«Αν θα έπρεπε να ξαναρχίσουμε, θα άρχιζα από τον πολιτισμό.»
Jean Monnet
Η Ευρωπαϊκή Ένωση υπήρξε το αποτέλεσμα μιας μακράς και πολύπλοκης διαδικασίας που ξεκινά από τα τέλη του 19ου αιώνα και, μέσω των διαφόρων συνθηκών, εξελίσσεται στη μορφή που γνωρίζουμε σήμερα. Ειδικά, μετά την καθοριστική για την διαμόρφωση της Ένωσης Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992), η πολιτιστική διπλωματία βρέθηκε στην καρδιά των δράσεων της Ένωσης, σε μια προσπάθεια ενίσχυσης της πολυμορφίας και των διαφορετικών πολιτισμών των κρατών – μελών. Πολλοί είναι εκείνοι που έχουν χαρακτηρίσει την Ε.Ε ως μια ήπια υπερδύναμη, που χρησιμοποιεί κατά κύριο λόγο την ήπια ισχύ για την προώθηση των στόχων της και των αξιών της.
Πιο συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Ένωση χρησιμοποιεί την ήπια ισχύ για την προώθηση της δημοκρατίας, της αλληλεγγύης, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δυτικών πολιτιστικών αξιών. Η άσκηση ήπιας ισχύος εντοπίζεται κυρίως μέσω της κουλτούρας και του πολιτισμού, των πολιτικών αξιών και της κοινής εξωτερικής πολιτικής. Η κουλτούρα λειτουργεί τόσο ως βάση όσο και ως πηγή εξωτερικής πολιτικής. Ως βάση, η εξωτερική πολιτική λειτουργεί εντός του πολιτισμικού πλαισίου κάθε δεδομένης κοινωνίας ή κοινωνίας στην οποία επιθυμεί να αλληλεπιδράσει, ενώ ως πηγή, η πολιτιστική ανταλλαγή δίνει δύναμη και ώθηση στην Ε.Ε. Αυτή η ικανότητα των στάσεων, των συναισθημάτων και των εικόνων να επηρεάζουν την εξωτερική πολιτική, την εσωτερική πολιτική και την κοινωνική ζωή καταδεικνύει την ικανότητα και την έμφυτη δύναμη του πολιτισμού να αποτελεί μια βασική πηγή εξωτερικής πολιτικής. Στα πλαίσια αυτά η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει υιοθετήσει μια πληθώρα στρατηγικών, πολιτικών και προγραμμάτων, όπως“EU Strategy For International Cultural Relations”, τα οποία στοχεύουν στην προώθηση του διαπολιτισμικού διαλόγου και στην ενίσχυση της συνεργασίας σε θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς. Επιπλέον, το 2003 η Ένωση εισήγαγε την «Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας», με στόχο την ανάπτυξη μια ζώνης ευμάρειας και φιλικής συνεργασίας με τα γειτονικά της κράτη (“ring of friends”). Χαρακτηριστικές περιπτώσεις υπήρξαν η «Ανατολική Εταιρική Σχέση» που προσπάθησε να φέρει κοντά στην Ε.Ε χώρες όπως η Ουκρανία, η Γεωργία, η Λευκορωσία, καθώς και η «Ένωση για τη Μεσόγειο». Η ήπια ισχύς ασκείται, επομένως, άμεσα μέσω της πολιτιστικής διπλωματίας και έμμεσα, όταν είναι ανεξάρτητη από κυβερνητικό έλεγχο(π.χpopularculture).
