Ηεποχή που διανύουμε σαφώς θα είναι μια θαλάσσια εποχή ή καλύτερα η εποχή της θαλάσσιας διπλωματίας. Σε αυτή τη σκέψη οδηγούμαι, καθώς, η συντριπτική πλειοψηφία του παγκόσμιου εμπορίου μεταφέρεται από τη θάλασσα, το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού ζει πλησίον των ακτών, ο κόσμος συνεχίζει να τρέφεται από τη θάλασσα, αντλεί φυσικούς πόρους και το οικοσύστημα των ωκεανών βρίσκεται στην καρδιά της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής. Κατά συνέπεια, η ικανότητα των κρατών να διαχειρίζονται τις διαφορές των θαλασσίων ζωνών θα καθορίσει τη διεθνή πολιτική στη σύγχρονη εποχή μας.
Προβληματικές, συμπεριφορές κρατών όπως της Τουρκίας, παρά την αυξανόμενη σημασία του γεωπολιτικού χώρου γίνονται αντιληπτές στη θάλασσα τόσο στο Αιγαίο όσο και στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Η θαλάσσια διπλωματία δεν είναι κάτι το πρωτόγνωρο αλλά βρίσκεται στο επίκεντρο του Ελληνισμού από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα. Πράγματι, στη σύγχρονη ενσάρκωση της, οι θαλάσσιες δυνάμεις του Πολεμικού Ναυτικού, της ακτοφυλακής, του Λιμενικού Σώματος και του Εμπορικού Ναυτικού, είναι αυτές που διαμορφώνουν το σημαντικό ρόλο για την άσκηση της θαλάσσιας διπλωματίας.
Η διπλωματία της θάλασσας περιλαμβάνει ένα φάσμα δραστηριοτήτων, από επισκέψεις σε λιμένες για επίδειξη Σημαίας, συνδυασμένες ασκήσεις με συμμαχικά ναυτικά, παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας, επιχειρήσεις εκκενώσεως αμάχου πληθυσμού, σε διπλωματία των κανονιοφόρων με ανάπτυξη ναυτικών δυνάμεων, ναυτικό αποκλεισμό και απαγόρευση με απόκτηση θαλασσίου ελέγχου. Είναι μια δραστηριότητα που δεν περιορίζεται πλέον μόνο από το Πολεμικό Ναυτικό, αλλά στη σύγχρονη εποχή επιδιώκεται συμμετοχή της ακτοφυλακής και του Λιμενικού Σώματος, των Εμπορικών σκαφών και μη κρατικών ομάδων. Καθώς τα κράτη όπως η Ελλάδα και η Κύπρος αναπτύσσονται, χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο αυτήν την πιο ευέλικτη μορφή μαλακής και σκληρής ισχύος. Στο παρόν κείμενο γίνεται προσπάθεια να περιγραφεί και αναλυθεί η σημασία της ναυτικής διπλωματίας, η οποία έχει παραμεληθεί σε μεγάλο βαθμό. Η χρήση μιας τέτοιας διπλωματίας μπορεί να είναι ενδιαφέρουσα όχι μόνο για τις μεταφορές ανθρώπων και εμπορευμάτων, αλλά επειδή κάθε γεγονός μπορεί να αντανακλά τις αλλαγές στη διεθνή τάξη, ενώ παράλληλα λειτουργεί ως εξαιρετικό μέτρο για την ύπαρξη και τη σοβαρότητα της διεθνούς έντασης. Επιπλέον, η θαλάσσια διπλωματία μπορεί να λειτουργήσει ως βαλβίδα εκτόνωσης, μέσω της οποίας μπορεί να απελευθερωθεί οποιαδήποτε ένταση χωρίς να στραφεί σε κρίση και τελικά σε σύγκρουση.
