Δρ. Μάριος Ιωάννου Ηλία
Κοντά μας ένας εξαιρετικά σημαντικός φιλοξενούμενος, τόσο τεχνικά, μουσικά, αλλά κυρίως γι’ αυτό που πρεσβεύει. Ένας πραγματικός πρεσβευτής του Ελληνικού πολιτισμού στο εξωτερικό.
Συνθέτης, μουσικολόγος, διευθυντής πολιτιστικών θεσμών και έργων μεγάλης εμβέλειας σε Ελλάδα, Κύπρο Γερμανία, Ουγγαρία, Ρωσία, Ιαπωνία. Ο νεαρότερος καλλιτεχνικός διευθυντής του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης. Επιβλέπων διδακτορικών διατριβών στο Βασιλικό Κονσερβατόριο των Βρυξελλών.
Στα έργα του αναφέρεται συχνά στην ιστορία και τον πολιτισμό της Κύπρου και της Ελλάδας, προβάλλοντας τα διεθνώς.
Προσφάτως βραβευθείς με το Βραβείο Μουσικής Σπύρου Μοτσενίγου της Ακαδημίας Αθηνών, Δεκέμβριος του 2022.
Αγαπητέ Μάριε σε καλωσορίζω.
Ας εισέλθουμε στον κόσμο της μουσικής.
Tι σημαίνει μουσική;
Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν μουσική την τέχνη των εννέα μουσών. Ως εκ τούτου, η μουσική διέφερε σημασιολογικά της σημερινής χρήσης του όρου, και περιελάβανε το σύνολο των τεχνών. Εντούτοις, στη θεώρηση της πολυμεσότητας που έχω αναπτύξει και στην οποία βασίζω το έργο μου, η μουσική ιδέα υλοποιείται στην ποιοτική συνεργική αλληλεπίδραση των τεχνών ή στοιχείων αυτών και της τεχνολογίας, ποτέ όμως ως αυτοσκοπός στο ποσοτικό συνάθροισμά τους.
Η ετυμολογία της μούσας, αν και αμφίβολη, προέρχεται από την ρίζα «μω», η οποία σημαίνει «ερευνώ», ή από τη ρίζα «μας» ή «μους» που σημαίνει παραγωγή, ανάπτυξη έξω από μίαν αρχή.
Ακούγοντας, δημιουργώντας και αναλύοντας τη μουσική προέχουν δύο πτυχές: η πτυχή του cui bono, ποιός ωφελείται, και του quo modo, με ποιον τρόπο.
Ο Πλάτων θεωρεί τη μουσική ως ακρόπολη της πολιτείας. Γράφει στην «Πολιτεία» ότι όταν αλλάζουν οι νόμοι της μουσικής, αλλάζουν παράλληλα και οι θεμελιώδεις νόμοι της πολιτείας. Η φράση αυτή αναφέρεται στον Δάμων, τον αρχαίο Αθηναίο μουσικοθεωρητικό, ο οποίος ήταν ταυτόχρονα δάσκαλος του Περικλή στη μουσική και σύμβουλος του στις πολιτικές υποθέσεις.
Είναι αξιοσημείωτο πως ο Δάμων εξεφώνησε λόγο μπροστά στον Άρειο Πάγο όπου ανέλυσε το ήθος όλων των μουσικών στοιχείων.
Στο πλαίσιο της ηθικής δύναμης της μουσικής και της ηθοπλασίας, της συνύπαρξης της μουσικής με τις ανθρώπινες αξίες, τα θεμελιώδη ανθρώπινα ιδανικά και δικαιώματα, τα ιδεώδη του ελεύθερου ανθρώπου, βασίζεται ένα σημαντικό μέρος του έργου μου. Συνεπακόλουθα, η μουσική αυτή σκοπεύει περισσότερο στην ικανοποίηση και στο σύμμαχο της ψυχής παρά περιορισμένα στην αίσθηση της ακοής.
