Η ήπια ισχύς μίας χώρας μπορεί να λάβει πολλές μορφές, και σίγουρα να διοχετευθεί μέσω πολλών εργαλείων, έμψυχων και άψυχων. Η θρησκεία, η θρησκευτική ταυτότητα, κατέχουν εξέχουσα θέση σε αυτή τη λίστα εργαλείων. Και όσον αφορά το δόγμα του Καθολικισμού (της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας) δεν υφίσταται κανένα ισχυρότερο και διαπεραστικότερο σύμβολο από τον ίδιο τον Πάπα, τον επικεφαλής της Καθολικής Εκκλησίας. Κατά τα έτη 1978-2005 ο Πάπας ήταν Πολωνός, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος ΙΙ.
Ήδη από την εκλογή του ως Πάπας, ο Ιωάννης Παύλος ΙΙ αποτέλεσε παράγοντα έντασης στην πραγματικότητα του Ψυχρού Πολέμου. Η εκλογή ενός Πολωνού σε ανώτατο ιερατικό αξίωμα, και δη της τότε Δύσης, αποτέλεσε ισχυρότατο πλήγμα για το – αθεϊστικό – κομμουνιστικό καθεστώς της Πολωνίας εκείνης της εποχής, αλλά και για το Ανατολικό Μπλοκ εν συνόλω. Η ίδια του η εκλογή αποτελούσε συμβολισμό για το ζωντανό θρησκευτικό συναίσθημα στη χώρα του, παρά τα περισσότερα από 30 έτη επίσημης αθεΐας και καταπίεσης της θρησκείας. Επίσης, ο νέος Πάπας έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης από τις μάζες, σε μία περίοδο που οι εσωτερικές ταραχές στην Πολωνία διαρκώς αναζωπυρώνονταν, και τον Πάπα να αποτελεί καίριο παράγοντα στην έκρηξη του αντι-καθεστωτικού κινήματος της Αλληλεγγύης, επιζητώντας με κάθε τρόπο και με κάθε επισημότητα την ελευθερία άσκησης της θρησκευτικής λατρείας για τους Πολωνούς, και όλους τους Καθολικούς του Ανατολικού Μπλοκ.
Ο ίδιος ο Ιωάννης Παύλος ΙΙ επεδίωξε μία τινί τρόπο άσκηση διεθνούς πολιτικής εκ μέρους της Αγίας Έδρας (Βατικανό) εκκινώντας από διακηρύξεις και ομιλίες υπέρ του ανοίγματος της Εκκλησίας στην Πολωνία και γενικά το Ανατολικό Μπλοκ, και φτάνοντας ως και σε μία de facto συμμαχία με την Αμερικανική Προεδρία του Ronald Reagan, κατά τη δεκαετία του 1980. Συμμαχία, η οποία έθετε ξεκάθαρα ως κοινό στόχο της την νίκη κατά του κομμουνισμού, αλλά και την προώθηση της – δυτικού τύπου – Δημοκρατίας ανά την Υφήλιο.
Και μετά την πτώση του κομμουνισμού στην Ανατολική Ευρώπη, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος ΙΙ συνέχισε να τοποθετείται ανοιχτά επί πολιτικών ζητημάτων, αρθρώνοντας λόγο υπέρ μίας Δημοκρατίας με ισχυρά αξιακά στοιχεία, ώστε να μην καταπίπτει σε κεκαλυμμένο ολοκληρωτισμό, αλλά ακόμη και υπέρ της Ελεύθερης Αγοράς, την οποία θεωρούσε βασικό εργαλείο για την εύρυθμη κοινωνική ανάπτυξη. Πρόκειται για τοποθετήσεις που κινούνται αμιγώς στην πολιτική σφαίρα, και που καθιστούσαν αυτόν τον Πάπα κάτι πολύ περισσότερο από έναν επικεφαλής εκκλησίας.
Αυτόν τον «πολιτικό Πάπα» η σύγχρονη Πολωνία επιδιώκει να τον αναδείξει ως ένα σύμβολο ειρήνης, διαλόγου και προσιτότητας, τόσο σε εθνικό, όσο και σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Εξάλλου, πρόκειται για έναν ανακηρυγμένο – από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία – σε άγιο (το 2014). Αυτός ο συμβολισμός ενέχει καθεαυτόν διεθνικότητα και διαπολιτισμικότητα. Επομένως, μέσω επίσημων ψηφισμάτων του Κοινοβουλίου της Πολωνίας που αναδεικνύουν αυτή του την ταυτότητα, αλλά και γενικότερα πολιτικών και κοινωνικών εκδηλώσεων που τονίζουν την πολωνική του καταγωγή, η Πολωνία «εξάγει» το σύμβολο του Πάπα Ιωάννη Παύλου ΙΙ ως ένα πρότυπο προμάχου της Ελευθερίας.
Η εστίαση στην πολωνική ταυτότητα του Πάπα φαίνεται εύλογη, εφόσον κατανοηθεί και η κεντρική θέση που το δόγμα του Καθολικισμού κατέχει στη συλλογική ταυτότητα των Πολωνών ως έθνος αφενός, και η σημασία που κατέχει η έννοια της Ελευθερίας – την οποία κατεξοχήν εξέφραζε ο Πάπας – εντός της πολωνικής ταυτοτικής εθνικής συνείδησης. Μέσω αυτού του πρίσματος μπορεί να γίνει ευκολότερα κατανοητή και η προσπάθεια της Πολωνίας να αξιοποιήσει τον Πάπα Ιωάννη Παύλο ΙΙ, ως σύμβολο διεθνούς ακτινοβολίας με σαφή, όμως, πολωνική ταυτότητα, και η ίδια εμβέλεια και η ισχύς του, ως συμβόλου τόσο στην Πολωνία, όσο και στον κόσμο.
Γεώργιος Κ. Κοτλίδας
Πηγές:
- CEZARY KOSCIELNIAK, John Paul II and the three phases of his leadership in Poland, εκδοθέν διαδικτυακά από Taylor & Francis. Διαθέσιμο σε: John Paul II and the three phases of his leadership in Poland (tandfonline.com)
- TIGHE P. FLATLEY, The Convenient Alliance: President Reagan and Pope John Paul II, Cold Warriors, Senior Honors Projects, Paper 48, 2007. Διαθέσιμο σε: The Convenient Alliance: President Reagan and Pope John Paul II, Cold Warriors (uri.edu)
- Gov.pl, John Paul II The Pope of Dialogue, 2 Ιουνίου 2020. Διαθέσιμο σε: John Paul II the Pope of Dialogue – Poland in the UK – Gov.pl website (www.gov.pl)
- PolskieRadio.pl, MPs to hail late Pope John Paul II as ‘symbol of Poland’s regained independence’, 9 Μαρτίου 2023. Διαθέσιμο σε: MPs to hail late pope John Paul II as ‘symbol of Poland’s regained independence’ – English Section – polskieradio.pl
- ELZBIETA OSEWSKA, JOZEF STALA, KRZYSZTOF BOCHENEK, The Relationship between Religion and National Culture in Poland in Light of John Paul II’s Philosophical and Theological Reflections, Religions 13(1), 33, 30 Δεκεμβρίου 2021. Διαθέσιμο σε: Religions | Free Full-Text | The Relationship between Religion and National Culture in Poland in Light of John Paul II’s Philosophical and Theological Reflections (mdpi.com)