
Αν και με μια πρώτη ματιά η κατηγοριοποίηση των πολεμικών τεχνών ως εργαλεία ήπιας ισχύος μπορεί να φαίνεται παράδοξη, οι ιαπωνικές πολεμικές τέχνες αδιαμφισβήτητα μπορούν να θεωρηθούν μέσο προώθησης του ιαπωνικού πολιτισμού. Γνωστές και ως budo (ο δρόμος του πολεμιστή), μίας φιλοσοφίας που αντικατοπτρίζει την έννοια της πειθαρχίας, της αυτοβελτίωσης και της πνευματικής ανάπτυξης μέσα από την άσκηση, αποτελούν ορισμένες από τις πιο διαδεδομένες μορφές πολεμικών τεχνών σε ολόκληρο τον κόσμο, αριθμώντας εκατοντάδες εκατομμύρια ασκούμενους και αναρίθμητους οπαδούς. Το καράτε, το τζούντο, το σούμο και το αϊκίντο αποτελούν ορισμένες από τις πλέον δημοφιλείς πολεμικές τέχνες στον κόσμο και προέρχονται από την Ιαπωνία. Όπως αναφέρει ο Nye στο έργο του The Means to Success In World Politics, οι πολεμικές τέχνες είναι ένα από τα κύρια αποθετήρια της Ιαπωνίας για την άσκηση ήπιας ισχύος σε διεθνές επίπεδο, χάρη στην πολιτιστική τους ελκυστικότητα. Κάθε χρόνο διοργανώνονται παγκοσμίως τουρνουά ιαπωνικών πολεμικών τεχνών και πρωταθλήματα με αποκορύφωμα τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε πως η διεθνοποίηση των πολεμικών τεχνών της Ιαπωνίας δεν οφείλει την επιτυχία της σε κρατικούς παράγοντες. Το πρώτο κύμα διάδοσης των πολεμικών τεχνών της χώρας στον υπόλοιπο κόσμο έγινε με το άνοιγμα της Ιαπωνίας προς τη Δύση στα μέσα του 19ου αιώνα, όπου πολλοί Ευρωπαίοι και Αμερικανοί που επισκέφθηκαν τη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου ήρθαν σε επαφή με την ιαπωνική κουλτούρα και γοητεύτηκαν από αυτή μαθαίνοντας τις πολεμικές τέχνες και μεταδίδοντας τες στις πατρίδες τους. Ακόμα, πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο πολλοί Ιάπωνες μετανάστευσαν προς τη Δύση αναζητώντας μια καλύτερη ζωή και για να διατηρήσουν δεσμούς με την πατρίδα και την πολιτιστική τους κληρονομιά ξεκίνησαν να διδάσκουν τις πολεμικές τέχνες. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Gichin Funakoshi, ο “πατέρας του σύγχρονου Καράτε”, ο οποίος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διάδοση του καράτε στη Δύση μέσω διδασκαλίας και επιδείξεων στις αρχές του 20ού αιώνα.
Παρόλα αυτά, η μεγάλη εξάπλωση των πολεμικών τεχνών έλαβε χώρα μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Με την αμερικανική κατοχή της Ιαπωνίας την περίοδο 1945-1952 οι κατοχικές δυνάμεις επιδίωξαν την προώθηση μιας «Νέας Ιαπωνίας», ενός σύγχρονου, οικονομικά ισχυρού κράτους που θα επιδιώκει και θα προβάλλει την ειρήνη. Έτσι, η άσκηση πολεμικών τεχνών όπως το τζούντο και το αϊκίντο απαγορεύθηκε, καθώς ήταν συνδεδεμένα με τον προπολεμικό εθνικισμό της χώρας. Το 1950 η απαγόρευση άρθηκε και έγινε προσπάθεια για την προβολή τους περισσότερο ως αθλήματα παρά ως πολεμικές τέχνες.
Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες πολεμικές τέχνες, οι πολλές διαφορετικές μορφές και σχολές του καράτε, δεν ταυτίστηκαν με τον προπολεμικό μιλιταρισμό της Ιαπωνίας και έτσι αυτό δεν απαγορεύθηκε μεταπολεμικά. Αντ’ αυτού, αντιμετωπίστηκε περισσότερο ως μορφή φυσικής αγωγής και δεν κρίθηκε επικίνδυνο. Στην Οκινάουα, την γενέτειρα του καράτε όπου ο αμερικανικός στρατός είχε συγκεντρωμένο μεγάλο μέρος των δυνάμεων του για πολλές δεκαετίες, το στρατιωτικό προσωπικό είχε την ευκαιρία να διδαχθεί την πολεμική τέχνη και να τη φέρει πίσω στη χώρα του. Το καράτε έγινε διαπολιτισμικό μέσο για την ειρηνική συνύπαρξη των ντόπιων με τους Αμερικανούς. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν οι τακτικές προπονήσεις μεταξύ των Αμερικανών στρατιωτών και των κατοίκων της Οκινάουα, που επέτρεψαν τη δημιουργία δεσμών αμοιβαίου σεβασμού. Εντυπωσιασμένοι από τις αξίες και την αποτελεσματικότητα του καράτε, πολλοί Αμερικανοί όταν γύρισαν στην πατρίδα τους άνοιξαν σχολές, διαδίδοντας την τέχνη με τεράστια επιτυχία.
