Η ιστορία του ιρανικού κινηματογράφου τοποθετείται σχεδόν στο ίδιο χρονολογικό πλαίσιο με την απαρχή του ίδιου του κινηματογράφου . Τα πρώτα δείγματα κινηματογραφικών λήψεων προέρχονται από τον Mizra Ebrahim Khan, ο οποίος το 1900 συνέχισε την παράδοση καταγραφής των ταξιδιών των δυναστειών μέσω μιας κάμερας γαλλικής προέλευση. Η εξέλιξη της ιστορίας της ιρανικής κινηματογραφικής βιομηχανίας σηματοδοτείται από τον πειραματισμό, τον εθνικισμό, την παρακμή και τις νέες ευκαιρίες όπως αυτά προκύπτουν, κυρίως από το 2000, όπου οι ιρανικές ταινίες αρχίζουν να αποκτούν παγκόσμια απήχηση και να αποσπούν πληθώρα βραβείων σε διεθνείς οργανώσεις.
Η ευρεία αναγνώριση του ιρανικού κινηματογράφου από την παγκόσμια κοινή γνώμη συνέβαλε στη συνειδητοποίηση από την πλευρά της Ισλαμικής Δημοκρατίας ότι η κινηματογραφική τέχνη μπορεί να χρησιμεύσει ως εργαλείο για την κεφαλαιοποίηση της δικής τους πολιτιστικής κληρονομιάς μέσω της ανάδειξης του χιλιετούς παρελθόντος του περσικού ιμπεριαλισμού. Η πρακτική αυτή ανήκει στο φάσμα της πολιτιστικής διπλωματίας, η οποία περιγράφει μια πορεία ενεργειών που αξιοποιούν την ανταλλαγή ιδεών, παραδόσεων και άλλων πτυχών του πολιτισμού ή της ταυτότητας, για την προώθηση των εθνικών συμφερόντων. Παρατηρείται επίσης μια νέα κατεύθυνση της πολιτιστικής διπλωματίας, εφόσον δύναται να επεκτείνεται πέρα από τις αρμοδιότητες του κράτους για να συμπεριλάβει διεθνείς οργανισμούς (ΕΕ, UNESCO), μη κρατικούς φορείς (ΜΚΟ) και μεμονωμένους μουσικούς, καλλιτέχνες και κινηματογραφιστές.
Λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω, παρά τους περιορισμούς και τη λογοκρισία που έχει επιβάλλει το θεοκρατικό καθεστώς του Ιράν στην κινηματογραφική βιομηχανία του, η Τεχεράνη έχει επωφεληθεί από τις νέες γενιές που δημιουργούν ταινίες με τις οποίες προσπαθούν να δώσουν μια αυθεντική οπτική για το Ιράν. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αυτή της γενιάς Ιρανών κινηματογραφιστών είναι ο σκηνοθέτης Asghar Farhadi, ο οποίος με την ταινία “A Separation” απέσπασε το 2011 το Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας από την Ακαδημία. Η ταινία, που έχει επίκεντρο την ιστορία της συγκρουσιακής σχέσης μεταξύ ενός σύγχρονου μεσοαστικού ιρανικού ζευγαριού, έχει καταφέρει να μεταφέρει στο ξένο κοινό μια ακριβή αναπαράσταση της ιρανικής ταυτότητας. Η απονομή του βραβείου υπογραμμίζει τον τρόπο που το Ιρανικό σινεμά, με έναν πολύ χαμηλό προϋπολογισμό, προσδίδει θετικό πρόσημο σε ένα κράτος που το όνομα του συνδέεται συνήθως στη διεθνή επικαιρότητα με αρνητικά γεγονότα.
Πάραυτα, κρίνεται σημαντικό να σημειωθεί, ότι η κυβέρνηση αντέδρασε στην απονομή του Όσκαρ, αφού η Φρουρά της Ιρανικής Επανάστασης εμπόδισε την διεξαγωγή μια τελετής που είχε προγραμματιστεί για να τιμήσει τον Farhadi για το επίτευγμα του. Επομένως, στην προκειμένη περίπτωση, ο Farhadi έδρασε μόνος του ως «πρέσβης» της πολιτιστικής διπλωματίας του κράτους του καθώς το τελευταίο επέλεξε να αγνοήσει την επιτυχία της ταινίας θεωρώντας ότι έπληξε εθνικά συμφέροντα.