Ποια η σχέση σου με την παραδοσιακή κυπριακή και ελλαδική μουσική;
Αξιοποιώ τις ρίζες μας για να βγουν κλαδιά και όχι στην επιστροφή σ’ αυτές. Ένα παράδειγμα είναι το έργο «Νεκρό φόρεμα» του 2001, το οποίο εμπνέεται από το κυπριακό ακριτικό τραγούδι «Τέσσερα τζαι τέσσερα», αρχικά μέσα από το αρχείο της Δόμνας Σαμίου. Σύμφωνα με το συγγραφέα Άρη Φακίνο, τα ακριτικά τραγούδια της Κύπρου και της Κρήτης έχουν υποστεί ελάχιστες μουσικές και ποιητικές αλλαγές με την πάροδο του χρόνου απ’ ότι στις άλλες περιοχές της Ελλάδας. Είναι δε αξιοσημείωτον ότι, τα ακριτικά τραγούδια της Κύπρου ερμηνεύονταν ως επί το πλείστoν από περιπλανώμενους ποιητές-μουσικούς, γεγονός που παραπέμπει στους αοιδούς της ελληνικής αρχαιότητας.
Στο «Νεκρό φόρεμα» η μουσική εκτελείται από έναν οργανοπαίχτη αυλών, ενώ στο τέλος, ως αποκορύφωμα, με δύο αυλούς ταυτόχρονα, πράγμα συνηθισμένο στην κυπριακή παραδοσιακή μουσική, όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε από σχετική έκδοση του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος αφιερωμένη στη δημοτική μουσική του νησιού μας. Συνάμα, ο ίδιος οργανοπαίχτης, ως η προσωποποίηση της μάνας και επακόλουθο του στίχου «να πείτε της μανούλας μου στα μαύρα να ντυθεί», χρησιμοποιεί μια ραπτομηχανή, μέσω της οποίας ηχητικά «ράβει» το μαύρο φόρεμά της ως αποτέλεσμα του μαντάτου που της στέλνει ο υιός της.
Από το ίδιο κυπριακό τραγούδι εμπνεύστηκα και το έργο «Τέσσερα» για δύο οργανοπαίχτες αυλού και τρία κοντραμπάσα. Σ’ αυτό είναι εμφανής η μεγάλη αντίθεση στο είδος των οργάνων που χρησιμοποιούνται, σ’ αντιπαράθεση της ζωής και του θανάτου.
Κανένα από τα έργα δεν χρησιμοποιεί τραγουδιστή ή αφηγητή για να αποδώσει τους στίχους. Αυτό ενδυναμώνει την οργανική έκφραση και μουσικότητα του έργου ανυψώνοντας την σε οικουμενική τραγικότητα, αφού επιδιώκει να αποδώσει το νόημα και τη συναισθηματική κατάσταση του τραγουδιού χωρίς λόγια και χωρίς να επαναχρησιμοποιεί τη δημοτική μελωδία.
Τη σπουδαιότητα των οργάνων αυτών καθ’ αυτών υπογράμμιζε ο Ρίχαρντ Βάγκνερ. Θεωρούσε την ορχήστρα ως εννοιολογικό φορέα δραματικής έκφρασης, «περιγράφοντας» για παράδειγμα τις ψυχικές καταστάσεις των ηρώων.
Έχετε μελετήσει μέσα από την έρευνα και μέσω της δημιουργίας την αλληλεπίδραση λογοτεχνίας και μουσικής στον 20ο και 21ο αιώνα. Πως η λογοτεχνία διαφαίνεται μέσα από τη μουσική;
Μουσική και λόγος είναι «κωδικοποιημένα μηνύματα», τα οποία εκπέμπονται από μια πηγή σαν ήχος μέσω του αέρα προς κάποιον δέκτη με απώτερο σκοπό την επικοινωνία. Όταν ο Όμηρος, ο Αισχύλος και ο Αριστοφάνης έγραφαν τα έργα τους, επέλεγαν τις λέξεις με τέτοιο τρόπο, ώστε να έχουν πέρα από το νοηματικό περιεχόμενο και το απαραίτητο μουσικό φορτίο. Ήταν δηλαδή ταυτόχρονα λιμπρετίστες και μουσικοσυνθέτες. Παρεμφερής είναι η προσέγγιση που αναλύω στο σκεπτικό της πολυμεσότητας, όπου ο συνθέτης αυτομάτως αναλαμβάνει περεταίρω ρόλους πέραν του δικού του, για παράδειγμα λιμπρετίστα και σκηνοθέτη.