Στα χρόνια που ακολούθησαν οι πολεμικές τέχνες της Ιαπωνίας απέκτησαν τεράστια δημοτικότητα. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1964 αποτέλεσαν σημαντική επιτυχία της Ιαπωνίας, με το τζούντο να εγκαινιάζεται ως ολυμπιακό άθλημα βασισμένο στις αξίες του σεβασμού, της ευγένειας και της τιμής, επιβεβαιώνοντας τη παγκόσμια δημοφιλία του. Ακόμα, οι ιαπωνικές πολεμικές τέχνες έγιναν σύμβολο της ποπ κουλτούρας και αποτέλεσαν βασική θεματική σε ταινίες και βιντεοπαιχνίδια. Ταινίες που είναι βασισμένες στις ιαπωνικές πολεμικές τέχνες όπως το Karate Kid (1984) και το Kill Bill (2003) σημείωσαν τεράστια επιτυχία παγκοσμίως, συμβάλλοντας στην προώθηση του ιαπωνικού πολιτισμού.
Σήμερα, οι ιαπωνικές πολεμικές τέχνες έχουν αναδειχθεί σε ένα ισχυρό εργαλείο ήπιας ισχύος για τη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, προωθώντας σε όλο τον κόσμο τις αξίες, την κουλτούρα και την ιστορία της. Η Ιαπωνία έπειτα από την εγκαινίαση του καράτε στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2020 αριθμεί δύο αθλήματα στην διοργάνωση, ενώ 200 χώρες έχουν τη δική τους ομοσπονδία τζούντο. Το καράτε αποτελεί αδιαμφισβήτητα το πιο δημοφιλές ιαπωνικό άθλημα με περισσότερους από 130 εκατομμύρια ενεργούς αθλητές εκ των οποίων μόνο οι 2 εκατομμύρια είναι Ιάπωνες. Ακόμα, σημαντικές προσωπικότητες του πολιτικού χώρου είναι λάτρεις των budo, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα των Ρώσο πρόεδρο Vladimir Putin που διαθέτει μαύρη ζώνη (8 νταν) στο τζούντο.
Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα πως oι ιαπωνικές πολεμικές τέχνες αποτελούν ένα ισχυρό μέσο πολιτιστικής επιρροής, διαδίδοντας αξίες όπως ο σεβασμός, η πειθαρχία και η αυτοβελτίωση. Μέσα από αυτές, διαφορετικοί πολιτισμοί συναντώνται, αναπτύσσοντας δεσμούς αμοιβαίας κατανόησης, ενώ παράλληλα καλλιεργούν έναν κοινό κώδικα αξιών που υπερβαίνει τα γεωγραφικά και πολιτισμικά σύνορα.
Γιώργος Πρωτόπαπας
Βιβλιογραφία:
Solmoe, G.E. (2024). Martial Arts Diplomacy: Japanese Judo Delegations and ‘Martial Arts Missionaries’ in Norway, 1945-1980. The International Journal of the History of Sport, 41 (7), 593-615. Διαθέσιμο σε: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09523367.2024.2380411?scroll=top&needAccess=true
González de la Fuente, E. (2020). In which ways is Karate (dō) Japanese? A consideration on cultural images of Bushidō and Nihonjinron in the postwar globalization of martial arts. Journal of Inter-Regional Studies: Regional and Global Perspectives (JIRS), 4. Διαθέσιμο σε: https://www.waseda.jp/inst/oris/assets/uploads/2020/07/vol-4_01_-Eduardo-Gonzalez.pdf
Lachina, E. (2018). Conquering the World: The “Martial” Power of Japan Goes Global. International Journal of the History of Sport, 35(15–16). Διαθέσιμο σε: https://omnilogos.com/conquering-world-martial-power-of-japan-goes-global/
Grivas, C. (2016). Remarks on the influence of Japanese martial arts in the West. French Journal for Media Research, (6). Διαθέσιμο σε: https://frenchjournalformediaresearch.com/lodel-1.0/main/index.php?id=827
Πηγή εικόνας: https://pixabay.com/el/photos/τζούντο-τα-χέρια-κιμονό-2121640/