Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, επιδεικνύοντας επίγνωση των δυνατοτήτων που διαθέτει εξαιτίας της διεύρυνση των ισλαμικών κοινοτήτων που αποτελεί επίσημη θρησκεία της και του περσικού υπόβαθρου, συντάσσεται ως υπέρμαχος του «τοπικισμού», υπό την έννοια της ανάπτυξης ενός περιφερειακού συνασπισμού επιτόπιων δρώντων. Για το σκοπό αυτό, ιρανικοί πολιτικοί παράγοντες εμπλουτίζουν την εξωτερική τους πολιτική με στοιχεία ήπιας ισχύος ώστε να ασκήσουν επιρροή σε γειτονικές χώρες.
Η διαφορά στη χρήση ήπιας ισχύος έναντι μέσων σκληρής διπλωματίας, για την επίτευξη του «τοπικιστικού» οράματος του Ιράν, έγκειται στο χαρακτήρα της συμπεριφοράς και στη δυνατότητα προσδιορισμού των μέσων. O J. Nye επισημαίνει ρητά πως η ήπια ισχύς είναι δύναμη έλξης. Στην περίπτωση του Ιράν, επιλέγεται ένα κράμα τριών παραγόντων μεταξύ των οποίων μια πολιτιστικά προσδιορισμένη εξωτερική πολιτική των Ιρανών Προέδρων, ο Οργανισμός «Ισλαμικός Πολιτισμός και Σχέσεις» και ο ραδιοτηλεοπτικός φορέας «Ιρανική Ραδιοτηλεόραση της Ισλαμικής Δημοκρατίας».
Η εγκαθίδρυση της Ισλαμικής Δημοκρατίας στο Ιράν σηματοδοτεί μια νέα περίοδο στην ιρανική ηγεσία η οποία λειτουργεί ως προστάτης του Σιισμού. Η στάση αυτή είναι φανερή στο άρθρο 3.16 του Συντάγματος που ορίζονται ως κριτήρια διαμόρφωσης της εξωτερικής πολιτικής του Ιράν η λήψη αποφάσεων βάσει του Ισλάμ και η αδερφική δέσμευση δράσης προς όλους τους μουσουλμάνους. Οι λόγοι του συγκεκριμένου προσανατολισμού της εξωτερικής πολιτικής ταυτίζονται με την επιθυμία υπεράσπισης των καταπιεσμένων Σιίτων, της νομιμοποίησης των ιρανικών προεδριών και της κυριαρχίας του Ιράν και των Σιιτών έναντι της Σαουδική Αραβία και των Σουνιτών που ανταγωνίζονται για την απόκτηση της ισλαμικής πρωτοκαθεδρίας.
Πρωταρχικό εργαλείο της πολιτιστικής εξωτερική πολιτικής του Ιράν αποτελεί ο Οργανισμός Ισλαμικού Πολιτισμού και Σχέσεων (ICRO) ο οποίος συνιστά μια απόπειρα εξορθολογισμού των ιρανικών πολιτιστικών και θρησκευτικών προβολών. Πρόκειται για έναν αυστηρά κρατοκεντρικό θεσμό υπό την έννοια ότι δεν υπόκειται στην εξουσία των διπλωματών ούτε του Υπουργείου Εξωτερικών αλλά ελέγχεται απευθείας από τον Ανώτατο Ηγέτη του κράτους, Αλί Χαμενεϊ, ο οποίος διορίζει τα μέλη του ICRO από το Κυβερνητικό Συμβούλιο. Οι δράσεις του Οργανισμού αφορούν τη διοργάνωση ιρανικών πολιτιστικών εκδηλώσεων, θρησκευτικές εκδηλώσεις για τους Ιρανούς ομογενείς και προώθηση της περσικής γλώσσας και λογοτεχνίας μέσω ενός διεθνούς εκδοτικού οίκου με το επωνύμιο Al-Hoda. Ο Οργανισμός Ισλαμικού Πολιτισμού διαθέτει παραπάνω από 72 επίσημες τοποθεσίες σε μουσουλμανικές και μη χώρες.
Το δεύτερο βασικό εργαλείο της ιρανικής πολιτιστικής διπλωματίας είναι ο ραδιοτηλεοπτικός φορέας «Ιρανική Ραδιοτηλεόραση της Ισλαμικής Δημοκρατίας» (Islamic Republic of Iran Broadcasting- IRIB) ή όπως είναι επισήμως γνωστό ως «Η φωνή και το Όραμα της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν» (Seda va Sima-ye Jomhuri-ye Eslami-ye Iran), το οποίο καθορίζεται επίσης ως κρατοκεντρικό. Κεντρικός στόχος του οργάνου είναι η προώθηση της κοσμοθεωρίας του Ιράν και των επαναστατικών ιδεών αλλά η προάσπιση της Ισλαμικής δημοκρατίας από τα δυτικά ραδιοτηλεοπτικά πρότυπα προκειμένου να εξασφαλιστεί η προστασία της περσικής γλώσσας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το λογότυπο της ραδιοφωνικής τηλεόρασης που παρασταίνει δυο αλληλένδετες απεικονίσεις της αραβικής λέξης «όχι» , συμβολίζοντας την άρνηση του Ιράν απέναντι στη Δύση και την Ανατολή.
