Η Συναγωγή Μοναστηριωτών αποτελεί τη σημαντικότερη εκ των τριών εναπομεινασών συναγωγών της Θεσσαλονίκης και τη μόνη που έχει διασωθεί από το Μεσοπόλεμο. Η ιστορική της αξία την καθιστά ένα από τα μνημεία που όλοι επισκέπτονται, ακολουθώντας τον εβραϊκό περίπατο, ενώ ταυτόχρονα χρησιμοποιείται και ως χώρος λατρείας από την εβραϊκή κοινότητα. Ιδρύθηκε με δωρεά της Ίντας Αροέστη, η οποία την αφιέρωσε στη μνήμη του εκλιπόντος συζύγου της Ισαάκ Αροέστη. Θεμελιώθηκε το 1925, με την ανοικοδόμησή της να διαρκεί μέχρι το 1927. Η συναγωγή ονομάστηκε Συναγωγή Μοναστηριωτών καθώς η πλειοψηφία των οικογενειών που συνέβαλλαν οικονομικά στην ανέγερσή της κατάγονταν από το Μοναστήρι της Γιουγκοσλαβίας, τα σημερινά Μπίτολα, από όπου έφυγαν κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους και κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η συναγωγή είναι χτισμένη στο κέντρο της πόλης, μαρτυρώντας την ιστορία της εβραϊκής παρουσίας κατά τον προηγούμενο αιώνα. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου βρέθηκε στο επίκεντρο του γκέτο των Εβραίων κι έπειτα από την αποχώρηση της εβραϊκής κοινότητας για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στην κεντρική Ευρώπη, ο χώρος της χρησιμοποιήθηκε σαν αποθήκη από τον Ερυθρό Σταυρό. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να διατηρηθεί και να μην καταστραφεί ολοσχερώς από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής. Μετά την απελευθέρωση, η Συναγωγή Μοναστηριωτών έγινε η κυριότερη της πόλης και το κέντρο της ανασύστασης της εβραϊκής κοινότητας, καθώς εκεί συγκεντρώθηκαν όσοι Εβραίοι είχαν διασωθεί, κρυμμένοι στις χριστιανικές οικογένειες ή ενταγμένοι στην αντίσταση και όσοι επέζησαν των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Στο χώρο της συγκαλούνταν οι συνελεύσεις για την οργάνωση της ζωής της κοινότητας και την εκλογή των εκπροσώπων της. Ο μεγάλος σεισμός, το καλοκαίρι του 1978, επέφερε σοβαρές καταστροφές σε ολόκληρη την πόλη και στη συναγωγή, η οποία αναγκάστηκε να αναστείλει τη λειτουργία της, ώσπου να αναστηλωθεί πλήρως.
Σήμερα, η συναγωγή λειτουργεί κανονικά, έπειτα από την τελευταία ανακαίνισή της το διάστημα 2014- 2016. Την αποκατάσταση του κτηρίου ανέλαβε το Κοινοτικό Συμβούλιο με την οικονομική υποστήριξη του Ομοσπονδιακού Κράτους της Γερμανίας και το Herbert Simon Family Foundation των ΗΠΑ. Σκοπός του έργου ήταν να επανακτήσει την παλιά του αίγλη, ώστε να αποτελεί σημείο αναφοράς για τη Θεσσαλονίκη και να εξυπηρετεί τις θρησκευτικές ανάγκες του Ιουδαϊσμού. Η συναγωγή αποτελεί πια αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής της πόλης, καθώς είναι ανοιχτή προς τους εβραίους πιστούς και συμμετέχει σε πολιτιστικά δρώμενα, όπως είναι το πρόγραμμα Open House, το οποίο αποσκοπεί στην ανάδειξη της αρχιτεκτονικής σημασίας του οικοδομήματος.
Ολοκληρώνοντας, θα ήταν σκόπιμο να αναφερθεί ότι η συντήρηση και η λειτουργία της Συναγωγής Μοναστηριωτών αποτελεί σημαντικό γεγονός για τη Θεσσαλονίκη. Ενθαρρύνοντας το διαθρησκευτικό διάλογο προτάσσει τις αξίες της ανεξιθρησκίας, του αλληλοσεβασμού και της αρμονικής συνύπαρξης Χριστιανών και Εβραίων κι αποδεικνύει τη συνεισφορά της εβραϊκής κουλτούρας στην ταυτότητα της πόλης. Με αυτόν τον τρόπο, η συναγωγή φανερώνει την ιστορία της Θεσσαλονίκης, φιλοξενώντας μοναδικής αξίας κειμήλια και καταδεικνύοντας το σημείο συνάντησης του ελληνικού με τον εβραϊκό ή ισραηλινό πολιτισμό, οδηγώντας στην ανάπτυξη των πολιτισμικών σχέσεων των δύο λαών.
Ελισάβετ Χατζηδάκη
Βιβλιογραφία
Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, «Συναγωγή «Μοναστηριωτών»», Διαθέσιμο σε: https://www.jct.gr/synag_monastir.php (30/12/2021)
Parallaximag.gr, «Ηιστορική συναγωγή λάμπει ξανά», 13 Μαΐου 2016, Διαθέσιμο σε: https://parallaximag.gr/thessaloniki/istoriki-sinagogi (30/12/2021)