Η λογοτεχνία μετασχηματίζεται μέσω της μουσικοποίησης της, ενώ η μουσική είναι το μέσον διαμεσολάβησης της για να παρουσιαστεί, ασχέτως με το μέγεθος γλωσσολογικής κατανόησης της σε σχέση με την αρχική της μορφή. Στόχος είναι η τοποθέτηση του λογοτεχνικού έργου σε μια μεταδραματοποιημένη και αυτόνομη διάσταση του ήχου.
Το αρχαίο ελληνικό δράμα προέρχεται από το αρχικό άσμα, το διθύραμβο, που τραγουδιόταν με τη συνοδεία αυλού και χορού. Ο Βάγκνερ σε γράμμα του προς το Φρίντριχ Νίτσε εκφράζει το θαυμασμό του για το αρχαίο δράμα, ιδιαίτερα για τον Αισχύλο. Δεν είναι τυχαίο που ο Βάγκνερ προφήτευσε την εξαφάνιση της όπερας ως ψυχαγωγίας μιας ελίτ και οραματιζόταν ένα νέο, επαναστατικό τύπο μουσικοσκηνικού έργου για το λαό. Πρόθεση του ήταν μια επιστροφή στο αρχαίο ελληνικό δράμα, όπου θα χρησιμοποιούσε τη μουσική για την πλήρη και ολοκληρωμένη έκφραση της θεατρικής δράσης. Το όραμά του αυτό πραγματοποιείται στην επική τετραλογία έργων όπερας «Το δαχτυλίδι του Νίμπελουνγκ».
Το βαγκνερικό καλλιτεχνικό όραμα, το Gesamtkunstwerk, η έννοια του ολικού έργου τέχνης, πηγάζει από την «Ποιητική» του Αριστοτέλη (όπως και η θεώρηση μου της πολυμεσότητας), στην οποία τονίζει ότι το θέατρο αποτελείται από έξι στοιχεία – υπόθεση, χαρακτήρες, ιδέες, ποίηση, μουσική και σκηνογραφία, τα οποία λειτουργούν μαζί για το «όλον», πετυχαίνοντας μια ενιαία σύνθεση τεχνών. Τα Πολύτοπα του Ιάννη Ξενάκη, μια σειρά από πολυμεσικές εγκαταστάσεις σε διάφορα μέρη του κόσμου με αποκορύφωμα το «Διάτοπο» στο Παρίσι το 1978, δίνουν μια σύγχρονη ερμηνεία στον όρο Gesamtkunstwerk ως ιδέα της συνολικής σύνθεσης.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το έργο «Η Γέννηση της Τραγωδίας από το πνεύμα της Μουσικής» του Νίτσε το 1872. Mέσα από μια πρωτότυπη ανάλυση της αρχαίας τραγωδίας, ο Νίτσε αναφέρεται σε μια στάση ζωής χαρακτηριστική της νεωτερικότητας, το τραγικό αίσθημα της ζωής, το νόημα της οποίας εκφράζεται κατ’ εξοχήν μέσα από τη μουσική.
Τα τελευταία δύο χρόνια έχετε παρουσιάσει δύο επετειακά έργα στην Ελλάδα και Κύπρο για δύο από τα εξέχοντα ιστορικά γεγονότα: Από τη μια για τα 200 χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και από την άλλη για την Τουρκική Εισβολή και το Πραξικόπημα του 1974. Και στα δύο έργα, η ιδέα της δικαιοσύνης είναι κεντρική.