Για την ικανοποίηση των ύπερθεν αξιώσεων , η Ιρανική πολιτιστική Διπλωματία ενεργοποιείται σε περιοχές που υπάρχουν ταυτόχρονα στρατηγικά συμφέροντα και κοινοί θρησκευτικοί δεσμοί. Ως το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα πολύπλευρης ιρανικής πολιτιστικής διπλωματίας, καταδεικνύεται η Συρία.
Καθώς η πλειονότητα των μουσουλμάνων της Συρίας δεν προσδιορίζονται ως Σιίτες, δίνεται έμφαση στο κοινό περσικό υπόβαθρο. Για παράδειγμα, τα τοπικά παραρτήματα του ICRO προωθούν ένα πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών και χορήγησης υποτροφιών σε Σύριους φοιτητές που επιθυμούν να σπουδάσουν στο Ιράν. Τον Ιανουάριο του 2020, 750 Σύριοι υπότροφοι σπούδασαν σε ιρανικά πανεπιστήμια. Παράλληλα έχουν ιδρυθεί εκατοντάδες ιρανικά σχολεία οπού παρέχουν προγράμματα στην περσική γλώσσα όπως και θρησκευτικά σχολεία μέσω των οποίων οι ντόπιοι πληθυσμοί έρχονται σε επαφή με τη σιιτική παράδοση.
Η ενίσχυση της παρουσίας της Τεχεράνης στη Συρία δεν περιορίζεται στην ενίσχυση του εκπαιδευτικού τομέα της. Το Ιράν έχει επιπρόσθετα ιδρύσει πληθώρα κοινωνικών υπηρεσιών για τους Σύριους Άμαχους πληθυσμούς που αφορούν κυρίως την αποκατάσταση σχολείων και κέντρων υγείας.
Τέλος, για να περιοριστεί η επιρροή των δυτικών μέσων ενημέρωσης, η Ισλαμική Δημοκρατία επένδυσε στα συριακά μέσα ενημέρωσης, μετά το 2011. Η σημασία της επένδυσης αυτής, γίνεται εμφανής με την επίσκεψη του επικεφαλή της IRIB στη Συρία, το 2017,όταν αποκαταστάθηκαν προηγουμένως κατεχόμενες περιοχές της χώρας. Στόχος της επίσκεψης ήταν να βοηθήσει την συριακή κυβέρνηση να μεταδώσει τα ιρανικά προγράμματα και να κατοχυρώσει τη επέκταση της συνεργασίας.
Συμπερασματικά, το Ιράν αποτελεί την απόδειξη ότι αυταρχικά κράτη δύναται να κατέχουν τη δυνατότητα διαμόρφωσης και επηρεασμού των πολιτικών άλλων κρατών μέσω της δύναμης της έλξης έναντι του καταναγκασμού. Ωστόσο, η επιτυχία των πολιτιστικών πολιτικών του Ιράν στη Συρία δεν είναι εύκολα διακριτή. Ο λόγος έγκειται στην ύπαρξη αρκετών περιπτώσεων προσηλυτισμού Σουνιτών Σύριων προς το σιισμό με ιδιοτελή κίνητρα, όπως την επιθυμία συμμετοχής στις κοινωνικές υπηρεσίες του Ιράν.
Μαρία Παπαδόγιαννη
Πηγές:
Wastnide,E. (2022). Iran’s Shia Diplomacy: Religious identity and foreign
policy in the Islamic Republic. Berkley Center for Religion, Peace &
World Affairs at Georgetown University. https://s3.amazonaws.com/berkley-center/200918WastnidgeIransShiaDiplomacyReligiousIdentityForeignPolicyIslamicRepublic.pdf
Jones, S. G. (2020). Soft Power. In Containing Tehran: Understanding Iran’s
Power and Exploiting Its Vulnerabilities (pp. 37–47). Center for Strategic and
International Studies (CSIS). http://www.jstor.org/stable/resrep29480.9
Barr, M., Feklyuinina, V., Theys, S. (2015). The Soft Power of Hard States.
POLITICS: Volume 35 (3-4). 213-215. https://doi.org/10.1111/1467-
9256.12210
Wastnide, E. (2015). The Modalities of Iranian Soft Power: From Cultural
Diplomacy to Soft War. POLITICS: VOL 35(3-4), 364–377.
https://doi:10.1111/1467-9256.12084
Loft, P. (2022, August 25). Iran’s influence in the Middle East. House of
Commos Library. https://researchbriefings.files.parliament.uk/documents/CBP-
9504/CBP-9504.pdf
Rad, J. (2010). Iran’s cultural diplomacy and its cultural centers. Center on
Public Diplomacy, USC University
https://uscpublicdiplomacy.org/blog/iran%E2%80%99s-cultural-diplomacy-
and-its-cultural-centers
Muñoz, G. (2008). Iran, a Geopolitical Player in the Middle East. Institut
Européen de la Méditerranée. https://www.iemed.org/publication/iran-a-
geopolitical-player-in-the-middle-east/?lang=fr
Ali Mehkri, I. (2005). Religion and Politics in Iran-Iraq Relations. Pakistan
Horizon, 58(4), 33–41. http://www.jstor.org/stable/41394115
Zalayat, I. (2019). Iran’s Religious Soft Power in Syria. The
interdisciplinary Center Herzliya.
https://www.academia.edu/es/41309804/Irans_Religious_Soft_Power_in_Syria
Akbar, A. (2021, June 14). Iran’s soft power in Syria after the Syrian civil war.
Taylor & Francis Online. https://doi.org/10.1080/13629395.2021.1938856