
Ο κινηματογράφος, η 7η τέχνη, είναι ένας τομέας που περιλαμβάνει πλούσια πολιτιστικά προϊόντα για μια χώρα, καθώς αποτυπώνει τις συνήθειες, την καθημερινότητα, την ψυχογραφία και τις ιδεολογικές τάσεις ενός λαού. Μαζί με το θέατρο, την ζωγραφική και τις υπόλοιπες μορφές τέχνης, συντελούν καθοριστικά στην πολιτιστική διπλωματία ενός κράτους. Ο ρωσικός κινηματογράφος αποτελεί ένα από τα διασημότερα εργαλεία πολιτιστικής διπλωματίας της Ρωσίας, με μακρά παράδοση και διαφορετικές τεχνοτροπίες ανά ιστορική περίοδο.
Στην τσαρική Ρωσία, έως το 1907, προβάλλονται οι ταινίες της Γκωμόν και κυρίως της Πατέ. Το ίδιον χρόνο, ο Ντράνκωβ, επίσημος φωτογράφος της Δούμα, γυρίζει επίκαιρα και το 1908 κάνει την πρώτη ρωσική ταινία τέχνης «Στένκα Ραζίν». Το 1908 έχουν καταγραφεί 70 αίθουσες προβολής στη Μόσχα και 150 αίθουσες στην Αγία Πετρούπολη. Οι ταινίες, που αρχικά στόχευαν στην διασκέδαση, προβάλλονται συστηματικά με μεταφορές από τα μυθιστορήματα: «Ντάμα Πίκα», «Σονάτα Κρόυτζερ», «Ταράς Μπούλμπα». Ταυτόχρονα, αναπτύσσεται ο καλλιτεχνικός κινηματογράφος και επικρατούν δυο τάσεις: ο νατουραλισμός του Γ. Προτοζάνωβ και ο εξπρεσιονισμός του Γ. Μπάουερ. Την ίδια περίοδο, για να ενισχυθεί το ηθικό του στρατού, ιδρύεται η εταιρεία «Σκοπέλεβ», η οποία γυρίζει ιδεολογικές ταινίες με θέματα κρατικού σωβινισμού.
Στα τέλη Αυγούστου του 1919, η νέα κυβέρνηση της Σοβιετικής Ρωσίας κρατικοποίησε με ειδικό διάταγμα τον τσαρικό κινηματόγραφο στη χώρα και από μια τέχνη μέχρι τότε για τους λίγους, ακριβή και αριστοκρατική, την έκανε προσβάσιμη στον ρωσικό λαό. Επιπρόσθετα, ιδρύθηκε στην Μόσχα η πρώτη σχολή κινηματογράφου στον κόσμο. Η νεοπαγής σοβιετική εξουσία αποδίδει στον κινηματογράφο τον χαρακτηρισμό «η πιο σημαντική απ’ όλες τις τέχνες» και καθιστά ως κύριο στόχο την διεθνή προβολή του. Στον κινηματογράφο συνενώνηθαν διαφορετικά είδη τέχνης και αντιμετωπίστηκε από τη σοβιετική εξουσία, ως ένα ζωτικό εργαλείο της Επανάστασης στον αγώνα για τη διαπαιδαγώγηση του «νέου ανθρώπου». Η σπουδαιότερη ταινία της περιόδου ήταν « Το Θωρηκτό Ποτέμκιν» του Σ. Αϊζενστάιν το 1925. Η συγκεκριμένη ταινία θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα του παγκόσμιου βωβού κινηματογράφου.
Την περίοδο 1942-45, όλο το καλλιτεχνικό δυναμικό της χώρας παράγει εμψυχωτικά έργα για τον πόλεμο, αλλά η παραγωγή, εξαιτίας των καταστροφικών συνεπειών του πολέμου, περιορίζεται κυρίως σε ντοκιμαντέρ με χαρακτηριστικά έργα την «Μάχη του Όρελ» το 1943 και το έργο «Η γερμανική ήττα στη Μόσχα» το 1942. Λίγα χρόνια αργότερα, στην σοβιετική παράδοση προστέθηκαν έργα όπως ο «Ιβάν ο Τρομερός» το 1945 και «Το ουράνιο τόξο» του Μ. Ντονσκόι, καθώς και η «Αποφασιστική καμπή» του Φ. Έρμλερ, καθιστώντας το ρωσικό σινεμά γνωστό στο εξωτερικό (Παπαγιάννης 2021). Ιδιαίτερα δημοφιλής στο διεθνές κοινό υπήρξε και η ταινία «Όταν πετούν οι γερανοί» του Μ. Καρατόζοφ, η οποία τιμήθηκε με Χρυσό Φοίνικα του Φεστιβάλ των Καννών το 1958 (Εφημερίδα των Συντακτών 2016). Επιπρόσθετα, τεράστια ήταν και η επιδραστικότητα μέσω των ταινιών του Α. Ταρκόφσκι στον σύγχρονο παγκόσμιο κινηματογράφο. Χαρακτηριστικά, η ταινία του «Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν» τιμήθηκε με Χρυσό Λέοντα (1962).
