
Η εκκλησιαστική διπλωματία αποτελεί μία από τις λιγότερο εξερευνημένες, αλλά εξαιρετικά σημαντικές μορφές πολιτιστικής διπλωματίας. Η θρησκεία, άλλωστε, για χιλιάδες χρόνια ασκεί έντονη επιρροή σε μαζικό επίπεδο. Σε πολλές χώρες, οι θρησκευτικοί θεσμοί διατηρούν διαχρονική επιρροή και λειτουργούν ως φορείς ήπιας ισχύος. Η Γεωργία δεν αποτελεί εξαίρεση. Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν είναι απλώς θρησκευτικός οργανισμός, αλλά ένας πυλώνας εθνικής ταυτότητας και πολιτιστικής κληρονομιάς. Η Γεωργιανή Ορθόδοξη Εκκλησία – στο εξής, ΓΟΕ – διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στις διεθνείς σχέσεις της χώρας, ενισχύοντας τις πολιτικές επιδιώξεις της Γεωργίας μέσω θρησκευτικών και πολιτιστικών δεσμών. Στο παρόν άρθρο, θα αναλυθεί ο τρόπος με τον οποίο η ΓΟΕ χρησιμοποιεί την εκκλησιαστική διπλωματία ως εργαλείο ήπιας ισχύος, τόσο σε περιφερειακό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η ΓΟΕ είναι μία από τις αρχαιότερες αυτοκέφαλες Ορθόδοξες Εκκλησίες, έχοντας αναγνωριστεί από το Πατριαρχείο Αντιοχείας τον 5ο αιώνα. Η Εκκλησία διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της γεωργιανής ταυτότητας, ιδιαίτερα σε περιόδους ξένης κατοχής. Κατά τη διάρκεια της σοβιετικής εποχής, η Εκκλησία βρέθηκε υπό διωγμό, ωστόσο επέζησε και αναδείχθηκε σε κύριο φορέα διατήρησης της γεωργιανής πολιτιστικής κληρονομιάς. Μετά την ανεξαρτησία της Γεωργίας το 1991, η Εκκλησία γνώρισε μία αναγέννηση, αποκτώντας σημαντική επιρροή στην πολιτική και κοινωνική ζωή. Σήμερα, διατηρεί στενούς δεσμούς με την κυβέρνηση, ενώ λειτουργεί και ως ανεξάρτητος φορέας πολιτιστικής και θρησκευτικής διπλωματίας.
Η ΓΟΕ διατηρεί ενεργές σχέσεις με το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, αν και η θέση της στο ζήτημα της αυτοκεφαλίας της Ουκρανικής Εκκλησίας υπήρξε επιφυλακτική. Επίσης, οι σχέσεις της με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία είναι ιδιαίτερα περίπλοκες, λόγω των γεωπολιτικών εντάσεων μεταξύ Γεωργίας και Ρωσίας. Η ΓΟΕ έχει αναπτύξει σχέσεις με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και το Βατικανό, συμμετέχοντας σε διαθρησκευτικούς διαλόγους, καθώς και πολιτιστικές ανταλλαγές. Οι επισκέψεις του Πατριάρχη Ιλία Β’ σε διεθνείς θρησκευτικές διασκέψεις αναδεικνύουν τον ρόλο της Εκκλησίας στη διπλωματία, συμβάλλοντας στη βελτίωση της διεθνούς εικόνας της Γεωργίας.
Επιπλέον, η ΓΟΕ συμβάλλει σημαντικά και στην προώθηση της γεωργιανής πολιτιστικής κληρονομιάς στο εξωτερικό, μέσω της διατήρησης και ανάδειξης βυζαντινών και μεσαιωνικών μοναστηριών και κειμηλίων, και μέσω της συμμετοχής σε διεθνή συνέδρια, καθώς και της συνεργασίας με ευρωπαϊκούς φορείς για τη διατήρηση θρησκευτικών μνημείων.
Όπως γίνεται σαφές, για την Ορθόδοξη Εκκλησία της Γεωργίας είναι κρίσιμη η εξισορρόπηση των σχέσεών της με τις λοιπές αυτοκέφαλες εκκλησίες. Αν και η ΓΟΕ έχει αποφύγει να λάβει σαφή θέση στη ρωσο-γεωργιανή σύγκρουση, η επιρροή της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας αποτελεί έναν παράγοντα που περιπλέκει την κατάσταση. Η Εκκλησία, για να αποφύγει εντάσεις, έχει διατηρήσει μετριοπαθή στάση στο θέμα της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσετίας, περιοχές που αποτέλεσαν και γενεσιουργό αφορμή για την ρωσική εισβολή του 2008, γεγονός που προκαλεί αντιδράσεις τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στη διεθνή κοινότητα. Όσον αφορά τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο, ωστόσο, η ΓΟΕ αναγνωρίζει τον ρόλο της Ρωσίας ως θύτη.
Ένα επιπλέον ζήτημα προς συζήτηση είναι η συντηρητική στάση της Εκκλησίας, η οποία διατηρεί ισχυρή επιρροή σε κοινωνικά ζητήματα, έχοντας εκφράσει αντιρρήσεις σε φιλελεύθερες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, όπως ενδεικτικά τα δικαιώματα της LGBTQ+ κοινότητας. Αυτό δημιουργεί εντάσεις μεταξύ της Εκκλησίας και των κοσμικών πολιτικών δυνάμεων, επηρεάζοντας την εικόνα της Γεωργίας στο εξωτερικό.