Είναι βασική προϋπόθεση, ότι κανένα κράτος δεν μπορεί να διεκδικήσει την κυριαρχία πάνω στη θάλασσα και τα δικαιοδοτικά δικαιώματα του, που ορίζονται στο Διεθνές Δίκαιο των Θαλασσών για τις θαλάσσιες ζώνες τα νησιά και τις βραχονησίδες του, χωρίς ναυτικές δυνάμεις. Αυτές οι “αρχές επιβολής του νόμου και των δικαιοδοτικών αξιώσεων”, παίζουν το ρόλο στην αποτροπή αμφισβήτησης της Εθνικής Κυριαρχίας του κράτους. Σήμερα η αναβάθμιση της γεωπολιτικής θέσης της Ελλάδας στη Θάλασσα της Νοτιοανατολικής Μεσογείου γίνεται όλο και πιο επείγουσα επειδή το ζήτημα της θαλασσίων ζωνών συνδέεται τόσο στενά με τα συμφέροντα της γεωπολιτικής ασφάλειας της Πατρίδας μας. Όσο περισσότερο παραμένει επίκαιρο το θέμα της αναταραχής των Κρατών στη Θάλασσα της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, τόσο μεγαλύτερη είναι η γεωπολιτική απειλή για τον Ελληνισμό. Η παρουσία και η εγγύτητα των ξένων πολεμικών πλοίων, υποβρυχίων και αεροσκαφών εντός του ίδιου επιχειρησιακού χώρου είναι δυνητικοί κίνδυνοι στη Θάλασσα της Νοτιοανατολικής Μεσογείου που μπορεί να προκαλέσουν ατυχήματα και συμβάντα κρίσεων. Ένα πρόγραμμα νέων ναυτικών εξοπλισμών μπορεί να δημιουργήσει ανεπιθύμητη ένταση, καθιστώντας τον έλεγχο των ναυτικών εξοπλισμών και την οικοδόμηση εμπιστοσύνης ως σημαντική πτυχή της ναυτικής διπλωματίας. Τα ενδιαφέροντα θέματα που προβληματίζουν σε αυτό το νέο περιβάλλον, είναι:
- Πως θα αντιδράσει η Τουρκία στη μεγάλη αντιπαλότητα ισχύος μέσα και έξω από την περιοχή;
- Η αναβάθμιση της Ελλάδος θα συνοδεύεται από αυξανόμενους φόβους για έναν πόλεμο ισχύος ή το ΝΑΤΟ ως ο βασικός περιφερειακός σύμμαχος θα είναι ένας σημαντικός καταλύτης στην αλληλεπίδραση μεταξύ των εθνών;
- Η ένταση των μεγάλων δυνάμεων θα είναι τόσο επικίνδυνη όσο κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου ή θα μπορούσε να είναι χειρότερη, καθώς η Ρωσία έχει πλέον εγκαταστήσει αεροναυτικές βάσεις προς τις θερμές θάλασσες που πρόκειται να χρησιμοποιήσει ως στρατηγικό εργαλείο;
- Πώς θα ανταποκριθεί το ΝΑΤΟ και η ΕΕ συλλογικά ή ως μεμονωμένα κράτη μέλη στη μεγάλη αντιπαλότητα δυνάμεων της Τουρκίας, της Κύπρου, της Ελλάδος, της Αιγύπτου και του Ισραήλ;
- Θα έχουμε ναυτική σύγκρουση μεταξύ των κρατών της περιοχής ώστε να θέσουν σε κίνδυνο την ισορροπία ισχύος στη Θάλασσα της Νοτιοανατολικής Μεσογείου;
- Θα υπάρξει ανταγωνισμός μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας στη Θάλασσα της Νοτιοανατολικής Μεσογείου που θα αποσταθεροποιήσει τους θαλάσσιους διαδρόμους επικοινωνίας στην περιοχή όπου υπήρχε σταθερότητα προ της Αραβικής Ανοίξεως;