Σήμερα, γίνονται προσπάθειες ώστε να δημιουργηθεί μια νέα ισχυρή κινηματογραφία και να στηριχθεί από το ρωσικό κράτος, αντλώντας υλικό και από το παρελθόν. Είναι σημαντικό να τονιστεί και η μεγάλη επιρροή σε διεθνές επίπεδο του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Μόσχας, το οποίο είναι από τα παλαιότερα στον κόσμο, λαμβάνοντας χώρα για πρώτη φορά το 1935 και σε κανονική ροή από το 1959. Μέσω του Φεστιβάλ έχουν βραβευτεί ηθοποιοί διεθνούς εμβέλειας όπως ενδεικτικά οι : Τ. Νίκολσον, Μ. Στρίπ, Κ. Ντενέβ, Ζ. Μορό και πολλοί ακόμη (moscowfilmfestival.ru 2023).
Είναι γεγονός, ότι σήμερα πολλοί Ρώσοι σκηνοθέτες στρέφονται σε ταινίες που μπορούν ευκολότερα να κερδίσουν την εμπιστοσύνη και την οικονομική υποστήριξη του κράτους. Εκτός από τον βραβευμένο με Όσκαρ Ν. Μιχάλκοφ (Ψεύτης ήλιος), ταινία γύρισε και ο Π. Λουνγκίν, το θέμα της οποίας εντασσόταν στην κρατικά προωθούμενη θεματολογία. Ο «Ιβάν ο τρομερός», τον οποίο σκηνοθέτησε ο Λουνγκίν με προϋπολογισμό 17 εκατομμυρίων δολαρίων, αποτέλεσε μια νέα ματιά επάνω στην κυριαρχική φιγούρα του Ιβάν και επιδοκιμάστηκε από το διεθνές κοινό. Τέλος, άλλος ένας σημαντικός Ρώσος σκηνοθέτης γνωστός στο διεθνές κοινό είναι ο Τ. Μπεκμαμπέτοφ, που με τους «Φύλακες της νύχτας» και τους «Φύλακες της μέρας» ξεπέρασε σε εισπράξεις τον «Άρχοντα των δαχτυλιδιών», εκπροσωπώντας ένα εντελώς διαφορετικό είδος κινηματογράφου, γεμάτο με δράση και ειδικά εφέ (Παναγόπουλος 2008).
Συμπερασματικά, ο ρωσικός κινηματογράφος διαχρονικά πρόσφερε πολλά στο παγκόσμιο σινεμά. Οι πιο γνωστοί εκπρόσωποί του είναι οι : Σ. Αϊζενστάιν, A. Ταρκόφσκι, N. Μιχάλκοφ, Π. Λουνγκίν και πολλοί άλλοι νεότεροι, όπως ο T. Μπεκμαμπέτοφ. Ωστόσο, παρατηρείται ότι το ρωσικό σινεμά είναι διαχρονικά σημαντικά συνδεδεμένο με τις κατευθυντήριες οδηγίες του κράτους και έτσι είναι πιθανόν να «χάνονται» ποιοτικές ταινίες οι οποίες δεν θα ήταν ευπρόσδεκτες από την ρωσική κυβέρνηση.
Βασίλης Αθανασόπουλος
Βιβλιογραφία:
- Московский Международный кинофестиваль (2023). Διαθέσιμο: https://45.moscowfilmfestival.ru/
- History of festival (2023). Διαθέσιμο: https://45.moscowfilmfestival.ru/en/history
- Εφημερίδα των Συντακτών. «Αριστουργήματα του ρωσικού αντιπολεμικού σινεμά στην “Αλκυονίδα”.» 19 Νοέμβριος 2016.
- Αριστουργήματα του ρωσικού αντιπολεμικού σινεμά στην “Αλκυονίδα” (2016). Διαθέσιμο: https://www.efsyn.gr/tehnes/sinema/90418_aristoyrgimata-toy-rosikoy-antipolemikoy-sinema-stin-alkyonida
- Παναγόπουλος, Παναγιώτης. Στο χθές στρέφεται το ρωσικό σινεμά. kathimerini.gr, Ιούλιος 2008.
- Στο χθες στρέφεται το ρωσικό σινεμά (2008). Διαθέσιμο: https://www.kathimerini.gr/culture/329738/sto-chthes-strefetai-to-rosiko-sinema/
- Παπαγιάννης, Γιάννης . Όταν πριν 102 χρόνια ο Ρωσικός κινηματογράφος έγινε ιδιοκτησία των λαών της ΕΣΣΔ. alt.gr. Αύγουστος 2021.
- Όταν πριν 102 χρόνια ο Ρωσικός κινηματογράφος έγινε ιδιοκτησία των λαών της ΕΣΣΔ – ALT.gr (2021). Διαθέσιμο: https://www.alt.gr/otan-prin-102-chronia-o-rosikos-kinimatog/
Πηγή εικόνας : https://pixabay.com/el/illustrations/%CE%BA%CE%B9%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%AC%CF%86%CE%BF%CF%82-%CF%84%CE%B1%CE%B9%CE%BD%CE%AF%CE%B1-4153289/