Στο μέλλον, η ΓΟΕ μπορεί να διαδραματίσει ακόμα πιο ενεργό ρόλο στην ενίσχυση της γεωργιανής εξωτερικής πολιτικής μέσω του θρησκευτικού διαλόγου. Η συμμετοχή της σε διεθνείς οργανισμούς, όπως το Συμβούλιο Εκκλησιών, θα μπορούσε να ενισχύσει τη φωνή της χώρας σε παγκόσμιο επίπεδο. Επιπλέον, η δημιουργία εκπαιδευτικών ανταλλαγών και συνεργασιών με θρησκευτικά ιδρύματα άλλων χωρών θα μπορούσε να λειτουργήσει ως μέσο προώθησης του γεωργιανού πολιτισμού και της ιστορίας της Ορθοδοξίας στην περιοχή του Καυκάσου.
Συνοψίζοντας, η Γεωργιανή Ορθόδοξη Εκκλησία αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους φορείς ήπιας ισχύος της χώρας. Μέσω της εκκλησιαστικής διπλωματίας, προωθεί τη γεωργιανή ταυτότητα, διαμορφώνει διεθνείς σχέσεις και συμβάλλει στην πολιτιστική εξωστρέφεια της Γεωργίας. Παρά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει, η Εκκλησία εξακολουθεί να παίζει καθοριστικό ρόλο στις γεωργιανές διεθνείς σχέσεις, γεφυρώνοντας το θρησκευτικό και το πολιτικό πεδίο, και συνεχίζει να αποτελεί μια μορφή πνευματικής και ηθικής καθοδήγησης για ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού. Το μέλλον της εκκλησιαστικής διπλωματίας της Γεωργίας θα εξαρτηθεί από την ικανότητά της να ισορροπήσει μεταξύ παραδοσιακών αξιών και διεθνών προκλήσεων.
Χρήστος-Ραφαήλ Πεξομάτης
Βιβλιογραφία
Lush, E. (2023, September 26). 12 special churches in Tbilisi that are worth visiting. Wander-Lush. https://wander-lush.org/best-churches-in-tbilisi-georgia/
Georgian Orthodox Church. (n.d.). Official Website. Retrieved from https://patriarchate.ge/
Pew Research Center. (2017). Religious Belief and National Belonging in Central and Eastern Europe. Retrieved from
Rimestad, S. (2020). The Orthodox Church and Civil Society in Russia and Georgia. Routledge.
Vatican News. (2016). Pope Francis meets Georgian Orthodox Patriarch Ilia II. Retrieved from https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2016-10/pope-francis-georgia-visit-patriarch-ilia-ii.html
Baker Institute for Public Policy. (2009). Faith-based diplomacy: Bridging the religious divide. Retrieved from https://www.bakerinstitute.org/sites/default/files/2013-08/import/REL-pub-JohnstonFaithBasedDiplomacy-2009.pdf
Civil Georgia. (2022). Church’s role in Georgia-Russia conflict. Retrieved from https://civil.ge/archives/479404
European Experts. (n.d.). Technical report on the rehabilitation of the David Gareji monasteries and hermitages in Georgia. Europa Nostra. Retrieved from https://www.europanostra.org/european-experts-publish-technical-report-on-the-rehabilitation-of-the-david-gareji-monasteries-and-hermitages-in-georgia/
Jamestown Foundation. (n.d.). The battle for political influence in the Georgian Orthodox Church. Retrieved from https://jamestown.org/program/the-battle-for-political-influence-in-the-georgian-orthodox-church/
King’s College London. (n.d.). The Georgian Orthodox Church and the Ukrainian Orthodox Church of… Retrieved from https://kclpure.kcl.ac.uk/portal/en/publications/the-georgian-orthodox-church-and-the-ukrainian-orthodox-church-of
Liturgical Arts Journal. (2025). The Byzantine monastery of Gelati in Georgia. Retrieved from https://www.liturgicalartsjournal.com/2025/03/the-byzantine-monastery-of-gelati-in.html
Oxford Research Encyclopedia of International Studies. (n.d.). Georgian Orthodox Church as a political actor in uncertain times. Retrieved from https://oxfordre.com/internationalstudies/display/10.1093/acrefore/9780190846626.001.0001/acrefore-9780190846626-e-154
PONARS Eurasia. (n.d.). The Georgian Orthodox Church as a political actor in uncertain times. Retrieved from https://www.ponarseurasia.org/the-georgian-orthodox-church-as-a-political-actor-in-uncertain-times/#:~:text=Traditionally%2C%20it%20is%20believed%20that,and%20Russia%20on%20some%20issues.
Sojourners. (n.d.). The church’s role in the Georgia-Russia conflict. Retrieved from https://sojo.net/articles/churchs-role-georgia-russia-conflict
Georgian Institute of Politics. (2017). Church rhetoric in war times: GOC’s stance on the Russo-Ukrainian war. Retrieved from https://gip.ge/church-rhetoric-in-war-times-gocs-stance-on-the-russo-ukrainian-war/
Georgian Institute of Politics. (2017). Memo on the Georgian Orthodox Church and political influence. Retrieved from https://gip.ge/wp-content/uploads/2017/03/Memo.pdf
Πηγή εικόνας: https://wander-lush.org/best-churches-in-tbilisi-georgia/