Street Journal.Ανακτήθηκεαπό: https://www.wsj.com/articles/its-time-to-revive-the-anglosphere-11596859260
Εικόναανακτήθηκεαπό: Farticles%2Fits-time-to-revive-the-anglosphere-11596859260&psig