Από το 2016 κι έπειτα, παρατηρείται μια ώθηση της πολιτιστικής διπλωματίας, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με τη δημιουργία των προγραμμάτων“EU Cultural Diplomacy Platform”και “Towards an EU Strategy for International Cultural Relations”. Κύριο μέλημα των παραπάνωπρωτοβουλιών είναι η βελτίωση της διαπολιτισμικής κατανόησης μεταξύ πολιτισμικών ομάδων και εθνικών κρατών και η αύξηση των ακαδημαϊκών, καλλιτεχνικών, επιστημονικών και πολιτιστικών ανταλλαγών μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Ας μην ξεχνάμε εξάλλου, ότι πολλές δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης τονώνουν την οικονομική ανάπτυξη, με βάση τα μοναδικά χαρακτηριστικά των περιφερειών και την πλούσια πολυμορφία που παρουσιάζουν οι παραδόσεις και οι πολιτισμοί της Ευρώπης, από την τοπική γαστρονομία, τις τέχνες, τα μουσεία μέχρι και τον τουρισμό. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στις ψηφιακές τεχνολογίες, οι οποίες τονώνουν την πολιτιστική πολυμορφία, καθώς είναι ευκολότερη η διάδοση τοπικών πολιτιστικών προϊόντων.
Η πολιτιστική διπλωματία βρίσκεται σε πολλές πτυχές της Ένωσης σήμερα, όπως για παράδειγμα στα προγράμματα ανταλλαγής μαθητών ή φοιτητών (Erasmus +), τα προγράμματα προώθησης ξένων γλωσσών ή ακόμα και τα προγράμματα ανταλλαγής προσωπικού σε υπηρεσίες όπως η Eurojust. Επιπλέον, υπάρχουν δίκτυα όπωςτο“Eurocitie’s Culture Forum”καιτο“The European Creative Hubs Network”, τα οποία προωθούν τις πόλεις ως πολιτιστικούς διπλωμάτες και παρέχουν τις κατάλληλες δομές για πολιτιστικές ανταλλαγές και ενδυνάμωση του διαπολιτισμικού διαλόγου. Αξίζει να σημειωθεί,επίση, ο θεσμός της «Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας» που κάθε χρόνο αναδεικνύει τα ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά δύο ή τριών ευρωπαϊκών πόλεων. Μία ακόμα μορφή πολιτιστικής διπλωματίας είναι το πρόγραμμα“Media Mundus” που στοχεύει στην προώθηση του κινηματογράφου και των οπτικοακουστικών μέσων ανάμεσα στα κράτη-μέλη της Ένωσης και σε χώρες της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής.
Κλείνοντας, θα λέγαμε ότι χωρίς την ύπαρξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των δυνατοτήτων που προσφέρει, όπως η ελεύθερη μετακίνηση των πολιτών, δεν θα μπορούσαμε να συμμετέχουμε στις διάφορες μορφές της πολιτιστικής διπλωματίας. Η συζήτηση για το αν πράγματι υπάρχει μια κοινή ευρωπαϊκή πολιτιστική ταυτότητα παραμένει ανοικτή, με πολλούς να υποστηρίζουν ότι κάτι τέτοιο θα ήταν καταστροφικό. Καλό είναι βέβαια να έχουμε στο νου μας, ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν επιθυμεί την εξάλειψη των διαφορετικών πολιτισμών και των εθνικών ταυτοτήτων, αντιθέτως επιχειρεί την ανάδειξή τους, έχοντας ως βάση την κοινή κληρονομιά, τη χριστιανική θρησκεία και το δυτικό πολιτισμό.
Αριάδνη Ανδρουλάκη
Πηγές:
- NeilNugent, Πολιτική και Διακυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση: Ιστορία, Θεσμοί, Πολιτικές, Εκδόσεις Σαββάλα, Αθήνα (2012)
- Αστέρης Δ. Πλιάκος, Το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Θεσμικό & Ουσιαστικό Δίκαιο, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα (2018)
- Joseph S. Nye, JR, Soft Power: The means to success in word politics, Public Affairs, New York (2004)
- https://op.europa.eu/webpub/com/eu-in-12-lessons/el/
- https://europe.unc.edu/iron-curtain/power-and-politics-the-prisoners-dilemma/the-eu-and-soft-power/
- https://www.culturaldiplomacy.org/pdf/case-studies/cd-eu.pdf
Εικόνα: