
Εισαγωγή
Από το 1884 ως το 1919, η Γερμανική Αυτοκρατορία είχε αποικίες στην Αφρική. Πιο συγκεκριμένα, η Γερμανική Νοτιοδυτική Αφρική (Ναμίμπια), το Τόγκο, το Καμερούν και τμήματα της Τανζανίας. Κατά την διάρκεια αυτή, πολιτιστικά αριστουργήματα μεταφέρθηκαν με τη βία στα γερμανικά μουσεία, εμπλουτίζοντας τις συλλογές τους. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα εκείνης της περιόδου ήταν η λεηλασία των Benin Bronzes, έργα εξαιρετικής καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας από το Βασίλειο του Μπενίν (σημερινή Νιγηρία). Οι μπρούντζινες αυτές δημιουργίες, που είχαν λεηλατηθεί από τις βρετανικές αποικιακές δυνάμεις το 1897 κατά τη διάρκεια της εκστρατείας στο Βασίλειο του Μπενίν και μεταφέρθηκαν σε ευρωπαϊκά μουσεία, έγιναν σύμβολο των αιτημάτων για την επιστροφή των πολιτιστικών θησαυρών στους τόπους καταγωγής τους (Sarr, F. & Savoy, B, 2018).
Η επιστροφή των πολιτιστικών αγαθών
Το 2021 η απόφαση της γερμανικής κυβέρνησης να επιστρέψει τα καλλιτεχνικά αριστουργήματα στη Νιγηρία αποτέλεσε κομβικό σημείο στην ιστορία. Ο υπουργός εξωτερικών της Γερμανίας, Heiko Maas, δήλωσε πως ότι: « η επιστροφή των Benin Bronzes αποτελεί μέρος μιας ειλικρινούς αντιπαράθεσης με το αποικιακό παρελθόν. Η κίνηση αυτή δεν δηλώνει μόνο την αποκατάσταση αυτής της αποικιοκρατικής εικόνας αλλά είναι στρατηγική της πολιτιστικής διπλωματίας, η οποία στοχεύει στην ανάδειξη της Γερμανίας ως ένας κράτος πρόθυμο για ηθική και πολιτική επανόρθωση.» (Federal Foreign Office, 2021). Η επιστροφή των Benin Bronzes εντάσσεται σε ένα διεθνές πλαίσιο επαναπατρισμού πολιτιστικών αγαθών, όπου οι πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις καλούνται να επανεξετάσουν τις συλλογές των μουσείων τους και να διαπραγματευτούν ξανά τις σχέσεις τους με τις πρώην αποικίες. Η πολιτιστική διπλωματία, μέσα από τέτοιες ενέργειες, λειτουργεί ως εργαλείο ήπιας ισχύος (soft power), ενισχύοντας τις διμερείς σχέσεις και την παγκόσμια εικόνα της χώρας (Nye, 2004).
Πολιτιστική συνεργασία και θεσμική στήριξη
Η συνεργασία μεταξύ γερμανικών και αφρικανικών πολιτιστικών θεσμών επιτυγχάνεται μέσω των δράσεων του Goethe Institut, του Ιδρύματος Πολιτιστικής Πολιτικής της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας (Kulturstiftung des Bundes) και του Prussian Cultural Heritage Foundation (Stiftung Preußischer Kulturbesitz). Οι δράσεις περιλαμβάνουν ανταλλαγές και συντηρήσεις αντικειμένων και επιμορφωτικών προγραμμάτων με Αφρικανούς επιστήμονες και καλλιτέχνες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της πρωτοβουλίας είναι το πρόγραμμα Confronting Colonial Pasts, Envisioning Creative Futures, το οποίο υλοποιείται από το Goethe-Institut και αφορά τη στήριξη διαπολιτισμικών συνεργασιών και καλλιτεχνικών εγχειρημάτων μεταξύ αφρικανικών και γερμανικών πολιτιστικών φορέων. Στο πλαίσιο του προγράμματος πραγματοποιούνται εργαστήρια, και κοινές εκθέσεις, όπως αυτή που φιλοξενήθηκε στο Humboldt Forum στο Βερολίνο, με τη συμμετοχή Νιγηριανών επιμελητών και ερευνητών, οι οποίοι εργάστηκαν από κοινού με Γερμανούς επιστήμονες για τη συντήρηση και επανερμηνεία των Benin Bronzes (Ethnologisches Museum, 2019).
Προκλήσεις
Μέσα σε αυτό το αισιόδοξο κλίμα πολιτιστικής αλληλεγγύης, δεν λείπουν οι προκλήσεις και τα εμπόδια. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι επιστροφές είναι επιλεκτικές και δεν αξιολογούνται σωστά από το κράτος και τα μουσεία, μη τηρώντας έτσι τον θεσμικό μηχανισμό. Άλλοι πάλι θεωρούν κίνδυνο της εργαλειοποίηση της πολιτιστικής διπλωματίας για γεωπολιτικά συμφέροντα και ότι είναι ψευδή τα κίνητρα εξιλέωσης από το αποικιοκρατικό παρελθόν της χώρας. Αφορμές αυτών των σκέψεων είναι τα γεωπολιτικά συμφέροντα της Γερμανίας στο Σαχέλ, όπου διατηρεί αναπτυξιακή και στρατιωτική παρουσία. Επίσης, κάποια Αφρικανοί διανοούμενοι υποστηρίζουν ότι η επιστροφή των αντικειμένων δεν γίνονται με τις σωστές πολιτικές καθώς χρειάζονται οι κατάλληλες υποδομές, μουσειακή εκπαίδευση και θεσμική στήριξη από τις πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις (UNESCO, 2025).
Συμπέρασμα
Η γερμανική πολιτιστική διπλωματία στην Αφρική σηματοδοτεί μία νέα πορεία: από την πολιτιστική κυριαρχία προς μια ισότιμη πολιτιστική συνεργασία και ανασυγκρότηση των σχέσεων, με επίκεντρο τον σεβασμό, τη μνήμη και τη δικαιοσύνη. Η πρόκληση δεν περιορίζεται μόνο στη διοικητική διαχείριση των επιστροφών, αλλά επεκτείνεται στην ηθική ευθύνη και στη λεπτότητα που απαιτεί η αντιμετώπιση του αποικιακού παρελθόντος. Ο πολιτιστικός διάλογος αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα ως μέσο επανόρθωσης, καθώς δεν λειτουργεί μόνο ως διπλωματικό εργαλείο, αλλά ως μηχανισμός αποκατάστασης ιστορικών αδικιών και ενίσχυσης της διαπολιτισμικής κατανόησης.
Ευγενία Πετροπούλου
Βιβλιογραφία
Ηλεκτρονικές Πηγές
Federal Foreign Office. (2021). Germany returns Benin Bronzes to Nigeria.
Ethnologisches Museum, (2009). Confronting Colonial Pasts, Envisioning Creative Futures.
UNESCO. (2025). Reframing the Return and Restitution of Cultural property in Southern Africa as Healing: A new bold step toward putting communities first.
Βιβλία
Sarr, F., & Savoy, B. (2018). The restitution of African cultural heritage: Toward a new relational ethics. Ministry of Culture.
Isar, Y. R. (2011). Cultural diplomacy: An overplayed hand? Public Diplomacy, Winter.
Nye, J. S. (2004). Soft power: The means to success in world politics. Public Affairs.
Πηγή εικόνας: pixabay.com