Η «Ελευθερία» και οι «Πονεμένες Παναγίες» έχουν ανθρωποκεντρικό, αντιπολεμικό και διαχρονικό χαρακτήρα. Παρά την οδύνη και το άλγος, η αξιοπρέπεια και το μεγαλείο της ψυχής δεν πτοείται. Ελπίζει και ορθώνει ανάστημα μέχρι την τελική δικαίωση. O Δάντης Αλιγκέρι γράφει στη «Θεία Κωμωδία»: «Ο Άγγελος της Δικαιοσύνης, για να φρυάξουν πιο πολύ, σείει τη ρομφαία μπροστά τους με βρόντο τρομερό και στου σπαθιού τη λάμψη τρέμουνε τα πρόσωπα». Από εδώ εμπνέεται το «σπαθί» της Ελευθερίας και τον «τρόμο» ο Διονύσιος Σολωμός στον «Ύμνο εις την Ελευθερίαν». Αναθέτει στην Ελευθερία τον ρόλο του αγγέλου-τιμωρού, τον οποίο σ’ ένα σονέτο με θέμα την κόλαση αποκαλεί «άγγελο της δικαιοσύνης» – angelo di giustizia. Ο Ησίοδος στο διδακτικό του έπος «Έργα» αναφέρει ότι η δικαιοσύνη είναι το μονοπάτι εκείνο που οδηγεί τον άνθρωπο στον μόνο δυνατό παράδεισο πάνω στη γη. Όπου επικρατεί δικαιοσύνη, οι πολιτείες ακμάζουν και οι λαοί ευημερούν.
Στα έργα σας συχνά αναφέρεστε στην κυπριακή ιστορία και πολιτισμό. Το «Αντίδωρον» αποτελεί φόρο τιμής στον Κώστα Μόντη και η σύνθεσή του ολοκληρώθηκε αμέσως μετά το θάνατο του ποιητή. Το «Ασπρόμαυρο» εμπνέεται από το ποίημα του Μόντη «Τουρκική Εισβολή» ενώ το «Φράουλες και Σταφύλια» τελειώνει με τη χαρακτηριστική φράση του ίδιου ποιητή: «Πέστε μου ειλικρινά, χαμογελώ;». Στο «Ακάνθαι» για ορχήστρα υπάρχει αναφορά στον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό και στο ποίημα «9η Ιουλίου» του Βασίλη Μιχαηλίδη.
Με το θάνατο του Κώστα Μόντη το 2004 συνέθεσα το «Αντίδωρον» για ηλεκτρονικά ενισχυμένο κουαρτέτο εγχόρδων, το οποίο κέρδισε Πρώτο Βραβείο στο Διεθνή Διαγωνισμό Σύνθεσης «Βίτολντ Λουτοσλάφσκι» και πρωτοπαρουσιάστηκε στη Φιλαρμονική της Βαρσοβίας. Ως γνωστόν, στις ορθόδοξες εκκλησίες, οι μη κοινωνήσαντες λαμβάνουν το αντίδωρον, αντί του δώρου, της Θείας Κοινωνίας δηλαδή, που λαμβάνουν όσοι κοινώνησαν. Ο τίτλος υποδηλώνει φόρο τιμής στο έργο του ποιητή, ωσάν ένα σύντομο ρέκβιεμ. Όταν απεβίωσε ο Μόντης και ζώντας στο Σάλτσμπουργκ, τη γενέτειρα του Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ, αποφάσισα όπως χρησιμοποιήσω στο ίδιο έργο μια μινιατούρα παραπομπή από την σονάτα του για πιάνο αριθμός 12 σε φα μείζονα. Εντούτοις, η μελωδία της σονάτας παρουσιάζεται ακουστικά αλλοιωμένη στο «Αντίδωρον» διότι το πρώτο βιολί κρατά το όργανο του όπως μια βιόλα ντα γκάμπα και παίζει με το δοξάρι πίσω από το αριστερό χέρι, αντί, ως συνηθίζεται, μπροστά του. Αυτό είναι ένα παράδειγμα της πολυαισθητικής προσέγγιση και του υβριδισμού των στοιχείων, συχνές φαινόμενο στις συνθέσεις μου.
