Το φιλανθρωπικό και πολιτιστικό ίδρυμα «Calouste Gulbenkian» είναι ένα από τα μεγαλύτερα στην Ευρώπη και δραστηριοποιείται παγκοσμίως σε τομείς όπως η επιστήμη, η τέχνη, η κοινωνική πρόνοια, οι πολιτιστικές σχέσεις και η εκπαίδευση. Ιδρύθηκε το 1956, ένα χρόνο μετά το θάνατο του Calouste Gulbenkian, ενός φιλάνθρωπου αρμενικής καταγωγής και συλλέκτη τεράστιου αριθμού καλλιτεχνικών έργων, που υπολογίζονται στα 6440, από την αρχαιότητα ως τον 20ό αιώνα. Πρωταρχικός στόχος του ήταν η προώθηση της γνώσης, η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων της χώρας αλλά και η συμβολή στον εκδημοκρατισμό της. Στην πορεία του χρόνου εξελίχθηκε σε κέντρο μεγάλης πολιτιστικής σημασίας. Αποτελείται από ένα συγκρότημα στο οποίο στεγάζονται το Μουσείο Calouste Gulbenkian, το Κέντρο Μοντέρνας Τέχνης (CAM), το ινστιτούτο επιστημονικής έρευνας, ένα κέντρο μουσικής και χορωδίας και μια βιβλιοθήκη. Ο Calouste, πριν το θάνατο του, αποφάσισε πως η τεράστια καλλιτεχνική συλλογή του δεν θα έπρεπε να διασκορπιστεί και έτσι τη συγκέντρωσε και εκτέθηκε στο κοινό.
Το Museo Calouste Gulbenkian άνοιξε τις πόρτες του το 1969, μερικά χρόνια μετά το θάνατο του Calouste και αποτελεί το σημαντικότερο ίσως τμήμα του ομώνυμου ιδρύματος. Σήμερα, πλέον, η πολιτιστική επιρροή που ασκεί το μουσείο, μέσω των έργων και των δράσεων του, είναι αξιοσημείωτη. Καλύπτει μια μεγάλη γκάμα έργων, χρονολογικά και γεωγραφικά. Η έκθεση χωρίζεται σε δύο αυτόνομα μεταξύ τους τμήματα. Στο πρώτο, οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να δουν έργα από την ελληνορωμαϊκή τέχνη, την αρχαία Αίγυπτο από το 2000 π.Χ., τον Ισλαμικό κόσμο, την Κίνα και την Ιαπωνία. Το δεύτερο περιλαμβάνει έργα του ευρωπαϊκού κόσμου, παραθέτοντας διάφορες ευρωπαϊκές καλλιτεχνικές τάσεις από τον 11ο μέχρι τον 20ό αι., με σημαντικότερη τη γαλλική τέχνη του 18ου αι. Αυτή η μεγάλη ποικιλία των έργων είναι που δίνει στο μουσείο τον ιδιαίτερο πολιτιστικό του χαρακτήρα αλλά και την ευκαιρία να αλληλεπιδράσει με αρκετά άλλα κράτη. Το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης λειτουργεί σε άλλο κτίριο, ανεξάρτητα, στο χώρο του Ιδρύματος.
Αξίζει να αναφερθεί ο δεσμός που χτίζεται μέσω του μουσείου ανάμεσα στην Πορτογαλία και τη Γαλλία. Στο μουσείο της πρώτης, πέραν της πληθώρας άλλων γαλλικών εκθεμάτων, η γαλλική διακοσμητική τέχνη κατέχει πολύ σημαντική θέση, με το έργο του σπουδαίου Γάλλου κοσμηματοπώλη Rene Lalique. Η Γαλλία με τη σειρά της διατηρεί παράρτημα του πορτογαλικού ιδρύματος στο Παρίσι. Προβάλλει τον πορτογαλικό πολιτισμό και προωθεί τους Πορτογάλους καλλιτέχνες με συνεχείς εκδηλώσεις, εκθέσεις και συνέδρια. Ταυτόχρονα, έχει συμβάλει στην εκπαίδευση και την εξέλιξή τους στο εξωτερικό. Ένα από τα προγράμματα, που έχουν καθιερωθεί σε ετήσια βάση, είναι το «GULBENKIAN exhibitions», που υποστηρίζει την πορτογαλική τέχνη στα γαλλικά καλλιτεχνικά ιδρύματα και υλοποιείται στα μουσεία και τα κέντρα τέχνης της Γαλλίας.
Ακόμα, σημαντικές σχέσεις με το ίδρυμα ανέπτυξε η Αγγλία, η οποία διατηρεί επίσης παράρτημα του ιδρύματος στο Λονδίνο. Το συγκεκριμένο παράρτημα έχει επιτελέσει σημαντικό έργο στην πορεία του χρόνου, με κομβικά σημεία την υποστήριξη προς στο κίνημα “With One Voice”, τη διοργάνωση των οχτώ πιο σημαντικών πορτογαλικών φεστιβάλ στο Λονδίνο και τα καλλιτεχνικά προγράμματα που στοχεύουν στην κοινωνική εξέλιξη. Το αγγλικό παράρτημα δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην εκπαίδευση και την κοινωνική πρόνοια, καθώς οι κυριότερες συνεργασίες του αφορούν τον εντοπισμό αναγκών και την ανάπτυξη έργων που τις αντιμετωπίζουν.
Το Ίδρυμα και το Μουσείο Calouste Gulbenkian αποτελούν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα άσκησης πολιτιστικής διπλωματίας και επιβεβαιώνουν τη σημασία της διεθνούς γλώσσας της τέχνης. Αν και εδρεύει στη Λισαβόνα, δημιουργήθηκε από έναν Αρμένιο που δραστηριοποιήθηκε επιχειρηματικά στη Μέση Ανατολή. Δεν έχει μόνο εθνικό χαρακτήρα, καθώς στοχεύει σε όλη τη σημαντική ευρωπαϊκή και παγκόσμια τέχνη. Παράλληλα, θεωρείται από τους σημαντικότερους θεσμούς-αξιοθέατα της χώρας και λειτουργεί αποτελεσματικά στις πολιτιστικές της σχέσεις με άλλες χώρες. Τέλος, ολόκληρο το συγκρότημα και οι κήποι που το περιβάλλουν αναγνωρίστηκε από την UNESCO το 2010, ως το πρώτο Σύγχρονο Εθνικό Μνημείο της Πορτογαλίας.
Ηλέκτρα Καΐρη
Βιβλιογραφία
- Φωτογραφία: https://unsplash.com/photos/aoP9LcQdE04
https://whc.unesco.org/en/tentativelists/6228/ - https://en.unesco.org/creativity/policy-monitoring-platform/calouste-gulbenkian-foundation
- https://www.worldartfoundations.com/foundation/museu-calouste-gulbenkian-2/
- https://gulbenkian.pt/museu/
- https://www.britannica.com/topic/Gulbenkian-Museum