
Η εθνική ταυτότητα των Σύριων είναι συνυφασμένη με την πολιτιστική κληρονομιά της Συρίας. Αυτή διακρίνεται σε υλική και άυλη πολιτιστική κληρονομιά. Η υλική περιλαμβάνει τα μνημεία και τα μουσεία της. Ωστόσο, η άυλη αναδεικνύει κάτι βαθύτερο, δηλαδή την συλλογική ανάμνηση του λαού ως προς τις παραδόσεις και αξίες, που διαμορφώνουν την εθνική του ταυτότητα. Και την πιο χαρακτηριστική περίπτωση άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελεί η συριακή κουζίνα.
Το Κιμπέ (Kibbeh), για παράδειγμα, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό συριακό πιάτο που αποτελείται από άπαχο κιμά και σιτάρι bulgur. Η συριακή πρωτεύουσα του Χαλεπίου διεκδικεί 17 τύπους κιμπέ ως στοιχεία της συριακής κουζίνας. Πρόκειται για ένα μικρού μεγέθους φαγητό, που αποτελείται από μεσανατολίτικα μπαχαρικά και λαχανικά. Το Κιμπέ αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς που μοιράζονται τρία κράτη, η Συρία, το Ιράκ και ο Λίβανος. Το σαουάρμα συνιστά ένα ιδιαίτερο κομμάτι κρέατος που τοποθετείται σε σάντουιτς (το λεγόμενο doner) και έχει πολλά κοινά σημεία με τον ελληνικό γύρο . Οι σαλάτες Φατούς και Ταμπουλέ αποτελούν πιάτα που η Συρία μοιράζεται με κράτη όπως ο Λίβανος. Τα ντολμαδάκια παράγονται από Σύριους και Έλληνες όχι μόνο στην χώρα τους αλλά και στο εξωτερικό (στην Νέα Υόρκη και την Αμερική). Συνεπώς, η συριακή κουζίνα ανήκει στις ευρύτερες κατηγορίες της λεβαντίνικης και μεσογειακής κουζίνας.
Η Συριακή Κουζίνα αναδεικνύει ένα σημαντικό στοιχείο της συριακής πολιτιστικής κληρονομιάς διότι την εντάσσει ακριβώς στις ευρύτερες ανατολικές κουλτούρες. Συγκεκριμένα, η γαστρονομία στις ανατολικές κουλτούρες αποτελεί στοιχείο κοινωνικής συνοχής και ενότητας. Η διατήρηση μιας εικόνας “ενότητας” αποτελεί πεδίο της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς της Συρίας από την διασπορά της. Θα παρατηρήσουμε μάλιστα ότι εκφράζει αυτό που οι Σύριοι επιδιώκουν να αναδεικνύουν για τον εαυτό τους, ότι είναι φιλόξενοι, ότι έχουν μια πλούσια παράδοση και ιστορία. Συγκεκριμένα μέσω κατηγοριών του Κιμπέ που προέρχονταν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία ή μέσω του γλυκού Hitaliyeh το οποίο έλαβε από την Κίνα και διατήρησε από την εποχή του Δρόμου του Μεταξιού. Η φιλοξενία και η κοινωνική συνοχή συνιστούν σημαντικά στοιχεία των ανατολικών κουλτούρων και πολιτισμών.
Η συριακή κουζίνα δεν έχει ενταχθεί στον αντίστοιχο κατάλογο της UNESCO για την Παγκόσμια Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά. Επιπλέον, ούτε το ίδιο το κράτος λόγω της απομόνωσης του από την διεθνή κοινότητα δεν προβαίνει σε προώθηση της ήπιας ισχύος του μέσω των παραδόσεων του. Η κατάσταση αυτή ίσως ερμηνεύεται ως τοποθέτηση των άυλων πολιτιστικών κληρονομιών σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με τις υλικές , π.χ. μουσεία, ναούς και αρχαίες πόλεις. Το καθεστώς Άσαντ, ως προς το αφήγημα του για την απειλή που δέχεται από την Αλ Κάιντα, έδινε περισσότερη έμφαση στις υλικές καταστροφές και όχι στην μακροπρόθεσμη εξαφάνιση των συριακών παραδόσεων. Αυτό φαντάζει παράδοξο, καθώς η συριακή κουζίνα όντας κομμάτι της μεσογειακής κουζίνας αποτελεί κομμάτι της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Μεσογείου.