Τα υπόλοιπα έργα που αναφέρετε, όπως και άλλα, για παράδειγμα το «C Story», στα ελληνικά «Κ Ιστορία» που υπονοεί την Κυπριακή Ιστορία, ή το «Εν πλω» με αναφορά στο αρχαίο ναυάγιο της Κερύνειας και τον τορπιλισμό της «Έλλης» στην Τήνο, διαπραγματεύονται θέματα και γεγονότα του ευρύτερου ελληνισμού.
Η «Κ Ιστορία» για μεικτό σύνολο κλασικών και μη-δυτικών οργάνων διαπραγματεύεται το νόημα στο ποίημα του Κώστα Μόντη «Κυπριακή Ιστορία»: «Χρόνια σκλαβκιές ατέλειωτες, τόμ πάτσον τζιαι τογ κλώτσον τους. Εμείς τζαμαί: Eλιές τζαί τερατσιές πάνω στòρ ρότσον τους». Η απόδοση στην πανελλήνια δημοτική: Χρόνια σκλαβιές ατελείωτες, οι μπάτσοι τους και τ’ άχι τους! Εμείς αυτού: Ελιές και χαρουπιές στο ξεροβράχι τους.
Μουσικοποίηση μιας περιοχής. Έχετε κάνει τέτοια εγχειρήματα στο Μάνχαϊμ, στο Κιότο, στο Βλαδιβοστόκ, κ.ο.κ. Πως δηλαδή ολόκληρη πόλη συμμετέχει με κάποιον τρόπο στο μουσικό αποτύπωμα της πόλης αυτής. Η Κύπρος είναι η γενέτειρα της Κυπρίδος θεότητος της Αφροδίτης. Πως, λοιπόν, η Αφροδίτη μπορεί να μουσικοποιηθεί και να γίνει η μουσική ταυτότητα της Κύπρου και τελικώς η μεγάλη πρέσβης της Μεγαλονήσου;
Όταν μου ανατέθηκε η συμφωνία «Autosymphonic» στο Μάνχαϊμ το 2009, η πρώτη κουβέντα που μου είχαν πει οι διοργανωτές ήταν ότι, ο Αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα υποστηρίζει ότι το αμερικανικό έθνος εφεύρε το αυτοκίνητο. Αν και το αυτοκίνητο έγινε μαζικό μοντέλο στις ΗΠΑ από τον Χένρυ Φορντ, εντούτοις η εφεύρεση του έγινε στο Μάνχαϊμ της Γερμανίας από τον Καρλ Μπεντς το 1886. Η ανάθεση στόχευε στο να προβληθεί σ’ όλο τον κόσμο μέσω του «Autosymphonic» ο εορτασμός για τα 125 χρόνια από την εφεύρεση του αυτοκινήτου στη Γερμανία.
Περίοπτη θέση στο «Autosymphonic» έχει μια ορχήστρα αποτελούμενη από 80 επιλεγμένα αυτοκίνητα διαφόρων ειδών και τύπων, με πρώτο το τρίκυκλο που εφεύρε ο Μπεντς. Το θεματικό αντικείμενο μετουσιώνεται έτσι σε παραγωγό ήχου στην κεντρική πλατεία της πόλης και πλαισιώνεται, μεταξύ άλλων, από συμφωνική ορχήστρα, χορωδία, ηλεκτρονικούς ήχους και οπτικά πολυμέσα.
Η θεά Αφροδίτη παρουσιάζεται σε διάφορους πολιτισμούς. Eκτός από την ελληνική μυθολογία και θρησκεία, στους αρχαίους Ρωμαίους ως Βένους και στην Ανατολή ως Άθωρ, Κυβέλη ή Αστάρτη. Σύμφωνα με τον ομηρικό μύθο γεννήθηκε στην Πέτρα του Ρωμιού της Πάφου, για αυτό και της δόθηκε το προσωνύμιο «Κύπρια». Ο Ησίοδος αναφέρει το ίδιο για τη γέννησή της στη «Θεογονία». Σε γενικές γραμμές, επιβάλλεται η μουσικοποίηση του θέματος με τέτοιον τρόπο, ώστε να αναδεικνύονται με πρωτότυπα δημιουργική μεθοδολογία όλα όσα ταυτίζουν τη Θεά με την Κύπρο.
