Η Θεσσαλονίκη αποτελεί μια πόλη με μακροχρόνια εβραϊκή ιστορία, καθώς οι Εβραίοι κατά καιρούς αποτελούσαν την μεγαλύτερη πληθυσμιακά ομάδα της, αφήνοντας μέχρι σήμερα το αποτύπωμά τους σε πολλές γειτονιές της. Η συγκεκριμένη κοινότητα ιδρύθηκε από Σεφαραδίτες Εβραίους, μετά το διωγμό τους από την Ισπανία, ενισχύοντας ακόμα περισσότερο το τότε πολυπολιτισμικό μωσαϊκό της πόλης. Εξαιτίας της παρουσίας τους, η Θεσσαλονίκη εξελίχθηκε σε ένα σημαντικό κέντρο για 450 χρόνια, ούσα γνωστή στα Βαλκάνια για την ξεχωριστή ισπανο-εβραϊκή κουλτούρα των κατοίκων της. Το τέλος της κοινότητας ήρθε στην γερμανική κατοχή, όταν οι άνθρωποί της μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της κεντρικής Ευρώπης. Σήμερα σώζονται σημαντικά οικήματα της εβραϊκής συνοικίας στο κέντρο της πόλης, αλλά και περίοπτα αρχοντικά στην ανατολική της πλευρά, αναδεικνύοντας την έντονη συνεισφορά τους. Μάλιστα, ο πρώην Δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Γιάννης Μπουτάρης, για να δείξει τη σημασία της εβραϊκής παρουσίας στην πόλη, το 2019 παραβρέθηκε στο Τελ Αβίβ για την τελετή λήξης της Ημέρας Μνήμης του Ολοκαυτώματος.
Όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις και οι επικεφαλής της τοπικής αυτοδιοίκησης δηλώνουν συνεχώς έμπρακτα το ενδιαφέρον τους για την ανάδειξη της εβραϊκής ιστορίας της πόλης και βρίσκονται σε διαρκή διάλογο με το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος και την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης για την επίτευξη του στόχου. Για ανωτέρω τον λόγο, η Θεσσαλονίκη φιλοξενεί το Εβραϊκό Μουσείο και αναμένει την ανέγερση του Μουσείου Ολοκαυτώματος. Το Εβραϊκό Μουσείο αποτελεί ένα ίδρυμα για τη μελέτη και τη διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης της εβραϊκής παρουσίας, λειτουργώντας από το 2001 με τη βοήθεια δωρητών, επιχειρηματιών και εβραϊκών οικογενειών σε κτήριο που ανήκει στην Εβραϊκή Κοινότητα Θεσσαλονίκης. Την συγχρηματοδότηση της κατασκευής του ανέλαβαν ελληνικοί φορείς, ο Οργανισμός Πολιτιστικής Πρωτεύουσας-Θεσσαλονίκη 1997 και το Υπουργείο Πολιτισμού. Όσον αφορά το Μουσείο Ολοκαυτώματος, η ειδική τελετή θεμελίωσής του πραγματοποιήθηκε το 2018 με την παρουσία των τότε πολιτικών ηγεσιών των δύο κρατών, του Έλληνα Πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα και του Ισραηλινού Προέδρου Ρούβεν Ρίβλιν, τονίζοντας τη σημασία του ως «όπλου στη μάχη της μνήμης ενάντια στη λήθη». Το μουσείο οικοδομείται στο σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης, ως φόρος τιμής στους 50.000 Εβραίους, θύματα του ολοκαυτώματος, που αναχώρησαν από εκεί, ενώ στο έργο συνεπικουρούν η Εβραϊκή Κοινότητα, η πόλη της Θεσσαλονίκης και το Υπουργείο Συγκοινωνιών. Επίσης, στο χώρο του μουσείου θα φιλοξενείται ένα κέντρο έρευνας.
Τα μουσεία αποτελούν σημαντικούς διαύλους διάδοσης της πολιτιστικής κληρονομιάς ενός τόπου και ταυτόχρονα αναδεικνύουν την κοινή διαδρομή λαών μέσα στο χρόνο. Συγκεκριμένα, τα μουσεία που μνημονεύουν την Εβραϊκή Κοινότητα της Θεσσαλονίκης προβάλουν την παράλληλη συνύπαρξη και συνδιαλλαγή των δύο κοινοτήτων και πολιτισμών, του ελληνικού και του ισραηλίτικου, ενώ αναδεικνύουν τη συνεισφορά των ίδιων των Εβραίων στην πολιτισμική ταυτότητα της πόλης. Σκιαγραφώντας και καταγράφοντας τη ζωή και το έργο των Ελλήνων Εβραίων, αναδεικνύεται ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας της Θεσσαλονίκης και δίνεται η ευκαιρία στους κατοίκους της να κατανοήσουν τις πολιτισμικές τους ομοιότητες με τον ισραηλιτικό λαό. Επίσης, η συνεργασία των μουσείων με Ισραηλινούς, οι οποίοι είτε αποτελούν τους σημερινούς δωρητές τους ως απόγονοι των θυμάτων του Ολοκαυτώματος είτε ενισχύουν το έργο τους, διαμεσολαβώντας με το κράτος του Ισραήλ, τονώνουν το ενδιαφέρον των ίδιων των Ισραηλινών για την πόλη της Θεσσαλονίκης. Συνεπώς, ενισχύεται ένα δίκτυο σχέσεων μεταξύ των δύο λαών, κατανοώντας το σημαντικό ρόλο που διαδραμάτισε η Θεσσαλονίκη στην ιστορία των Εβραίων της Ευρώπης, αλλά και την πολιτιστική κληρονομιά και τα ιδιαίτερα στοιχεία που προσέδωσαν οι ίδιοι στην πόλη και διατηρούνται μέχρι σήμερα ως αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής της.
Ελισάβετ Χατζηδάκη
Βιβλιογραφία
Ισραηλίτικη Κοινότητα Θεσσαλονίκης, Εξελίξεις για το Μουσείο του Ολοκαυτώματος, 1 Δεκεμβρίου 2021, Διαθέσιμο σε: https://www.jct.gr/view.php?id=974 (1/11/2021)
Ισραηλίτικη Κοινότητα Θεσσαλονίκης, Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Διαθέσιμο σε: https://www.jct.gr/JMTH.php(1/11/2021)
The Jerusalem Post, Thessaloniki to build Holocaust museum and research center, 23 Δεκεμβρίου 2013, Διαθέσιμο σε: https://www.jpost.com/Jewish-World/Jewish-Features/Thessaloniki-to-build-Holocaust-museum-and-research-center-335903(1/11/2021)
The Jerusalem Post, “Jewish heritage part of our past and future” says mayor of Thessaloniki, 4 Μαΐου 2019, Διαθέσιμο σε: https://www.jpost.com/Israel-News/Jewish-heritage-part-of-our-past-and-future-says-mayor-of-Thessaloniki-588636(1/11/2021)
Πρεσβεία του Ισραήλ στην Ελλάδα, Δένδρα ελιάς φύτεψαν συμβολικά Ρίβλιν-Τσίπρας, 30 Ιανουαρίου 2018, Διαθέσιμο σε: https://embassies.gov.il/athens/NewsAndEvents/Pages/olive-trees-plantingHolocaustMuseum2018.aspx(1/11/2021)
Πηγή εικόνας: