“In times of war, truth is always replaced by propaganda.“
– Charles Lindbergh
Ο κινηματογράφος έχει ιδιαίτερη πολιτιστική και οικονομική αξία για ένα κράτος μιας και αποτελεί μια από τις δημιουργικές του βιομηχανίες. Προσδίδει προστιθέμενη αξία για ένα κράτος στο διεθνές γίγνεσθαι. Αρκετά αποτελούν τα κράτη που αναπτύσσουν τις σχετικές βιομηχανίες για να ενισχύσουν ή να αναβαθμίσουν την εικόνα τους. Βέβαια, σημασία έχει και το κοινό που απευθύνονται οι διάφοροι δρώντες: στους πολίτες ενός συγκεκριμένου κράτους, μιας συγκεκριμένης περιφέρειας ή και όλου του κόσμου. Αυτό επιδιώκει μέσω του κινηματογράφου το καθεστώς Άσαντ της Συρίας, συγκεκριμένα μέσω της Εθνικής Οργάνωσης Κινηματογράφου.
Η πρώτη κινηματογραφική παραγωγή της Συρίας έλαβε χώρα το 1928 (με την πρώτη ταινία να αφορά ιστορίες της σαουδαραβικής βασιλείας του Φαϊζάλ). Το συριακό σινεμά, παρά το γεγονός ότι προέβαλε σημαντικά ιστορικά γεγονότα της Συρίας και της Μέσης Ανατολής, πολλές φορές λογοκρινόταν από εξωτερικές αποικιακές δυνάμεις, όπως η Γαλλία. Έπειτα υπήρχε το ζήτημα κυριαρχίας των ιδιωτικών εταιρειών στην συγκεκριμένη δημιουργική βιομηχανία. Αυτή η κατάσταση ξεπεράστηκε μέσω της παρουσίας ισχυρών κινηματογραφιστών που σπούδασαν στο εξωτερικό και δημιούργησαν σημαντικές ταινίες για την Συρία. Η Μπααθική κυβέρνηση του Χαφέζ Αλ Άσσαντ ίδρυσε την Εθνική Οργάνωση Κινηματογράφου το 1963. Η οργάνωση αυτή θα αναλάμβανε την χρηματοδότηση και την παραγωγή ταινιών. Η συγκεκριμένη οργάνωση το 2011 υποστήριξε ταινίες υπερ του καθεστώτος Άσαντ και αρνήθηκε χρηματοδότηση σε ανεξάρτητους κινηματογραφιστές λόγω της αντίθεσης τους με το καθεστώς.
Ο κινηματογράφος της Συρίας από το 2011 επικεντρώνεται στο να προβάλλει τον πατριωτισμό και την προσπάθεια της Συρίας να πατάξει τις τρομοκρατικές επιθέσεις του ISIS. Μέσω προσωπικών εκκλήσεων, οι καθεστωτικοί σκηνοθέτες επιδιώκουν να δημιουργήσουν συμπάθεια για την κρίση στην Συρία. Πράγματι, πολλές από τις ταινίες τις οποίες παράγει το καθεστώς Assad δεν έχουν απήχηση στο δυτικό κοινό και σε πολλές χώρες του κόσμου. Αυτό οφείλεται στην εικόνα της Συρίας ως ταραχώδους κράτους και του Άσαντ ως αυταρχικού ηγέτη. Ωστόσο, ο συριακός κινηματογράφος υπερ της κυβέρνησης προβάλλεται εντός κρατών μη δυτικών, όπως κράτη της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής (Ομάν, Μαρόκο), στην Βόρεια Κορέα και την Ρωσία. Κατά αυτόν τον τρόπο, διατηρεί σε επίπεδο πολιτών και πολιτιστικών σχέσεων, θετικές επαφές με τις συγκεκριμένες χώρες. Σε επίπεδο παγκόσμιου κινηματογράφου, το καθεστώς Άσαντ επικρίνεται πολύ περισσότερο μέσα από ταινίες Συρίων που έφυγαν ως πρόσφυγες από την χώρα και κατέφυγαν σε δυτικές χώρες, διαιωνίζοντας την περιορισμένη απήχηση της συγκεκριμένης αυτής δημιουργικής βιομηχανίας εκτός του περιφερειακού υποσυστήματος της Μέσης Ανατολής καθώς και μεταξύ των κρατών με αντιδυτική στάση. Η Συρία παράλληλα, παράγει και έναν αριθμό ταινιών μικρού μήκους, που συμμετέχουν σε διαγωνισμούς γειτονικών χωρών (όπως π.χ. της Λιβύης).
Ο Συριακός κινηματογράφος χρησιμοποιεί τα προσωπικά ή συμβολικά αφηγήματα ώστε να αναδείξει τα δεινά του λαού. Αυτό ισχύει τόσο για τα υπερ της κυβέρνησης έργα όσο και για εκείνα που κατηγορούν το ίδιο το καθεστώς. Το καθεστώς αξιοποιεί το ίδιο αφήγημα από το 2011 και προσπαθεί να περιορίσει την αντιπολίτευση. Η αντιπολίτευση ωστόσο έχει καταφέρει να αποκτήσει διεθνή απήχηση και να διεκδικήσει υποψηφιότητες σε διεθνούς φήμης βραβεία (Oscar) και φεστιβάλ (Sundance). Ο κινηματογράφος της Συρίας, επειδή ακριβώς αναδύθηκε κατά την διάρκεια ενός εμφυλίου μπορεί να χαρακτηριστεί ως άμεσος κινηματογράφος (τα γεγονότα παρουσιάζονται όπως είναι, σε μορφή ντοκιμαντέρ), ο verité κινηματογράφος (έμφαση στην καλλιτεχνική οπτική γωνία του σκηνοθέτη) και αφηγηματικός (προσωπικές ιστορίες είτε ρεαλιστικές ή φανταστικές που περνούν ένα μήνυμα). Στην διπλωματία των τεχνών και των θεαμάτων η Συρία μεταδίδει το μήνυμα ότι ο ριζοσπαστικός ισλαμισμός και ο τακφιρισμός την υπονομεύουν εσωτερικά. Οι περισσότερες ταινίες του καθεστώτος εστιάζουν στην μετάδοση ενός μηνύματος αξιοποιώντας μια καλλιτεχνική οπτική και εντάσσοντας προσωπικές ιστορίες σε ένα ευρύτερο κατευθυνόμενο αφήγημα.
Τα καλλιτεχνικά και αφηγηματικά στοιχεία του κινηματογράφου της κυβέρνησης οφείλονται στο γεγονός ότι διαθέτει τους σχετικούς πόρους για να κεφαλαιοποιήσει το αφήγημα της. Ωστόσο, το παράδοξο είναι ότι οι λιγότερο υποστηριζόμενες ταινίες της αντιπολίτευσης καταφέρνουν να έχουν την απήχηση και την επιτυχία σε διεθνές box office, ενώ οι κυβερνητικές περιορίζονται εμμένοντας στις θεματικές της τρομοκρατίας και της ανάγκης της Συρίας για ελευθερία. Ο κινηματογραφικός τομέας της Συρίας υπέστη σημαντικό περιορισμό και λογοκρισία από το 1970 έως το 2011, ενώ μποϊκόταρονταν σημαντικά ταινίες ανθρώπων που επέκριναν το καθεστώς, εμποδίζοντας την προβολή ακόμα και σε γειτονικές χώρες (η περίπτωση παρεμπόδισης προβολής ταινίας που κατέκρινε το Μπααθικό κόμμα, στην γειτονική Τυνησία). Πρόκειται για μια σημαντική έριδα εσωτερικά, που, όπως και ο ίδιος ο εμφύλιος πόλεμος, έτσι και εκείνη εμποδίζει την περαιτέρω ανάπτυξη της Συρίας και την διαμόρφωση μιας ενιαίας, σταθερής και θετικής εικόνας για αυτήν στο εξωτερικό.
