
“Music is an agreeable harmony for the honor of God and the permissible delights of the soul.”
— Johann Sebastian Bach
Η Συρία χαρακτηρίζεται από μια σημαντική μουσική παράδοση που συνδέεται άμεσα με την Ανατολή. Η μουσική της Συρίας αποτελεί μείζον στοιχείο της άυλης πολιτιστικής της κληρονομιάς και εντάσσεται στην Πολιτιστική της Διπλωματία και συγκεκριμένα στην Διπλωματία των Τεχνών και την εθνομουσικολογία. Η συριακή και η ανατολική μουσική γενικότερα καθορίζεται και από τους στίχους που ερμηνεύονται από τους τραγουδιστές, καθιστώντας την ποίηση και το λυρικό στοιχείο ως εξίσου σημαντικό για τον συριακό πολιτισμό. Ωστόσο, ακόμα και η μουσική και ο στίχος, ως κατεξοχήν μέσα έκφρασης των Σύριων είχαν άμεσα περιοριστεί κατά την περίοδο του καθεστώτος Άσαντ.
Η μουσική και η ποίηση της Συρίας ως πολιτιστική κληρονομιά και ως κοινωνική πρακτική έχουν άμεσο πολιτικό και κοινωνικό χαρακτήρα, αφού εκφράζουν ορισμένα κοινωνικά, ανθρωπολογικά και πολιτισμικά στοιχεία της Ανατολής. Αρχικά, οι Σουφιστές μέσω της μουσικής και της ποίησης διαπαιδαγωγούσαν τους πιστούς και τους εισήγαγαν στον μυστικισμό του Ισλάμ προσδίδοντας ένα θρησκευτικό στοιχείο στην συριακή μουσική και την μουσική παράδοση του Λεβάντε γενικότερα. Η ανατολική μουσική δεν αφήνει περιθώριο για αξιοποίηση της διαφωνίας ενώ η δυτική επιτρέπει την χρήση κάποιων μορφών φαινομενικής μουσικής διαφωνίας να αξιοποιηθούν ώστε να επιφέρουν ένα καινούργιο μουσικό αποτέλεσμα. Στην ανατολική μουσική υφίστανται περιθώρια αυτοσχεδιασμού ενώ ενώ στα ρεύματα της δυτικής κλασσικής μουσικής, τα οποία διαδέχθηκαν το Μπαρόκ, ο αυτοσχεδιασμός δεν είναι τόσο σύνηθης, καθώς οι συνθετικές φόρμες είναι αυστηρότερες, αναδεικνύοντας την έμφαση της Ανατολής στον εμπειρισμό και της Δύσης στην οργάνωση και τον έλεγχο. Η φωνή στην ανατολική μουσική έχει απλώς ως συνοδεία τα όργανα (μονοφωνία, μια μέθοδος) ενώ η δυτική θεωρεί όλα τα όργανα ως φωνές (πολυφωνία).
Η ανατολική μουσική κουλτούρα δίνει έμφαση στην αρμονία και την κοινή γραμμή μεταξύ των οργάνων και του τραγουδιστή, ενώ η δυτική στο πως ο κάθε οργανοπαίκτης ξεχωριστά μπορεί να καινοτομήσει και να συνεισφέρει στο τελικό αποτέλεσμα. Mια κολεκτιβιστική νοοτροπία και κουλτούρα μπορεί να προάγει τον προσωποκεντρισμό όπως δείχνει η μουσική παράδοση της Ανατολής. Συγκεκριμένα, η μουσική σύνθεση ενός ανατολικού και δη ενός συριακού κομματιού επικεντρώνεται σε μια φωνή, που μέσα από τον αυτοσχεδιασμό εκφράζει την ψυχή της ομάδας, ενώ οι νόρμες της δυτικής μουσικής αφήνουν περιθώρια σε όλες τις φωνές να συνεισφέρουν, αναδεικνύοντας την μοναδικότητα του ανθρώπου (ατομοκεντρισμός). Η ίδια η μονοφωνία αναδεικνύει τον τρόπο λειτουργίας μιας ανατολικής κουλτούρας, όντας μια σταθερή μέθοδος, ένας σταθερός τρόπος λειτουργίας.
Το Μακάμ συνιστά τα σταθερά μουσικά μοτίβα που χρησιμοποιεί η Μέση Ανατολή και κατ’ επέκταση η Συρία. Πρόκειται για μια κλίμακα στην οποία σταθερά επιστρέφει ο κάθε μουσικός ή καλλιτέχνης που αυτοσχεδιάζει. Το Μακάμ υιοθετείται τόσο από τους Άραβες όσο και από τους Εβραίους που κάποτε κατοικούσαν στην Συρία και πλέον αποτελούν κομμάτι της διασποράς αυτής ως κομμάτι μάλιστα του να μνημονεύσουν τις θρησκείες τους, Ισλάμ και Ιουδαϊσμό αντίστοιχα. Παράλληλα, η ανατολική μουσική παραμένει σημαντικά συνδεδεμένη με την παράδοση της. Η ίδια η αραβική μουσική έχει κάποιες σταθερές, παρά το γεγονός ότι ρυθμικά και χρονικά χαρακτηρίζεται από περιπλοκότητα, ακολουθώντας ένα κεντρικό iqa, δηλαδή μοτίβο στίχων και ποίησης. Το iqa ως μοτίβο έχει αντικατασταθεί από το muwashshah, το οποίο πρωτοεμφανίστηκε στις μουσουλμανικές κοινότητες της Ισπανίας τον 12ο αι. και χαρακτηρίζεται δομικά από 5 στροφές και τέσσερις έως έξι στίχους και από ρομαντικές, εύθυμες θεματολογίες.
Η μουσική της Συρίας έχει επηρεαστεί σημαντικά από την μουσική των νομάδων Βεδουίνων, η οποία συνοδεύεται από αρκετά παραδοσιακά ανατολίτικα μουσικά όργανα. Το ούτι αποτελεί το όργανο “πατέρας” του λαούτου και του ελληνικού μπουζουκιού. Η μουσική παράδοση αυτού ανάγεται στους Βεδουίνους με μελωδικές γραμμές που προκαλούν νοσταλγία. Το έγχορδο Rababa δημιουργεί τις αντίστοιχες μελωδίες της ερήμου. Το Mizmar, ένα ξύλινο πνευστό όργανο με διπλό γλωσσίδι και το Ney, ένα όργανο που μοιάζει με φλάουτο και είναι κατασκευασμένο από μπαμπού, προσθέτουν μια αίσθηση πνευματικότητας και ευλάβειας στη μουσική των Βεδουίνων, αντανακλώντας τη βαθιά σύνδεση των Βεδουίνων με τον φυσικό κόσμο. Το Tabla είναι ένα τύμπανο με γοβελικό σχήμα βαρελιού που συνοδεύει τις μελωδίες με κοφτά χτυπήματα. Το Daf, ένα μεγάλο τύμπανο με μεταλλικά δαχτυλίδια προσαρτημένα στον σκελετό του, παράγει έναν υπνωτικό, παλλόμενο ρυθμό που ενεργοποιεί και εξυψώνει το πνεύμα.
Παράλληλα, η ίδια η μουσική της Συρίας συνδέεται με την ποίηση των Βεδουίνων καθώς και τα αφηγήματα και τις ιστορίες της Ανατολής. Άλλωστε, οι μουσικοί ποιητές (sha’ir) συνόδευαν τους Βεδουίνους σε περιόδους πολέμου και δυσκολιών και κατείχαν για τους ίδιους μια θεϊκή ιδιότητα. Αφού οι Βεδουίνοι εγκαταστάθηκαν στην Συρία και σε άλλες περιοχές της Μέσης Ανατολής εγκαθίδρυσαν την μουσική τους παράδοση και την ενέταξαν στην πολιτιστική κληρονομιά της περιφέρειας. Όσον αφορά δε τα ανατολικά αφηγήματα, δηλαδή το στοιχείο της ιστορίας και το λυρικό στοιχείο των τραγουδιών και των ποιημάτων στην Συρία και την Ανατολή, αυτά δίνουν έμφαση στην πρόοδο της κοινωνίας χάρη στην ομάδα και την συλλογική προσπάθεια των ανθρώπων για ένα ενιαίο συγκεκριμένο αποτέλεσμα, είτε αυτό πρόκειται για μουσικό έργο, ποίηση ή και πολιτική. Τα δυτικά, αντίθετα, δίνουν έμφαση στην δυνατότητα του ατόμου να υπερβεί συγκεκριμένες δυσκολίες, να βρει έναν καινοτόμο τρόπο να τις αντιμετωπίσει και να συνεισφέρει μέσω των πρωτοβουλιών του στο κοινωνικό σύνολο.
Η μουσική, η ποίηση και η παράδοση της Συρίας υπέστη την λογοκρισία του καθεστώτος Άσαντ. Οι Βεδουίνοι περιορίστηκαν σημαντικά από το καθεστώς Άσαντ τόσο πριν όσο και κατά την διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, μειώνοντας τον αντίκτυπο που είχαν οι φυλές στην κοινωνία της Συρίας και εντάσσοντας τες στον γενικό πληθυσμό, ενώ η πολιτιστική τους κληρονομιά ήταν ασήμαντη για την κυβέρνηση των Αλαουιτών, συμπεριλαμβανομένης τόσο της ποίησης, της μουσικής και των αφηγημάτων. Ακόμη και η σουφιτική θρησκευτική μουσική είχε περιοριστεί. Η μουσική, η ποίηση και κάθε άλλος τρόπος κοινωνικής και πολιτισμικής έκφρασης πλέον ήταν κατευθυνόμενη ώστε να εξυπηρετεί και να υμνεί την ηγεσία των Αλαουιτών υπό τον Μπασάρ Αλ Άσαντ.
Υπήρξαν πολλές απόπειρες μέσω της μουσικής και της ποίησης να εκφραστεί η ανάγκη αλλαγής, στα πλαίσια του εμφυλίου πολέμου της Συρίας. Συγκεκριμένα, η πρωτοβουλία της UNICEF Poetry for Peace έκανε σημαντική επίκληση στο συναίσθημα ώστε να επαναφερθεί η ειρήνη και να μεταβληθεί η κατάσταση στην Συρία. Παράλληλα, σημαντικοί ποιητές όπως ο Bayrakdar φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν επί καθεστώτος Άσαντ, κάτι που κατέστησε ακόμη πιο δυνατή την ποίηση τους κατά τον πόλεμο, ενώ αρκετοί Σύριοι της διασποράς στράφηκαν στην ποίηση και την μουσική για να εκφράσουν τα όσα είχαν βιώσει λόγω του Εμφυλίου Πολέμου και της βίαιης αναχώρησης τους από την πατρίδα τους. Πολλοί Σύριοι της διασποράς (ιδίως εκείνοι που είχαν μεταναστεύσει σε ευρωπαϊκές χώρες) κατέφυγαν είτε στην παραδοσιακή μουσική τους, είτε στο να προσαρμόσουν δυτικά είδη μουσικής στο αντιπολεμικό και το αντικαθεστωτικό μήνυμα που ήθελαν να περάσουν σε σχέση με τον πόλεμο της Συρίας και εξέφραζαν την αντίδραση τους έναντι στις πράξεις του καθεστώτος Άσαντ. Με αυτόν τον τρόπο Επετράπη σε Σύριους μουσικούς και ερμηνευτές της διασποράς να καινοτομήσουν μέσω της δικής τους συνεισφοράς σε υποείδη της δυτικής μουσικής.
Συμπερασματικά, η μουσική, η ποίηση και ο στίχος για τους Σύριους είναι πολυεπίπεδα και δεν συνδέονται μόνο με την πολιτιστική κληρονομιά της Συρίας και την νοοτροπία της ως ανατολικής κουλτούρας αλλά και με τις κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές και διαταραχές που η ίδια η χώρα βιώνει. Παρά την διεθνή αναγνώριση της ανατολικής και της συριακής μουσικής, οι εσωτερικοί πολιτικοί παράγοντες έχουν υπονομεύσει την όποια κίνηση προβολής της συγκεκριμένης συριακής πολιτιστικής κληρονομιάς. Σημαντικά, δηλαδή, είναι τα εμπόδια για την θετική προβολή της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς των Σύριων, ενώ η διασπορά έχει επηρεαστεί σημαντικά από τον δυτικό τρόπο σκέψης και έχει αξιοποιήσει την μουσική ως μέσο αντίστασης. Η μουσική συνεπώς, κατέχει σημαντική θέση στον πολιτισμό και την κοινωνία της Συρίας.
Μάριος Παχίδης
Βιβλιογραφία
Abbas, H. (2025). Music & Community in Syria. Syrian Heritage. https://syrian-heritage.org/ethnic-music/
Aldardari, S. (2024, December 9). Views: The Struggles of Musicians in Syria; Politics, Control, and Resilience. Rowaq Arabi. https://cihrs-rowaq.org/views-the-struggles-of-musicians-in-syria-politics-control-and-resilience
Bayrakdar, F. (2024, October 24). Three Syrian Exile Poems. World Literature Today. https://www.worldliteraturetoday.org/blog/poetry/three-syrian-exile-poems-faraj-bayrakdar
Bolongaro, K. (2016, May 27). Waging a lyrical war against Syria’s Bashar al-Assad. Al Jazeera. https://www.aljazeera.com/features/2016/5/27/waging-a-lyrical-war-against-syrias-bashar-al-assad
Cuen, L. (2013, September 8). A ‘new poetry’ emerges from Syria’s civil war. Al Jazeera. https://www.aljazeera.com/features/2013/9/8/a-new-poetry-emerges-from-syrias-civil-war
Chatty, D. (2010). Bedouin in contemporary Syria: the persistence of tribal authority and control. Middle East Journal, 64 (01). https://doi.org/10.3751/64.1.12
Encyclopedia Britannica. (2024). muwashshaḥ. https://www.britannica.com/art/muwashshah
Freedom House. (2024). Syria and Freedom in the World 2023. https://freedomhouse.org/country/syria/freedom-world/2023
Fleishman, J. (2015, October 26). Great Read: ‘Poetry is a witness’ to suffering wrought by Syria’s civil war. Los Angeles Times. https://www.latimes.com/world/great-reads/la-ca-c1-syria-war-poetry-20151026-story.html
Grabar, O., & Landau, J. (2024, December 13). Music in Islamic Arts. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/topic/Islamic-arts/Music
Index on Censorship. (2011, July 8). Silencing the voice of freedom in Syria. https://www.indexoncensorship.org/2011/07/silencing-the-voice-of-freedom-in-syria
Jia, J. (2022, March 11). The Intricate Distinctions Between Eastern and Western Literature. The Villager. https://gnpsvillager.org/13380/features/informative/the-intricate-distinctions-between-eastern-and-western-literature
Kane, K. (2021, October 5). The Origins of Western and Eastern Storytelling – And Why They Are Different. https://www.novel-software.com/western-and-eastern-storytelling/
Kassab, R. Y. (2015, November 26). The sound and the fury: how Syria’s rappers, rockers and writers fought back. Guardian. https://www.theguardian.com/music/2015/nov/26/how-hip-hop-and-heavy-metal-are-waging-war-in-syria
Lund, A. (2015, July 2). Syria’s Bedouin Tribes: An interview with Dawn Chatty. Carnegie Endowment for International Peace. https://carnegieendowment.org/middle-east/diwan/2015/07/syrias-bedouin-tribes-an-interview-with-dawn-chatty
Nettl, B. (2024). Maqām. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/art/maqam-music
Music Pandit (2023, May 9). What are the Fundamental Differences Between Eastern and Western Music. https://www.musicpandit.com/blog/differences-between-eastern-and-western-music/
Shehadi, S. (2024, December 12). Remembering the Syrian activists whose songs helped rally the revolution 13 years ago. New Arab. https://www.newarab.com/features/come-bashar-leave-remembering-syrias-songs-revolution
Syria Scope Travel. (2024). Syrian Arts: Music and Dancing. https://syriascopetravel.com/syria-travel-guide/syria-culture-society/syrian-arts/music-and-dancing/
UNICEF. (2023). Poems for Peace in Syria. https://www.unicef.org/syria/stories/poems-peace-syria
Thomas, S. R. (2019). Maqam and Liturgy: Ritual, Music, and Aesthetics of Syrian Jews in Brooklyn. Oral History Review, 328–330. https://www.tandfonline.com/doi/epdf/10.1093/ohr/ohq088?needAccess=true
Καψάσκης, Π. Δ. (2020, November 20). Η ψυχοσύνθεση της καθ’ ημάς Ανατολής. Το Έθνος. https://www.ethnos.gr/opinions/article/133837/hpsyxosyntheshthskathe28099hmasanatolhs
Πηγή Εικόνας: Youssef Abdelwahab (2020, June 20th). brown and black acoustic guitar. Available at https://unsplash.com/photos/brown-and-black-acoustic-guitar-5gbXic3qvSk?utm_content=creditCopyText&utm_medium=referral&utm_source=unsplash