Τελικά, στην ψυχή μας γιατί ακόμη η κλασική μουσική στην Κύπρο και Ελλάδα θεωρείται κάτι ξένο και εισαγόμενο;
Για να το κατανοήσουμε επιβάλλεται μια ιστορική αναδρομή, της οποίας θα αναφερθώ ενδεικτικά μέχρι την Ελληνική επανάσταση. Για τέσσερεις αιώνες, από τον 15ο μέχρι τον 19ο αιώνα, είχαμε την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Εκείνη την περίοδο βρισκόμαστε αποκομμένοι από την ευρωπαϊκή Αναγέννηση και το Διαφωτισμό. Το γενικό επίπεδο μόρφωσης και πολιτισμού είναι σχεδόν ανύπαρκτο. Στις τοπικές κοινωνίες υπάρχει η προφορική μουσική παράδοση με τη μορφή λαϊκών τραγουδιών και εκκλησιαστικών μελωδιών, λόγω του ότι οι Οθωμανοί άφηναν θρησκευτική ελευθερία στους ορθόδοξους Χριστιανούς. Στην Κωνσταντινούπολη του 19ου αιώνα, λόγω του Πατριαρχείου, συντηρείται η βυζαντινή παράδοση με αυστηρά φωνητικό χαρακτήρα και νευματική σημειογραφία ως μια «εθνική» μουσική. Υπάρχει δε πλούσια διαπολιτισμικότητα από Τούρκους, Εβραίους, Αρμένιους, Ευρωπαίους κλπ, που αφήνει το αποτύπωμα της στη μουσική.
Προς το τέλος της οθωμανικής κατοχής, Έλληνες έμποροι που ζουν στο εξωτερικό με οικονομική ευμάρεια και αφού είχαν έρθει σ’ επαφή με την Ευρώπη, αναλαμβάνουν ηγετικό ρόλο στην αφύπνιση του γένους. Διαθέτουν τα μέσα για την ίδρυση σχολείων, για εκδόσεις και γενικά τη μεταλαμπάδευση των ιδεών του Διαφωτισμού στην Ελλάδα, την στήριξη του επαναστατικού αγώνα και την οργάνωση του ελληνικού κράτους. Για αυτή τη μερίδα Ελλήνων, ο εκδυτικισμός είναι συνώνυμο με την αναγέννηση του ελληνικού έθνους, αντίληψη που θα διατηρηθεί σθεναρά στην νεότερη ελληνική ιστορία και θα εκφραστεί και στον τομέα της μουσικής.
Να σημειωθεί ότι τα Επτάνησα υιοθετούσαν την κουλτούρα της γειτονικής Ιταλίας, με κέντρο αναφοράς τη Νάπολη. Εντούτοις, ιδιαίτερα η Νότια Ιταλία, δεν ακολούθησε την προοδευτική Δύση στις εξελίξεις στη μουσική, με εξαίρεση την όπερα επειδή ως τέχνη στηρίζεται στην ποίηση. Οι συναυλίες οργανικής μουσικής ήταν ελάχιστες.
