Η πιο πρόσφατη μεταστροφή της πολιτιστικής διπλωματίας της Ιαπωνίας, σε ότι αφορά τα μέσα και τους στόχους της, παρατηρείται από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, εξακολουθώντας να διατηρεί την ίδια στρατηγική μέχρι και σήμερα. Ενώ πριν από την συγκεκριμένη περίοδο η επικοινωνία της ιαπωνικής πολιτιστικής διπλωματίας υλοποιούταν μέσω της προβολής των αυστηρότερων εσωτερικών στοιχείων του ιαπωνικού πολιτισμού (θέατρο Kabuki, παράδοση των σαμουράι), η μεταγενέστερη διπλωματία της Ιαπωνίας εναρμονίστηκε με τις επιταγές που έθεσε η ανάδυση της νέας διεθνούς πραγματικότητας. Πράγματι, το σκεπτικό ήταν πως το ιαπωνικό αφήγημα θα έπρεπε να είναι ευθυγραμμισμένο με το μεταμοντέρνο, υλιστικό και παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Με άλλα λόγια, η ιαπωνική πολιτιστική διπλωματία δεν θα είχε την επιθυμητή εμβέλεια εάν συνέχιζε την προβολή των περισσότερο «εξωτικών» και λιγότερο γνωστών πολιτιστικών χαρακτηριστικών της. Συνεπώς, η χρήση των manga, της pop μουσικής, της μόδας και των μυθιστορημάτων από νέους δημιουργούς ως μέσο πολιτιστικής διπλωματίας, ήταν απολύτως συμβατή με τις διεθνείς εξελίξεις της διακρατικής σύνδεσης και της τεχνολογικής διάχυσης.
Η νέα λοιπόν διάσταση της πολιτιστικής διπλωματίας της Ιαπωνίας μέσω της λεγόμενης «βιομηχανίας του περιεχομένου» (μουσική, κόμικς, μόδα, σειρές και ταινίες) άρχισε να στερεώνεται με επιτυχημένο τρόπο στην περιφέρεια της Ανατολικής Ασίας από τα μέσα της δεκαετίας του 2000. Για του λόγου το αληθές, η ιαπωνική pop μουσική και τα manga υπήρξαν άκρως δημοφιλή στη Νότια Κορέα, στην Ταιβάν και στις παράλιες περιοχές της Κίνας αποτελώντας ουσιαστικά τον φορέα που ενίσχυσε την αλληλεξάρτηση και τόνισε το αίσθημα της κοινής πολιτιστικής παρακαταθήκης μεταξύ των νεαρών πολιτών στα ασιατικά κράτη. Η παραπάνω επιτυχία ήταν εξαιρετικά σημαντική εάν αναλογιστούμε το τεταμένο γεωπολιτικό περιβάλλον της περιοχής και ιδιαίτερα, τα δεδηλωμένα αισθήματα καχυποψίας και ενίοτε απέχθειας των γειτονικών κρατών προς την Ιαπωνία εξαιτίας του μιλιταριστικού παρελθόντος της. Οι πρώιμες αυτές επιτυχίες εν συνεχεία, ενισχύθηκαν με τη δημιουργία ιαπωνικών πολιτιστικών κέντρων τόσο στην Κίνα όσο και στη Νότια Κορέα. Τα συγκεκριμένα κέντρα διοργανώνουν εκδηλώσεις και φεστιβάλ που σχετίζονται με τις παραδόσεις της Ιαπωνίας, αλλά με τη διαφορά ότι προωθούν τη συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών στους εορτασμούς. Για παράδειγμα στη Σεούλ έχει εγκαθιδρυθεί εδώ και χρόνια η εκδήλωση «Matsuri» (φεστιβάλ καρναβαλιού) στο οποίο συμμετέχουν Ιάπωνες και Κορεάτες. Με αυτόν τον τρόπο, δύο διαφορετικοί λαοί συμμετέχουν σε μία κοινή εκδήλωση, θεμελιώνοντας το αίσθημα του ανήκειν στην ίδια κοινότητα. Έτσι λοιπόν, η πολιτιστική διπλωματία της Ιαπωνίας έχει βασιστεί σε δύο άξονες. Ο πρώτος άξονας είναι η pop κουλτούρα της Ιαπωνίας, η οποία σε πρώτη φάση εξυπηρετεί στη διείσδυση της τελευταίας στο διψασμένο για ιαπωνικό περιεχόμενο κοινό των έτερων κρατών. Αφού λοιπόν τα συναρπαστικά manga και οι καλογυρισμένες ιαπωνικές ταινίες έχουν ανοίξει το δρόμο πείθοντας το ακροατήριο, το κοινό πολιτισμικό βίωμα είναι η δεύτερη και τελική φάση που θα διαμορφώσει την ώσμωση.
Η αναδυόμενη ιαπωνική αντίληψη κάνει λόγο ότι οι πολιτιστικές παραδόσεις δεν αποτελούν αποκλειστική ιδιοκτησία για ένα κράτος, αλλά κοινή παρακαταθήκη για όλη την ανθρωπότητα. Επομένως, το αξίωμα της Ιαπωνίας συμπεραίνει ότι οι πολιτιστικές ανταλλαγές μπορούν να αποτελέσουν παράγοντες ειρήνης και σταθερότητας σε όλον τον κόσμο. Επιπροσθέτως, η αντίστροφη ανάγνωση του παραπάνω συμπεράσματος, αναγνωρίζει ότι η πολιτιστική διπλωματία μπορεί να αποτελέσει παράγοντα συμφιλίωσης εθνικών ομάδων σε περιπτώσεις σύγκρουσης και πόλωσης, διότι σε τέτοιες συνθήκες η πολιτισμική εικόνα της μίας πλευράς για το αντίπαλο στρατόπεδο είναι διαστρεβλωμένη. Πράγματι, ακόμη και από τον Πρώτο Πόλεμο του Κόλπου (1991), η συμμετοχή της Ιαπωνίας στις επιχειρήσεις, τραυμάτισε την ιαπωνική εικόνα στα κράτη της Μέσης Ανατολής. Για το λόγο αυτό, η Ιαπωνία επικαλέστηκε την πολιτιστική διπλωματία προκειμένου να διορθώσει τη δημόσια εικόνα της στην περιοχή, μοιράζοντας εικονογραφημένα βιβλία σε δημοτικά σχολεία και προβάλλοντας ιαπωνικά anime στην ιρακινή τηλεόραση.
Αν μη τι άλλο, τα αντανακλαστικά της πολιτιστικής διπλωματίας της Ιαπωνίας επί των διεθνών εξελίξεων είναι ταχύτατα, δίχως αυτά να την εκτρέπουν από τις μακροπρόθεσμες επιδιώξεις της στη διακρατική σύζευξη και οικοδόμηση ειρήνης
Ιωάννης Κουτζούμης
Βιβλιογραφία:
https://uscpublicdiplomacy.org/story/pop-culture-diplomacy-japan
Εικόνα από: https://pixabay.com/el/photos/γυναίκα-μοντέλο-κιμονό-στάση-στυλ-6965145/