Η ποιότητα του ιρανικού κινηματογράφου δεν εκτιμάται μόνο στους δυτικού κύκλους αλλά είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη και στον Ισλαμικό χώρο όπου ενδεχομένως να δημιουργούνται ευκολότερα συναισθήματα ταύτισης των θεατών. Για παράδειγμα, στην Κεντρική Ασία, λόγω του θρησκευτικού παράγοντα, της γεωγραφικής και γλωσσικής εγγύτητας ( στο Τατζικιστάν, στο Ουζμπεκιστάν και στο Αφγανιστάν μιλούν την περσική γλώσσα με παραλλαγές), οι ιρανικές κωμωδίες και σαπουνόπερες κατακλύζουν τις κρατικές τηλεοράσεις, με αποτέλεσμα το 2011 η κρατική τηλεόραση της Αρμενίας να καταγράψει τα μεγαλύτερα ποσοστά τηλεθέασης σε σειρές ιρανικής παραγωγής.
Τέλος, προκειμένου να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στον παγκόσμιο ρόλο που διαμορφώνει ο ιρανικός κινηματογράφος και συγκεκριμένα οι ταινίες του Asghar Farhadi, το 2017 η ταινία “The Salesman” κατακτά εκ νέου το Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας από την Ακαδημία. Πρόκειται για το ψυχολογικό δράμα που διερευνά θέματα δικαιοσύνης, ηθικής και τον αντίκτυπο του τραύματος στις σχέσεις. Η βράβευση της ταινίας ήταν ιδιαίτερα αξιοσημείωτη για τον ιρανικό κινηματογράφο και τις προσπάθειες πολιτιστικής διπλωματίας της χώρας, δεδομένης της πολιτικής έντασης μεταξύ του Ιράν και των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής εκείνη την εποχή. Ο Farhadi, κατά τη διάρκεια της ευχαριστήριας ομιλίας του στα Όσκαρ, εξέφρασε την αντίθεσή του στην ταξιδιωτική απαγόρευση που επέβαλε η κυβέρνηση του Donald Trump στις 27 Ιανουαρίου 2017, σύμφωνα με την οποία δεν επιτρεπόταν η είσοδος στις ΗΠΑ σε άτομα από επτά κυρίως μουσουλμανικές χώρες, συμπεριλαμβανομένου του Ιράν. Η ομιλία τόνισε περαιτέρω τη δύναμη του κινηματογράφου ως εργαλείο πολιτιστικής διπλωματίας.
Εν κατακλείδι, η διάκριση των ιρανικών ταινιών στα μεγαλύτερα κινηματογραφικά φεστιβάλ του κόσμου και η απήχηση των ιρανικών σειρών στον περίγυρο του επιτελούν διπλό σκοπό: αφενός αποδεικνύουν στο διεθνές περιβάλλον ότι η νέα γενιά των Ιρανών κινηματογραφιστών προοδεύει και αφετέρου συμβάλλουν στην αλλαγή εγχώριας στάσης απέναντι στον κινηματογράφο που έχει επανειλημμένα χαρακτηριστεί από Ιρανούς ηγέτες ως μια μορφή ġarbzadegī (εξευρωπαϊσμού).
Παπαδογιάννη Μαρία
Πηγές:
- Devictor Agnès. Une politique publique du cinéma. Le cas de la République islamique d’Iran. In: Politix, vol. 16, n°61, Premier trimestre 2003. Politiques du cinéma, sous la direction de Fabrice Montebello et Jean-Marc Leveratto. pp. 151-178.DOI : https://doi.org/10.3406/polix.2003.1260.
- Devictor, A. 2004. Chapitre V. L’exception culturelle à l’iranienne. In Politique du cinéma iranien : De l’âyatollâ Khomeyni au président Khâtami. CNRS Éditions. doi :10.4000/books.editionscnrs.1839
- Devictor, A. 2004. Conclusion. In Politique du cinéma iranien : De l’âyatollâ Khomeyni au président Khâtami. CNRS Éditions. DOI :10.4000/books.editionscnrs.1846.
- Ehran, I. (2018). Cinema as a tool of influence in the portfolio of Iran’s Public Diplomacy. Editura Academiei Forțelor Aeriene „Henri Coandă”. Buchurest. Retrieved from: https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=874216
- Ersöz, A. (2020). PUBLIC DIPLOMACY CAMPAIGN ON IRANIAN CINEMA. PUBLIC DIPLOMACY CAMPAIGN ON IRANIAN CINEMA.Retrieved by: https://www.academia.edu/43393938/PUBLIC_DIPLOMACY_CAMPAIGN_ON_IRANIAN_CINEMA
- Kamran Ahmadgoli & Morteza Yazdanjoo (2022) The Politics of Cultural Diplomacy: The Case of Asghar Farhadi’s a Separation and the Salesman, Quarterly Review of Film and Video, 39:3, 527-546, DOI: 10.1080/10509208.2020.1855054
- Mehrabi, M. (2006). A Bed and Several Dreams: A Short History of Iranian Cinema. Cinéaste, 31(3), 38–47. http://www.jstor.org/stable/41690005