Για τα Πολύτοπα του Ιάννη Ξενάκη και τη θεώρηση της πολυμεσότητας δημοσιεύθηκε πρόσφατα άρθρο σας με θέμα την «επαυξημένη πραγματικότητα», η οποία υποκινείται από τη μουσική. Πριν κάποια χρόνια συναντήσατε τον Μίκη Θεοδωράκη στην Αθήνα αναλύοντας το συμφωνικό του έργου. Πως βλέπετε τον εαυτό σας στη συνέχιση της ελληνικής μουσικής ταυτότητας;
Πριν δύο χρόνια, η ΕΡΤ3 και ο δημοσιογράφος Γιάννης Δάρρας είχαν αφιερώσει ένα επεισόδιο της σειράς +άνθρωποι στο έργο μου με τίτλο «pop και Π.Ο.Π.», δηλαδή πως η τέχνη μπορεί σήμερα να είναι pop με την έννοια δημοφιλής και ταυτόχρονα να έχει Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης, εννοώντας ταυτότητα με στοιχεία που προσδιορίζονται από την τοπικότητα. Πως δηλαδή μπορούμε να έχουμε έναν παγκοσμίως γνωστό προϊόν όπως το κονιάκ αλλά που είναι Π.Ο.Π. και παράγεται μόνο στην πόλη Κονιάκ της Γαλλίας. Το επεισόδιο εστιάζεται κυρίως στο έργο μου «Ελευθερία» και την υλοποίηση του από τη Συμφωνική Ορχήστρα και Χορωδία της ΕΡΤ στη Ρωμαϊκή Αγορά της Αθήνας. Παρουσιάζονται δηλώσεις του Μάνου Χατζιδάκι στο ερώτημα εθνική ή παγκόσμια τέχνη, Έλληνας ή Ευρωπαίος, του Οδυσσέα Ελύτη για τον όρο της ελληνικότητας ως ένας τρόπος να βλέπεις τα πράγματα, καθώς και του διευθυντή των μουσικών συνόλων της ΕΡΤ, Τάσου Ρωσόπουλο.
Ο Γιάννης Δάρρας καταλήγει για το έργο μου πως «ο συνθέτης δεν επιχειρεί να επαναφέρει το εθνικό παρελθοντολογικό φαντασιακό, αλλά να συνομιλήσει παγκόσμια για το κρίσιμο πραγματικό παρόν». Πως «προσπαθεί με το έργο του σε μια εποχή όπου η καλλιτεχνική γλώσσα μοιάζει να είναι ομογενοποιημένη να δώσει στην εθνική τέχνη παγκόσμιο διαβατήριο».
Η μουσική μας παράδοση, πως κεφαλαιοποιείται σήμερα πολιτιστικά και πολιτικά. Μπορεί η μουσική μας να αποτελέσει πρεσβευτή του πολιτισμού μας;
Αναλογιζόμενοι τα τρέχοντα παγκόσμια γεγονότα, ο ελληνικός πολιτισμός εμπεριέχει τα εχέγγυα κοινωνικών αξιών, όπως του πρεσβευτή της ειρήνης. Με τις οικουμενικές απελευθερωτικές αξίες του είναι θεμέλιο του ευρωπαϊκού πολιτισμού και όχι μόνον. Επιβάλλεται, όμως, μια δυνατή δημιουργική πολιτισμική στρατηγική από πλευράς μας, ώστε να μεσολαβήσει για ειρήνη, και γενικώς να αποκτήσει δεσπόζουσα στρατηγική σημασία η Κύπρος και η Ελλάδα, λειτουργώντας ως πολιτισμική γέφυρα μεταξύ των λαών.
Η βυζαντινή μουσική με τον μελοποιό και «μαΐστωρ της μουσικής» Ιωάννη Κουκουζέλη επηρέασε δραστικά τη μουσική δημιουργία των σλαβικών λαών. Ο αγιογράφος Θεοφάνης ο Ελληνας θεμελίωσε τη Ρωσική Σχολή Τέχνης ενώ ο Άγιος Μάξιμος ο Γραικός υπήρξε ο διαφωτιστής των Ρώσων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η «εκλεπτυσμένη τέχνη», ars subtilior, ένα πολύπλοκο και πρωτοποριακό μουσικό ύφος που άνθισε κατά τη διάρκεια της φραγκοκρατίας στην Κύπρο τον ύστερο μεσαίωνα.
Θα ήθελα να τονίσω ότι, ουσιαστική είναι η πρακτική αξιοποίηση της μουσικής παράδοσης και πολιτισμικής μας κληρονομιάς για τη δημιουργία νέων έργων και νέου πολιτιστικού πλούτου, τα οποία να συμβαδίζουν με τη σύγχρονη μας εποχή, να έχουν τη δύναμη συμβολής στην αντιμετώπιση των κρίσεων και να διαμορφώνουν ένα ουσιώδες όραμα για την ανθρωπότητα του σήμερα και του αύριο.
