Η ενασχόλησή μου με την τέχνη της Ελληνικής αρματοποιίας προέκυψε απροσδόκητα κατά την διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών στην Ολλανδία πριν 15 έτη περίπου. Όλα ξεκίνησαν όταν διαπίστωσα με πόσο μεγάλη προσοχή και επιμέλεια τα Μουσεία της Γερμανίας είχαν αναδείξει το τις ιστορικές Μεσαιωνικές Πανοπλίες της ιστορίας τους. Αναρωτήθηκα γιατί δεν έχω συναντήσει σε κάποιο μουσείο της Ελλάδος μία Βυζαντινή Πανοπλία που τόσο συχνά συναντούμε στις απεικονίσεις Στρατιωτικών Αγίων όπως του Αγίου Δημητρίου, Αγίου Γεωργίου κλπ.
Γυρίζοντας στην Ελλάδα άρχισα δειλά τις πρώτες απόπειρες αναδημιουργίας Βυζαντινών θωράκων για να κατορθώσω μετά από δύο χρόνια προσπαθειών να πραγματοποιήσω την πρώτη έκθεση Βυζαντινών Θωράκων στο Κέντρο Βυζαντινών Σπουδών Dumbarton Oaks Museum and Research Library στην Ουάσιγκτον (DC).
Από τότε μέχρι σήμερα ανέπτυξα την τέχνη μου σε πολλά επίπεδα, είμαι σε θέση να φιλοτεχνώ λειτουργικούς , φυσικού μεγέθους θώρακες από την Ύστερη Ελλαδική (15ος π.Χ αιώνας) μέχρι και την Ύστερη Βυζαντινή (15ος μ.Χ αιώνας) περίοδο.
Η φιλοτέχνηση Πανοπλιών είναι μία πολύ μεγάλη τεχνική πρόκληση, μόνο δυσκολίες εμπεριέχει. Ο καλλιτέχνης θα πρέπει να απαρνηθεί τα σημερινά τεχνολογικά μέσα και να επιστρέψει χιλιάδες χρόνια στο παρελθόν σε πολιτισμούς χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, χωρίς 3D τεχνολογία, χωρίς μηχανές, χωρίς σύγχρονες γαλβανοπλαστικές μεθόδους κλπ. Για να έχει αξία το παραγόμενο έργο και να τιμά και την ιστορία θα πρέπει να φιλοτεχνηθεί με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως και τότε. Αυτός δεν είναι άλλος από την εν θερμώ σφυρηλάτηση( hot raising) δηλ. την επαναλαμβανόμενη τοπική πύρωση των φύλλων μπρούτζου και την διαμόρφωσή τους με ειδικά διαμορφωμένα σφυριά και αμόνια. Τόσο τα αμόνια όσο και μέρος των σφυριών πρέπει να δημιουργηθούν από την αρχή γιατί δεν υπάρχουν στο εμπόριο. Από την στιγμή που η τέχνη της αρματοποιϊας έχει εξαφανιστεί, όλα έπρεπε να γίνουν εκ του μηδενός. Όσον αφορά τις διακοσμήσεις αυτές πραγματοποιούνται με την τεχνική της εμπίεστης κρούσης και της χύτευσης.
Τα βασικά υλικά που χρησιμοποιώ στην εργασία μου είναι 1) δέρματα διαφόρων χρωμάτων, διαμετρημάτων και σκληρότητας 2) φύλλα μπρούτζου και χαλκού (χαλκώματα) 3) λινό ύφασμα 4) ασήμι για διακοσμήσεις 5) φυσικά μαλλιά αλόγου για τα διακοσμητικά λοφία 5) φυσικό μαλλί προβάτου. Όλα τα παραπάνω υλικά είναι τα ίδια που ένας αρχαίος αρματοποιός θα χρησιμοποιούσε, η χρήση σύνθετων υλικών είναι απαγορευτική και θα πρέπει να αποφεύγεται.
H τέχνη είναι σημαντική γιατί έδωσε μία ταυτότητα στους Έλληνες για τουλάχιστον 3.000 έτη τόσο για τον αυτοκαθορισμό τους όσο για την στερεοτυπική τους εικόνα όπως την σχημάτιζαν οι γειτονικοί πολιτισμοί. Οι αναπαραστάσεις των Ελλήνων με πανοπλίες είναι εκατοντάδες, σε τοιχογραφίες , σε αγάλματα ,σε κέρματα, σε ζωγραφιές βάζων κλπ. Είναι ταυτισμένες με την στερεοτυπική εικόνα του Έλληνα στην διαχρονία του, στις διάφορες φάσεις- μεταμορφώσεις του πολιτιστικού υποδείγματος των Ελλήνων.Είναι αδύνατον να φανταστούμε τον Αχιλλέα ή τον Λεωνίδα χωρίς τις πανοπλίες τους.
Επίσης θα πρέπει να τονιστεί και η εικαστική φύση των θωράκων, ο χαλκοπλάστης καλείται να δώσει στους θώρακες μια μορφή η οποία θα αντιπροσωπεύει τόσο την εκάστοτε εποχή όσο και την προσωπικότητα /ατομικότητα του προσώπου που φέρει την μεταλλική εξάρτηση. Με άλλα λόγια η μορφή του θώρακα ,πέρα από την εργονομία του, κατευθύνεται από τις αισθητικές επιταγές της Ελληνικής τέχνης ανά περίοδο. Στην Μυκηναϊκή περίοδο επικρατεί η μεγαλιθική αισθητική, στα Κλασικά και Ελληνιστικά χρόνια ο έντονος ανθρωπομορφισμός και στην Βυζαντινή η πολυτελής μεγαλοπρέπεια. Τέλος είναι σημαντική γιατί διασώζει ένα μεγάλο παρακλάδι της Ελληνικής χαλκοπλαστικής τέχνης με ζωή πάνω από 30 αιώνες. Είναι θεματοφύλακας της παράδοσης.. σε έναν κόσμο που η τεχνολογία έχει αντικαταστήσει κατά πολύ την χειρωνακτική εργασία. Γενικά μιλώντας, ένα “πιστό” αντίγραφο προϋποθέτει έναν “πιστό αντιγραφέα” ο οποίος θα πρέπει να πληρεί πολλά αυστηρά κριτήρια όπως γνώση, πειθαρχία, υπομονή & επιμονή. Δείγματα της εργασίας μου στο www.hellenicarmors.gr
Εικόνα 1: Φωτογραφία πορτραίτου
Ο Δημήτρης Κατσίκης είναι απόφοιτος του τμήματος «Γεωργικής Βιοτεχνολογίας» του Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος «Urban Environmental Management» του Πανεπιστημίου Wageningen University της Ολλανδίας.
Εικόνα 2: Έκθεση στο Μουσείο του Κέντρου Βυζαντινών Σπουδών Dumbarton Oaks Museum and Research Library στην Ουάσινγκτον
Εικόνα 3: Καλλιτεχνική αναπαραγωγή της αρχαιότερης άθικτης πανοπλίας της Ευρώπης, κτήση ενός Μυκηναίου Βασιλέα του 15ου π.Χ αιώνα.