Η Ελλάδα έχει πολλούς λόγους, αλλά και πολλές δυνατότητες να αναπτύξει μια αποτελεσματική και ωφέλιμη πολιτιστική διπλωματία. Η ανάγκη μιας τέτοιας προσπάθειας έγκειται κυρίως στο γεγονός ότι το μικρό της μέγεθος και η γεωπολιτική της θέση χρήζουν γενικώς μιας διπλωματίας. Η μακρά ιστορία μας και ο σεβασμός που εμπνέει παγκοσμίως καθιστούν τον πολιτισμό μας το πιο πρόσφορο πεδίο για την άσκηση της διπλωματίας μας. Έχουμε όμως και ένα καθήκον και μια πρόκληση σε ευρωπαϊκό επίπεδο: Η παγκοσμιοποίηση που εξυπηρετεί προφανή συμφέροντα οικονομικής ηγεμονίας των οικονομικών υπερδυνάμεων, συμπαρασύρει και τον πολιτισμό μετατρέποντάς τον σε ένα από τα εμπορεύματα της νέας αγοράς. Ο στόχος που μπορεί να θέσει για τον εαυτό της η Ελλάδα είναι να πρωτοστατήσει στην προσπάθεια για να αποφευχθεί η ισοπέδωση των αξιών της πολιτιστικής κληρονομιάς και της σύγχρονης πολιτιστικής δημιουργίας. Κατά την άποψή μου είναι και το μόνο εγχείρημα που θα μπορέσει να κρατήσει την Ενωμένη Ευρώπη πρωταγωνίστρια στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Οι ανεξάντλητες αξίες της πολυ-πολιτισμικότητας που διαθέτει η Ευρώπη είναι το μόνο ειδοποιό όπλο της και αν δραστηριοποιηθεί σωστά προς αυτήν την κατεύθυνση, έχει ένα μεγάλο προνόμιο. Τρία στοιχήματα πρέπει να κερδίσει όποιος θέλει να σταθεί επάξια στον ανταγωνισμό της πολιτιστικής παρουσίας.
- Τη διεθνή δικτύωση με τη δημιουργία και την αξιοποίηση των ομίλων πίεσης,
- τη μάχη της επικοινωνίας με τη μέγιστη αφομοίωση των νέων ψηφιακών τεχνολογιών και
- την ανταγωνιστικότητα στην παγκόσμια πολιτιστική αγορά.
Έχοντας εργαστεί επί τριανταπέντε χρόνια στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, και γνωρίζοντας το έλλειμμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στα πολιτιστικά θέματα, τολμώ να πω πως η χώρα μας μπορεί να είναι «μπροστάρης» σε αυτόν τον τομέα: Μια πολύ συγκεκριμένη πρόταση είναι η ανάληψη από την Ελλάδα, ως μέλους της ευρωπαϊκής οικογένειας, μιας πρωτοβουλίας για την εκπόνηση μιας Συνθήκης του Πολιτισμού. Η Συνθήκη αυτή θα διέπει όλα τα θέματα που άπτονται του πολιτισμού, των γλωσσικών μειονοτήτων, της προστασίας της πολιτιστικής πολυφωνίας, των πνευματικών δικαιωμάτων, της προώθησης και της προάσπισης των διαφόρων εργαλείων του πολιτισμού, του βιβλίου, του θεάτρου του κινηματογράφου. Μια Συνθήκη του Πολιτισμού που μπορεί να ψηφιστεί στην επόμενη Ελληνική Προεδρία και να υπενθυμίσει περίτρανα ότι η Ελλάδα όχι μόνο χάρισε τον πρώτο πολιτισμό στην Ευρώπη, αλλά και τον συντηρεί, προστατεύοντάς τον από τις βάναυσες επιθέσεις της παγκόσμιας ισοπέδωσης των αξιών. Μια τέτοια πρωτοβουλία μπορεί να προταθεί από το Ινστιτούτο μας και η διαδικασία να ξεκινήσει από τους ευρωβουλευτές μας. Η Ελλάδα μέχρι τώρα έδειξε μια μεγάλη αμηχανία όσον αφορά την εξωτερική πολιτιστική πολιτική της. Οι τρεις βασικοί θεσμοί μας σ’αυτόν τον τομέα παραπέουν: οι μορφωτικοί ακόλουθοι στις Πρεσβείες μας καταργήθηκαν, το Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού υπολειτουργεί και τα παραρτήματά του κλείνουν το ένα μετά το άλλο, ενώ το Συμβούλιο Αποδήμου Ελληνισμού δεν μπορούμε να πούμε πως αποτελεί όργανο πολιτιστικής διπλωματίας. Η δυναμική εμφάνιση μιας νέας πρωτοβουλίας από τους πολίτες, του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτιστικής Διπλωματίας, έρχεται για το λόγο αυτό στους χαλεπούς καιρούς που διανύει η χώρα μας να καλύψει ένα κενό και είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο που οφείλει να αξιοποιήσει η Πολιτεία στον τομέα αυτόν. Υπάρχει εκτός συνόρων μια πολύ βαθειά αγάπη και εκτίμηση για ό,τι σχετίζεται με τον ελληνικό πολιτισμό. Τον αρχαίο, τον βυζαντινό, τον σύγχρονο. Όταν πριν μερικά χρόνια ως σύμβουλος πολιτισμού του Δημάρχου Αθηναίων διοργάνωσα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών τη σειρά επιστημονικών συνεδρίων «Η Ελλάδα στον Κόσμο», είχαμε την ευκαιρία να φιλοξενήσουμε και να ακούσουμε εκατοντάδες αλλοδαπούς καθηγητές νεοελληνικών, βυζαντινών και κλασικών σπουδών να μιλούν για την Ελλάδα που αγαπούν και διδάσκουν με λόγια που εμείς οι Έλληνες θα διστάζαμε να προφέρουμε για να μη φανούμε εθνικιστές. Αυτό το κεφάλαιο μαζί με τους απόδημους Έλληνες σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης μπορούμε και πρέπει να τα αξιοποιήσουμε στο πλαίσιο μιας στοχευμένης πολιτιστικής διπλωματίας. Σε κάθε χώρα βέβαια η προσπάθεια πρέπει να προσαρμόζεται στις τοπικές ανάγκες και δυνατότητες. Στο μικρό Λουξεμβούργο που έχει ωστόσο γύρω στους 50 πολιτιστικούς φορείς και φεστιβάλ πολύ υψηλής ποιότητας, η καλύτερη υπηρεσία που μπορούμε να προσφέρουμε είναι μια προσπάθεια για την ένταξη ελληνικών εκδηλώσεων από όλους τους τομείς του πολιτισμού και της τέχνης στα προγράμματα των μουσείων, των θεάτρων, των μουσικών φορέων, των φεστιβάλ ή και των ιδιωτικών γκαλερί. Προς το σκοπό αυτό δημιουργήσαμε έναν ιστότοπο που παρουσιάζει αφενός όλους αυτούς τους φορείς και αφετέρου θα συλλέγει κάθε πρόταση για εκδηλώσεις που θα μπορούν να ενταχθούν από τους φορείς αυτούς στα προγράμματά τους ώστε να μην είναι η Ελλάδα απούσα από την πλούσια καλλιτεχνική κίνηση της χώρας. Ας βάλουμε ο καθένας από εκεί που βρίσκεται και με όποια μέσα διαθέτει ένα λιθαράκι για να πετύχει αυτή η νέα προσπάθεια.
Κοσμάς Γιαβάσης