Δεν υφίσταται κάποια κεντρική ή εξωτερική δομή που να προάγει την πολιτιστική και κατ επέκταση την γαστρονομική διπλωματία. Αντίθετα, η συριακή διασπορά διατηρεί όλες τις παραδόσεις ζωντανές στο εξωτερικό. Άρα, συνιστά και ο μοναδικός προωθητής της γαστρονομικής διπλωματίας της Συρίας. Το πεδίο της γαστρονομίας συντελεί ως κοινό σημείο για πολλούς μετανάστες και πρόσφυγες Σύριους, ωστόσο υπήρξαν περιπτώσεις κατακερματισμού. Μία παρόμοια περίπτωση αφορά τον συριακής καταγωγής σεφ Omar Abdul Lebda, ο οποίος έχει πολλάκις κατηγορηθεί ότι υποστήριζε το καθεστώς Άσαντ. Οι κατηγορίες βέβαια για αυτόν αφορούν κυρίως το ότι δεν έχει πάρει θέση κατά του καθεστώτος δημόσια και στις φήμες ότι είχε στενές επαφές με αξιωματούχους του καθεστώτος. Ο συγκεκριμένος σεφ έχει χαρακτηριστεί ως σημαντικό πρόσωπο για την προώθηση της γαστρονομικής διπλωματίας της Συρίας, λειτουργώντας ως σημαντικός καθοδηγητής των Σύριων μεταναστών στα πλαίσια της νέας τους πατρίδας στην Κωνσταντινούπολη, ωστόσο αυτές οι φήμες έχουν προκαλέσει σημαντικά πλήγματα την εικόνα του.
Συμπερασματικά, η συριακή κουζίνα εκφράζει δύο κομβικά στοιχεία της συριακής άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Κατά πρώτον, ότι πρόκειται για μια σημαντική παράδοση και πρακτική που καταδεικνύει πως οι ανατολικές κουλτούρες επιδιώκουν να αναδείξουν τα στοιχεία εξωστρέφειας και φιλοξενίας, καθώς και το ίδιο τους το ιστορικό παρελθόν. Κατά δεύτερον, ότι και σε αυτήν την περίπτωση, η κατακερματισμένη συριακή διασπορά και ο μοναδικός της ρόλος ως “φορέα” γαστρονομικής διπλωματίας επιβεβαιώνει την έριδα που επικρατεί εντός των ανατολικών κουλτούρων σε πολλά επίπεδα και το πως αυτό εμποδίζει αρκετά κράτη να ασκήσουν την βέλτιστη εξωτερική και εσωτερική πολιτική.
Μάριος Παχίδης
Βιβλιογραφία
Hijazi, N. (2024, September 5). Bait al-Mouneh: Traditional Syrian Homemaking as Roots for Women’s Agency. George Washington University. https://constell8cr.com/issue-7/bait-al-mouneh-traditional-syrian-homemaking-as-roots-for-womens-agency/
Ingalis, J. (2019, October 1st). Complicated Comfort Of Syrian Grape Leaves. Available at
Shamah, M. (2017). Safeguarding Memory: Aleppian Cuisine. The Aleppo Project. https://www.thealeppoproject.com/wp-content/uploads/2017/08/Cuisine-Final.pdf
TedX (2020, February 5). What Syrian Cuisine Can Teach Us About Humanity | Antonio Tahhan | TEDxMidAtlantic [Video]. Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=MOErrBc9lss
Levkowitz, J. (2024, June 8). The Influencer Chef Dividing Syria’s Diaspora. Foreign Policy. https://foreignpolicy.com/2024/06/08/syria-civil-war-chef-omar-food-influencer-turkey-assad-controversy/
Stephenson, M., & Alli, N. (2018). Deciphering “Arab Hospitality”: Identifying Key Characteristics and Concerns. Handbook on Middle East Tourism. https://www.researchgate.net/publication/322592494
United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. (2012). Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity, 2010-2011. Available at https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000217032
Καψάσκης, Π. (2020, 20 Νοεμβρίου). Η ψυχοσύνθεση της καθ’ ημάς Ανατολής. Το Έθνος. Διαθέσιμο σε: https://www.ethnos.gr/author/181482/petroskapsaskhs
Πηγή Εικόνας: Duran, M.D. (2024). Cookery. Available at https://unsplash.com/photos/two-black-cassesoles-ymlCmg1WHS4