- Καλησπέρα σας κα Καπετανάκη. Καταρχάς, θα μου επιτρέψετε να σας συγχαρώ για το σπουδαίο μεταφραστικό έργο σας. Ας υποθέσουμε ότι κάποιος σας γνωρίζει για πρώτη φορά, πως θα παρουσιάζατε συνοπτικά τον εαυτό σας;
Σας ευχαριστώ πολύ, μα θεωρώ πως δεν είμαι το κατάλληλο άτομο να μιλήσω για τον εαυτό μου. Προσπαθώ να κάνω τη δουλειά μου όσο καλύτερα μπορώ, εξάλλου είναι κάτι που το απολαμβάνω.
- Ποιοι υπήρξαν οι λόγοι για τους οποίους επιλέξατε τον αραβικό πολιτισμό ως σημείο αναφοράς; Με ποιες λέξεις- φράσεις θα τον χαρακτηρίζατε;
Από φοιτήτρια άρχισα τα ταξίδια στις αραβικές χώρες που με γοήτευαν. Ειδικά η ατμόσφαιρα που αναδύεται και από τα βιβλία τους. Πέρασαν όμως χρόνια προτού ασχοληθώ με τα αραβικά, να τα μάθω και αργότερα να μεταφράσω. Έχω διαβάσει πολύ για τον αραβικό πολιτισμό, την αραβική ιστορία, μάλιστα μεταφράζω και αραβικές ιστορικές πηγές εκτός από λογοτεχνία, γιατί την ιστορία των Αράβων καλό είναι να τη βλέπουμε με τη ματιά των Αράβων. Για τις Σταυροφορίες, παραδείγματος χάριν, έχω μεταφράσει το βιβλίο «Σαλαντίν: ένας χαρισματικός ηγέτης», του Μπαχά αλ Ντιν ιμπν Σαντάντ, που μιλάει για την Γ’ Σταυροφορία και τον Σαλαντίν, μία από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες του αραβικού κόσμου. Έτσι, λοιπόν, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο αραβικός πολιτισμός είναι σχετικά άγνωστος στην Ελλάδα, παρότι ο αραβικός κόσμος είναι τόσο κοντά κι έχει ανεξάντλητους ιστορικούς και λογοτεχνικούς θησαυρούς. Ο ελληνικός πολιτισμός ωστόσο είναι προσφιλής στους Άραβες, διαβάζουν αρχαίους συγγραφείς και πολλοί χρησιμοποιούν κάποια ρήση τους, ως εισαγωγή στα κεφάλαια του μυθιστορήματός τους, όπως ο Λίβυος Ιμπραχίμ αλ Κούνι που λατρεύει τον ελληνικό πολιτισμό και δεν παύει να το φωνάζει.
- Καθότι μεταφράστρια κι εγώ, γνωρίζω τις προκλήσεις που ελλοχεύει η τοπική προσαρμογή (localization), ιδιαίτερα στην λογοτεχνία. Υπήρξαν στιγμές που δυσκολευτήκατε να φέρετε στα ελληνικά δεδομένα ένα έθιμο ή ρητό της αραβικής κουλτούρας; Θα μπορούσατε να μας πείτε ένα παράδειγμα;
Ως χώρες που μοιραζόμαστε τη Λεκάνη της Μεσογείου, έχουμε αρκετά κοινά στοιχεία. Πολλές παροιμίες έχουν τις αντίστοιχες τους στα ελληνικά. Κυρίως παραδοσιακά, τοπικά έθιμα που διαφέρουν από τα ελληνικά είναι εκείνα που μου τρώνε περισσότερο χρόνο, όπως και πιάτα και εδέσματα που πρέπει να ψάξω πώς γίνονται και από τι αποτελούνται. Εκεί συναντώ περισσότερο την εντοπιότητα που διαφέρει μεταξύ των χωρών.
- Ποια πιστεύετε είναι η σχέση του ελληνικού αναγνωστικού κοινού και της αραβικής λογοτεχνίας; Γιατί ένας Έλληνας αναγνώστης επιλέγει περισσότερο ένα δυτικοευρωπαϊκό ανάγνωσμα από ένα αραβικό;
Τα τελευταία χρόνια οι Άραβες συγγραφείς διαβάζονται όλο και περισσότερο από τους Έλληνες. Βέβαια πρέπει να πω ότι στη Δύση οι Άραβες μεταφράζονται κατά κόρον, πράγμα που δεν συμβαίνει στην Ελλάδα. Έχετε δίκιο όταν λέτε ότι η δυτικοευρωπαϊκή, η δυτική λογοτεχνία, δηλαδή Αγγλία, Γαλλία, ΗΠΑ κυρίως, επιλέγονται από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Τα 2/3 των βιβλίων που μεταφράζονται στα ελληνικά είναι, σύμφωνα με έρευνα, από τα αγγλικά. Είμαστε «δυτικο-στραμμένοι», τι να κάνουμε; Κι αυτό φαίνεται και απ’ τη μουσική που ακούμε, τις ταινίες που βλέπουμε. Δεν θέλω να παραπονιέμαι όμως, αφού σήμερα η αραβική λογοτεχνία διαβάζεται πολύ περισσότερο από τότε που ξεκίνησα να μεταφράζω. Υπάρχει πρόοδος.