Οι απαντήσεις στους προβληματισμούς αυτούς δίνονται με τη διεξαγωγή μιας απομακρυσμένης θαλάσσιας διπλωματίας από τον Ελληνισμό προκειμένου να διατηρηθεί η ειρήνη και η ασφάλεια στην περιοχή. Η Αθήνα έχει υποστηρίξει σταθερά ότι η διαμάχη στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο θάλασσα θα πρέπει να επιλυθεί μέσω πολυμερών διαπραγματεύσεων ή διεθνών δικαστικών αποφάσεων, ενώ η Τουρκία υποστηρίζει την επίπλαστη “εθνική κυριαρχία της” ως θέμα “εθνικού ενδιαφέροντος” στην Άγκυρα. Η επίλυση της “οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας” είναι ζήτημα επιβίωσης για την Ελλάδα, καθώς απαιτείται ένας ακριβός αγώνας εξοπλισμών που θα μπορούσε να καταλήξει σε καταστροφή. Έτσι, αυξήθηκε η συνειδητοποίηση του Ελληνισμού ότι ο περιφερειακός χαρακτήρας και η συνεργασία πολλών κρατών και συμμαχιών όπως το Ισραήλ και η Αίγυπτος, είναι μια αναγκαιότητα που δεν μπορεί να αποφευχθεί. Ωστόσο, η πραγματοποίηση αυτού του στόχου εξαρτάται από την εμπιστοσύνη και τη θέσπιση κανόνων μέσω πολυμερών οργανώσεων. Η Ελλάδα είναι εταίρος του ΝΑΤΟ και συμμετέχει σε όλους τους μηχανισμούς πολυμερούς διαλόγου. Το διεθνές δικαστήριο αποτελεί μέρος της ρύθμισης ενός κράτους που βασίζεται στο δίκαιο και όχι στη βία. Επειδή αυτό αφορά τα συμφέροντα της διεθνούς κοινότητας, όλα τα εμπλεκόμενα μέρη άμεσα και έμμεσα στη σύγκρουση στη Μεσόγειο και στο Αιγαίο πρέπει να εξασφαλίσουν τη στήριξη των λειτουργιών, των ρόλων, των κανόνων και των αξιών του διεθνούς δικαίου, συμπεριλαμβανομένων των αποφάσεων που απορρέουν από αυτές.
Η λύση στην Ελληνοτουρκική διαμάχη για τις θαλάσσιες ζώνες δεν περιορίζεται στο επιχείρημα σχετικά με την απόφαση περί του νόμιμου νοήματος της οριοθέτησης που εκδίδεται στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου, αλλά περιλαμβάνει επίσης ένα σχέδιο στη διατήρηση της ειρήνης και της σταθερότητας στη θαλάσσια περιοχή με την εξάλειψη των θεμελιωδών συγκρουσιακών παραγόντων συμπεριλαμβανομένων των εδαφικών διεκδικήσεων μέσω ειρηνικών μέσων και τη συνεργασία μεταξύ όλων των ενδιαφερόμενων κρατών.
Συμπερασματικά, για αιώνες τα σκάφη που πλέουν στη θάλασσα αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ζωής του Ελληνισμού στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Όταν η εμβέλεια της Ελλάδας ιστορικά, είτε μέσω των ναυτικών δυνάμεων, των ακτοφυλάκων και του εμπορικού στόλου της, επιδιώκει την οικοδόμηση επιρροής και ισχύος, μέσω της συνεργασίας, της πειθούς και του εξαναγκασμού, η θαλάσσια διπλωματία αποτελεί πλεονέκτημα και κρίσιμη επένδυση για τον Ελληνισμό. Η διατήρηση της περιφερειακής ισορροπίας του Ελληνισμού με τη διαχείριση της θαλάσσιας διπλωματίας καθίσταται αναγκαία για την αντιμετώπιση μιας κατάστασης που αυξάνει τον ανταγωνισμό ακόμη και των μεγάλων δυνάμεων εκτός των κακότροπων γειτόνων μας.
*Ο κ. Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Υποναύαρχος ΠΝ ε.α.