Κατά τον Μεσοπόλεμο, η Βρετανία είχε ήδη αρχίσει να χάνει την αίγλη της ως παλιά Μεγάλη Δύναμη. Η πρώτη μεγάλη στροφή της Βρετανίας προς την πολιτιστική διπλωματία πραγματοποιήθηκε αυτήν ακριβώς την περίοδο, ως ανάγκη προβολής της βρετανικής κουλτούρας στο εξωτερικό. Η ανάγκη αυτή αποτυπώνεται στην αναδιάρθρωση της δομής και την αναβάθμιση του ρόλου του ‘British Council’, οργανισμού επιφορτισμένου με την προώθηση του βρετανικού πολιτισμού και της εκπαίδευσης σε παγκόσμιο επίπεδο. Φυσικά, από τότε έγινε αντιληπτή η δύναμη της γλώσσας και της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης ως φορέων της βρετανικής πολιτιστικής διπλωματίας.
Χαρακτηριστικότερο επίτευγμα της βρετανικής πολιτιστικής διπλωματίας αυτής της περιόδου αποτελεί η ίδρυση της “British Council’s Students Committee” το 1933, σε μία περίοδο όπου στην υπόλοιπη Ευρώπη κυριαρχούσε η εσωστρέφεια και ο εθνικισμός. Στόχος της επιτροπής ήταν η προσέλκυση ξένων φοιτητών προς τη Βρετανία, αλλά και η ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας της Βρετανίας στο διεθνές εμπόριο, η διάδοση της βρετανικής γλώσσας και η επιρροή της βρετανικής κουλτούρας σε στρατηγικά σημαντικές περιοχές. Υπό την αιγίδα του Υπουργείου Εκπαίδευσης και Εμπορίου και υπό γενναιόδωρη κρατική χρηματοδότηση, η επιτροπή απέβλεπε και στη σύσφιξη των σχέσεων με τις χώρες της Κοινοπολιτείας, συνεισφέροντας στην πολιτιστική ανταλλαγή.
Αξίζει να παρατηρηθεί ότι το British Council, αν και υπήρχαν συζητήσεις επέκτασής του στο μέλλον, επικεντρωνόταν κυρίως στο ακαδημαϊκό και όχι στο γενικό κοινό. Ως βρετανική κουλτούρα θεωρούσε τη γλώσσα, τη λογοτεχνία, το θέατρο, τις τέχνες και τη μουσική. Η λειτουργία του ήταν στρατηγικά διαμορφωμένη σε δύο επίπεδα. Αφενός προσέφερε χρηματικά βραβεία και κατάρτιση σε δασκάλους της αγγλικής γλώσσας, οι οποίοι προορίζονταν να διδάξουν σε χώρες με στρατηγική σημασία, κυρίως στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή, αποσκοπώντας παράλληλα στη στελέχωση ξένων πανεπιστημίων με Βρετανούς καθηγητές.
Αφετέρου, έμφαση δόθηκε στην προβολή των βρετανικών πανεπιστημίων στο εξωτερικό, καθώς θεωρήθηκε ότι οι ξένοι φοιτητές αποτελούσαν επένδυση για την οικονομική ζωή της χώρας. Στο πλαίσιο αυτό, το British Council συνεργάστηκε με άλλους διεθνείς οργανισμούς, όπως το ‘Universities Bureau of the British Empire’ και το ‘National Union for Students’. Άλλες δράσεις που τέθηκαν σε εφαρμογή ήταν η παροχή υποτροφιών σε ξένους φοιτητές, αλλά και η υποδοχή τους σε θέσεις άσκησης σε βρετανικές επιχειρήσεις. Σπουδάζοντας στα αγγλικά πανεπιστήμια, οι ξένοι φοιτητές έρχονταν σε άμεση επαφή με τη γλώσσα και την ευρύτερη βρετανική κουλτούρα. Αυτό είχε ιδιαίτερη σημασία και για την κοινωνία της εποχής, η οποία ήταν ήδη πολυπολιτισμική αλλά όχι πάντοτε ανεκτική.
