Ζούμε σε μια εποχή όπου τα οικονομικά οφέλη από την τουριστική κίνηση αποτελούν θεμέλιο λίθο των εθνικών οικονομιών. Όχι μόνο για όσα μπορεί μια χώρα να προσποριστεί από τους ξένους τουρίστες αλλά και όσες απώλειες εσόδων μπορεί να αποτρέψει από τους εγχώριους αν επιλέξουν να κάνουν διακοπές σε άλλους προορισμούς. Στόχος μας λοιπόν είναι να κεφαλαιοποιήσουμε οφέλη, επισκέπτες και αγορές διατηρώντας, αν όχι αυξάνοντας, τα μερίδια στην παγκόσμια ταξιδιωτική κίνηση, διασπείροντας τον εισερχόμενο τουρισμό στο χρόνο με προτεραιοποίηση των ποιοτικών αναζητήσεων και με συνεχείς μετρήσεις της αποδοτικότητας σε αφίξεις, διανυκτερεύσεις και έσοδα το θετικό πρόσημο των οποίων θα πιστοποιήσει την επιτυχία της εφετινής τουριστικής χρονιάς.
Αν δούμε τα δεδομένα που ίσχυαν πριν την πανδημία για να τα συνδυάσουμε και με όσα προκλήθηκαν μετά την εμφάνισή της θα διαπιστώσουμε μια βασική μεταστροφή από τον μαζικό χαρακτήρα του τουρισμού στον επιλεκτικό. Αυτό σηματοδότησε τη σταδιακή ανεξαρτοποίηση του τουρίστα από τον ΤΟ, πράγμα στο οποίο διευκόλυνε το διαδίκτυο. Αν μιλάμε λοιπόν για το push and pull tactic ο συσχετισμός έχει διαφοροποιηθεί αφού δεν ισχύει απόλυτα ότι ο επηρεασμός του ταξιδιώτη ξεκινάει από τον ταξιδιωτικό πράκτορα και μάλλον τείνει να αντιστραφεί.
Συνεπώς, αν θέλουμε να επικεντρωθούμε στη στρατηγική μιας περιοχής το «κλειδί» της επιτυχίας βρίσκεται στην ανάδειξη των στοιχείων που είναι ικανά να σταθούν ανταγωνιστικά απέναντι σε άλλες περιοχές. Με λίγα λόγια, σημασία τώρα πλέον αποτελεί η βιωματική και όχι απλά η ψυχαγωγική διασύνδεση του επισκέπτη με τον τόπο που επιλέγει για τις διακοπές του. Το πώς λοιπόν θα το επιτύχουμε είναι ένα θέμα που απαιτεί αλλαγή στρατηγικής στην προσέγγιση των αγορών. Και αυτή η αλλαγή δεν μπορεί να αρκείται στα ωραία λόγια και στην παρουσίαση όμορφων τοπίων. Αν δεν υπάρξει κινητοποίηση της ζήτησης με την ενεργοποίηση των «φανατικών» κάθε είδους διακοπών, οι οποίοι, στη συνέχεια, θα ασκήσουν πιέσεις στους διακινητές που με τη σειρά τους θα επηρεάσουν τις κυβερνήσεις, δεν μπορούμε να περιμένουμε ουσιαστικά αποτελέσματα. Και παράλληλα με τους «φανατικούς» κάθε εναλλακτικής μορφής τουρισμού, να ενεργοποιήσουμε τις συμπάθειες με τους επαναλαμβανόμενους πελάτες που, πέρα από τους ίδιους, μπορεί να επηρεάσουν και τον περίγυρό τους.
«Η οικοδόμηση ενός Έθνους απαιτεί τη διαρκή ενασχόληση με τους άλλους και την απόρριψη μιας νοοτροπίας εχθρότητας προκειμένου να υιοθετηθεί μια νοοτροπία αλληλοβοηθείας» είχε αναφέρει πριν δυο χρόνια ο Πάπας Φραγκίσκος απευθυνόμενος στο αμερικανικό Κογκρέσο. Δανειζόμενος αυτή την αποστροφή, θεωρώ χρήσιμο να σκεφθούμε το ρόλο αλλά και τη σημασία τόσο του Τουρισμού όσο και του Πολιτισμού στη γνωριμία, την αλληλεπίδραση, την κατανόηση, τη συμφιλίωση αλλά και το διχασμό, πολλές φορές, μεταξύ των λαών. Και σπεύδω να εξηγηθώ, ορμώμενος πρώτα από την έννοια του Πολιτισμού, που αποτελεί τη διαχρονική συμπύκνωση γνώσεων, πεποιθήσεων, τεχνών, ηθικής, δικαίου και συνηθειών ενός Έθνους με ρίζες στην ιστορία και «όχημα» την Παράδοση. Είναι, με λίγα λόγια, τα επιμέρους χαρακτηριστικά, τα στοιχεία της ταυτότητας που ιστορικά και παραδοσιακά ξεχωρίζουν, γεωγραφικά και διαχρονικά, το ανθρώπινο είδος μεταξύ του.
Ο Πολιτισμός, λοιπόν, θεμελιώθηκε από την ιστορία, συντηρήθηκε από την Παιδεία και εξελίχθηκε σε κάθε χρονική περίοδο ανάλογα με τις ανάγκες και τις προσαρμογές όπως αυτές διαμορφώθηκαν στη διαδρομή των χρόνων. Το τονίζω αυτό για να υποστηρίξω αλλά και να ξεκαθαρίσω από την αρχή ότι η μετάβαση από τη χλαμύδα στο συμβατικό ρούχο, για να πω το απλούστερο, μέχρι τη μεταβολή της θρησκευτικής λατρείας από την ειδωλολατρεία και το δωδεκάθεο στον Μονοθεϊσμό δεν αποτελούν αλλοίωση ούτε της Παράδοσης ούτε της Κουλτούρας ούτε του Πολιτισμού. Συνδέονται, αντιθέτως, με μια διαχρονική εξέλιξη, που οφείλουμε να θυμόμαστε αλλά και να διαφυλάσσουμε. Γιατί αυτό ακριβώς αποτελεί την κληρονομιά μας και αυτό παραπέμπει στις ρίζες μας.