- Έχοντας στο ιστορικό σας πληθώρα μεταφρασμένων έργων, όπως οι «Κόρες της Σελήνης» της Τζόχα Αλχάρθι, η «Πύλη του Ήλιου» του Ελιάς Χούρι, το «Καντήλι της Ουμ Χασίμ», ποιο έργο φέρει ξεχωριστή θέση στη καρδιά σας;
Όλα είναι μες στην καρδιά μου, αλλά θα σας μιλήσω για το βιβλίο που με συγκλόνισε και με έκανε να αγαπήσω το Ιράκ. Πρόκειται για το βιβλίο με τίτλο «Η ροδιά μονάχα ξέρει» που κυκλοφόρησε το 2019 από τις Εκδόσεις Καστανιώτη και το έγραψε ο Ιρακινός Σινάν Αντούν. Μέσα από το βιβλίο αυτό, έμαθα και διάβασα για το Ιράκ, ασχολήθηκα πολύ. Αυτό το βιβλίο δεν το ξεχνάς και δεν το λέω μόνο εγώ, το λένε και Έλληνες αναγνώστες. Είναι ένα βιβλίο συγκλονιστικό, καθηλωτικό γύρω από τη ζωή του νεαρού ιρακινού Τζαουάντ που αναγκάζεται να συνεχίσει τη δουλειά του πατέρα του, ο οποίος πλένει νεκρούς και τους ετοιμάζει για την ταφή. Έχει όνειρα, ελπίδες που τελικά διαψεύδονται και καταλήγει σ’ αυτό που δεν επιθυμούσε ποτέ να κάνει, καθώς είχε σπουδάσει στη Σχολή Καλών Τεχνών της Βαγδάτης. Κάνει λοιπόν την ιεροτελεστική πλύση των νεκρών, που ειδικά στην Αμερικανική Κατοχή το 2003 τα πτώματα που καταφτάνουν είναι αμέτρητα. Μέσα απ’ τη ζωή του Τζαουάντ, περνάνε τα ιστορικά γεγονότα στο Ιράκ: η δικτατορία του Σαντάμ Χουσέιν, ο μακροχρόνιος πόλεμος με το Ιράν και οι οικονομικές κυρώσεις της δεκαετίας του 1990, έπειτα η εισβολή και στρατιωτική κατοχή των Αμερικανών στη χώρα. Είναι ένα σπαρακτικό μυθιστόρημα, αριστοτεχνικά γραμμένο από τον Σινάν Αντούν για την τραγική μοίρα της πατρίδας του. Αλλά και τα βιβλία βέβαια που αναφέρατε, κι ακόμα το βιβλίο της Αλγερινής Αχλάμ Μοσταγάνμι «Η μνήμη του σώματος», που κυκλοφόρησε πρόσφατα, και τα παλαιότερα «Οι Δρούζοι του Βελιγραδίου» του Λιβανέζου Ραμπίε Τζάμπιρ ή το βιβλίο του Αιγύπτιου Γκαμάλ ελ Γιτάνι «Μπαρακάτ, ο δίκαιος». Επίσης, τα βιβλία του Ιμπραχίμ αλ Κούνι, που είναι Τουαρέγκ από τη Λιβύη. Όλα αυτά τα βιβλία είναι γραμμένα από κορυφαίους Άραβες συγγραφείς και είναι μες στην καρδιά μου.
- Θεωρείται ότι ο πολιτισμός σήμερα στην Ελλάδα βρίσκεται σε άνοδο, ύφεση ή στασιμότητα και γιατί;
Σε στασιμότητα ή ακόμα και ύφεση, όπως δείχνει και η περιρρέουσα υποκουλτούρα. Πάντως γίνονται φιλότιμες προσπάθειες και προτάσεις πολιτισμού. Αυτό είναι ελπιδοφόρο.
- Παρουσιάζει ο Αραβόφωνος κόσμος κοινά στοιχεία με τους Έλληνες; Εάν ναι, πώς το εξηγείτε πολιτιστικά;
Κοινά στοιχεία έχουμε πολλά: η μουσική, κυρίως η παραδοσιακή, το φαγητό, οι άνθρωποι που είναι ανοιχτόκαρδοι, η Μεσόγειος που μοιραζόμαστε όλοι και οι ηλιόλουστες μέρες, εξαιτίας των οποίων έχουμε έναν χαρακτήρα προσηνή, δεν είμαστε αγέλαστοι, όπως οι βόρειο-ευρωπαίοι.
- Κλείνοντας, λαμβάνοντας υπόψη τις απαντήσεις σας παραπάνω, θεωρείτε ότι η Ελλάδα ανήκει στη Δύση ή στην Ανατολή και γιατί;
Όπως λέει ο ποιητής:
Της Ασίας αν αγγίζει από τη μία της Ευρώπης λίγο αν ακουμπά
στον αιθέρα στέκει να και στη θάλασσα μόνη της!
Οδυσσέας Ελύτης
Ευγενία Νιφόρα