Όσον αφορά τις χώρες της Κοινοπολιτείας, το έργο του British Council αντιμετωπίστηκε ως ένα μέσο σύσφιξης των πολιτικών και διπλωματικών σχέσεων μέσω του πολιτισμού. Οι κάτοικοι των αποικιών θα αντιλαμβάνονταν έτσι το δεσμό που τους συνέδεε με τη Βρετανία, ερχόμενοι πιο κοντά στην πολιτική της. Επρόκειτο για έναν στόχο επείγουσας σημασίας, καθώς ήδη πολλές βρετανικές αποικίες βρίσκονταν σε αναβρασμό. Βλέπουμε, λοιπόν, εδώ ένα εξαιρετικό παράδειγμα του πώς η βρετανική ηγεσία διαχειρίστηκε την πολιτιστική διπλωματία ως μέσο (για τη Βρετανία) ειρήνευσης ή (για τις αποικίες) ιδεολογικής υποταγής.
Αρχικά, βέβαια, η επιτροπή στράφηκε προς τις σκανδιναβικές χώρες, πετυχαίνοντας τη χρηματοδότηση ενός προγράμματος ανταλλαγής Νορβηγών φοιτητών, που θα σπούδαζαν την αγγλική γλώσσα στη Βρετανία, σε ένα πλαίσιο αύξησης των πολιτιστικών ανταλλαγών μεταξύ των δύο χωρών. Η διανομή 2.200 λιρών σε χώρες που είχαν εκφράσει επιθυμία για ανάπτυξη της διδασκαλίας της αγγλικής γλώσσας (συμπεριλαμβανομένων χωρών της Βαλτικής, της Τσεχοσλοβακίας, της Ισπανίας και της Πορτογαλίας) συνέβαλε στην εδραίωση της αγγλικής ως δεύτερης υποχρεωτικής ξένης γλώσσας στα εθνικά σχολεία. Σταδιακά, η οικονομική αυτή βοήθεια επεκτάθηκε σε χώρες της Μεσογείου με στρατηγική σημασία (Μάλτα, Ελλάδα, Τουρκία), στη Μέση Ανατολή και τη Λατινική Αμερική.
Ανταγωνιζόμενη τη Γαλλία, η Βρετανία φιλοξενούσε το 1937 12.000 ξένους φοιτητές στο Λονδίνο. Διάφοροι οργανισμοί ιδρύθηκαν με στόχο την υποδοχή και την εύρεση διαμονής για τους φοιτητές, ενώ οι προερχόμενοι από χώρες της Κοινοπολιτείας, οι Κινέζοι και οι Ινδοί αυξάνονταν. Το 1939, και ενώ το πέπλο του επερχόμενου πολέμου εξαπλωνόταν στην Ευρώπη, η οικονομική βοήθεια του British Council αυξήθηκε σε 10.000 λίρες ανά χώρα, ενώ προβλέφθηκαν υποτροφίες για μεταπτυχιακούς φοιτητές. Αυτή την περίοδο δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην ανάγκη διεθνούς συμφιλίωσης.
Το ξέσπασμα του πολέμου ανέκοψε τη διεθνή ακαδημαϊκή κινητικότητα, η οποία έμελλε να συνεχιστεί μετά το πέρας του. Ο ρόλος του British Council μεσοπολεμικά είναι ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα αξιοποίησης των φοιτητών και της εκπαίδευσης ως παραγόντων πολιτιστικής διπλωματίας. Πολιτιστικής διπλωματίας, η οποία παράλληλα με τους σκοπούς της διεθνούς ειρήνης και της πολιτιστικής ανταλλαγής, ευνόησε τη βρετανική οικονομία και την πολιτική της εικόνα στο εξωτερικό.
Αναστασία Δρόσου
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Taylor, Philip M. “Cultural Diplomacy and the British Council: 1934-1939.” British Journal of International Studies 4, no. 3 (1978): 244–65. http://www.jstor.org/stable/20096842.
Byrne A. A ‘Sound Investment’? British Cultural Diplomacy and Overseas Students: The British Council’s Students Committee, 1935–1939. Contemporary European History. 2021;30(2):265-283. doi:10.1017/S0960777321000072
Zhou, J. Y. (2022). The Role of British Council in UK Culture Diplomacy. Open Journal of Political Science, 12, 612-625. https://doi.org/10.4236/ojps.2022.124033