Με την ίδια λογική θυμόμαστε και συντηρούμε τα ιστορικά γεγονότα και τα αποτυπώματα που άφησαν μέχρι σήμερα. Οι αρχαιολογικοί θησαυροί, τα ήθη και τα έθιμα ακόμα και οι γαστρονομικές ιδιαιτερότητες αποτελούν κομμάτι της κληρονομιάς μας. Αυτά μας ξεχωρίζουν. Αυτά μας προσδιορίζουν. Όχι για να καλλιεργούμε είτε μεταξύ μας είτε και στις νεότερες γενιές οποιοδήποτε αίσθημα υπεροχής έναντι των άλλων λαών. Αλλά για να εμπεδώσουμε τις αξίες κάποιες μάλιστα από τις οποίες, ενώ τις μεταλαμπαδεύσαμε, κινδυνεύουμε ταυτόχρονα να τις χάσουμε από τη ξενολαγνεία και τον μιμητισμό.
Η πολιτιστική διπλωματία αυτό το στόχο υπηρετεί. Να φέρει τους λαούς κοντά μέσα από αξίες κοινά αποδεκτές. Να τους ενώσει με κοινό παρονομαστή το ενδιαφέρον για την ιστορία και τη διαδρομή κάθε Έθνους. Η Ελλάδα, όπως και άλλες χώρες, δε δημιουργήθηκε από παρθενογένεση. Μεσολάβησαν διενέξεις, πόλεμοι, καταστροφές. Άλλοτε, στην αρχαία περίοδο, μεταξύ των Ελλήνων, όπως ο Πελοποννησιακός Πόλεμος και άλλοτε μεταξύ των λαών, όπως οι Παγκόσμιοι Πόλεμοι. Υπήρξαν θηριωδίες και θύματα. Υπήρξαν τόποι μαρτυρίου. Υπήρξαν ερείπια και μνημεία. Υπήρξαν καταγραφές ανάλογες με την τεχνολογική εξέλιξη κάθε εποχής. Υπήρξαν και αλλοιώσεις γεγονότων, άλλες από πολιτικές σκοπιμότητες και άλλες, οι πιο αθώες, για την οικοδόμηση θρύλων. Στις τελευταίες, θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε τον Τρωικό Πόλεμο που, ενώ γνωρίζουμε ότι δεν έγινε για τα μάτια της Ωραίας Ελένης αλλά για τον εμπορικό έλεγχο του Βοσπόρου, μας αρέσει να του προσδίδουμε ένα ρομαντικό χαρακτήρα. Όλα έχουν την ιστορική τους αξία. Και όλα οφείλουμε να τα συντηρούμε υλικά και να τα διατηρούμε θυμικά. Γιατί είναι και αυτά στοιχεία του Πολιτισμού, κομμάτια από τις ρίζες και την παράδοση, διδαχές από την ιστορία.
Δεν ήταν όμως όλοι οι πόλεμοι που δίχασαν τους λαούς. Κάποιοι από αυτούς τους ένωσαν. Οικοδόμησαν συμμαχίες και, διαχρονικά, θεμελίωσαν κοινές μνήμες. Καταλήγοντας, θα έλεγα λοιπόν ότι ο Τουρισμός και ο Πολιτισμός είναι έννοιες ταυτόσημες. Άλλωστε η περιήγηση, η ξενάγηση ακόμα και η γευσιγνωσία αλλά και η οινογνωσία που είναι στοιχεία του Πολιτισμού, αποτελούν, ταυτόχρονα, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα κάθε τουριστικού προϊόντος. Όσο, μάλιστα, διατηρούν την αυθεντικότητά τους και δεν υφίστανται αλλοιώσεις και εξωγενείς επηρεασμούς, μπορεί να εξελιχθούν στα δυνατά σημεία κάθε προορισμού. Το αντίθετο, μπορεί να μας οδηγήσει σε μιμητισμούς με αμφίρροπα αποτελέσματα.
Λένε πως λαοί που γνωρίζονται δύσκολα πολεμάνε. Ο Τουρισμός αλλά και ο Πολιτισμός έχουν τη μεγαλύτερη συμβολή σε αυτό. Και δίκαια έχουν σημαντικό μερίδιο στην εδραίωση της παγκόσμιας ειρήνης. Οι συμμαχίες δεν οικοδομούνται από τις κυβερνήσεις. Επιβάλλονται από τους λαούς. Σε αυτούς προσβλέπουμε. Με αυτούς πορευόμαστε. Βάζοντας στην άκρη θρησκευτικές, φυλετικές και χρωματικές ιδεοληψίες. Αποδεχόμενοι τη διαφορετικότητα. Τοποθετώντας σε ίση ζυγαριά αυτό που εμείς αλλά και οι ξένοι είμαστε και πιστεύουμε. Για να μας σέβονται και να τους σεβόμαστε. Για να αποδείξουμε ότι ενώ η δουλειά των φιλοσόφων είναι να περιγράφουν τον κόσμο, η δική μας δουλειά είναι να τον διορθώνουμε.
ΝΟΤΗΣ ΜΑΡΤΑΚΗΣ