Συμπερασματικά, η Συρία έχει σημαντική και αμφιλεγόμενη παρουσία όσον αφορά την δημιουργική βιομηχανία του κινηματογράφου. Οι συνέπειες του συριακού εμφυλίου πολέμου γίνονται αισθητές από τα διαφορετικά μηνύματα που προσπαθούν να περάσουν τα δύο αντίπαλα μέτωπα του πολέμου, ιδίως μέσω της προπαγάνδας του συριακού κνηματογράφου. Επικρατεί η εικόνα μιας κατακερματισμένης Συρίας με πολλά εσωτερικά προβλήματα, που την εμποδίζουν από το να διαμορφώσει μία αξιόλογη δημόσια διπλωματία, ένα σημαντικό εθνικό σύμβολο και να επηρεάσει άλλα κράτη στον βαθμό που θα μπορούσε.
Μάριος Παχίδης
Βιβλιογραφία:
Bezreh, A. (2019, November 28). The Syrian public and its cinema: A tale of estrangement – Part I. Open Democracy Net. https://www.opendemocracy.net/en/north-africa-west-asia /%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D9%86%D9%85%D8%A7-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%8A-%D8%AA%D8%AE%D8%B5%D9%87-%D9%82%D8%B5%D8%A9-%D8%AA%D8%BA%D9%8A%D9%8A%D8%A8-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%B2%D8%A1-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%88%D9%84-en/
De Souza, N. (2021, August 16). Syrian Cinema in Times of Crisis. https://goldenglobes.com/articles/syrian-cinema-times-crisis/
Enab Baladi (2018, November 4). Syrian Cinema in the Service of the Dictator, Concealing His Crimes. https://english.enabbaladi.net/archives/2018/11/syrian-cinema-in-the-service-of-the-dictator-concealing-his-crimes/
Jazaeri, R. A. (2018, November 21). “Jasmine Throes” Movie wins golden award at Los Angeles Festival. Syrian Arab News Agency. https://sana.sy/en/?p=151612
Homs, M., Moghrabi, Y., & Shehatah, H. (2019, April 26). The opposition’s documentaries and the regime’s narrative films. . . Thus Syrian cinema conveys the war. https://english.enabbaladi.net/archives/2019/04/the-oppositions-documentaries-and-the-regimes-narrative-films-thus-syrian-cinema-conveys-the-war/
Raslan, S. (2018).Screening of “Revolution Man” film kicks off in Damascus. (2018, March 9). Syrian Arab News Agency. https://sana.sy/en/?p=129818
Sabbagh, H. (2016, January 30). Premiere of Najdat Anzour’s new film “Mortal and Dispersing” held at Opera House-Video. Syrian Arab News Agency. https://sana.sy/en/?p=67885
Shaza. (2017, October 13). Four Syrian movies win awards at Alexandria Film Festival. Syrian Arab News Agency. https://sana.sy/en/?p=115665
Syrian Arab News Agency (2015, July 24). Syria, Iran discuss cooperation in tourism, art, theatre, and movie production.
Syrian Arab News Agency. (2015, January 26). First screening of the movie Lover at Cinema City in Damascus. https://sana.sy/en/?p=26292
Syrian Arab News Agency. (2022, November 3). The Oath of Cyriac is awarded at Cardiff International Film Festival 2022. https://sana.sy/en/?p=289094
Syrian Arab News Agency. (2022a, June 4). Events of the “Syrian Film Week” in Baghdad kick off. https://sana.sy/en/?p=273625
Βασιλειάδης, Ν. και Μπουτσιούκη, Σ. (2019). Πολιτιστική Διπλωματία. Εκδόσεις Μπαρμπουνάκη.
Πηγή Εικόνας: Markus Winkler (2024). Paper on a Vintage Typewriter. Available at https://www.pexels.com/photo/paper-on-a-vintage-typewriter-12220441/