Η Θρησκευτική Διπλωματία των ισλαμικών κρατών 

Το παράδειγμα του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας 

Ένα από τα πολλά «εργαλεία» της Πολιτιστικής Διπλωματίας είναι και η Θρησκευτική Διπλωματία,¹ η οποία -εξειδικεύοντας τον ορισμό της πρώτης- θα λέγαμε ότι είναι «πολιτική πράξη και αφορά την προώθηση της εικόνας μιας χώρας στο εξωτερικό μέσα από τη θρησκεία. Συνεισφέρει στην οικοδόμηση ενός θεμελίου εμπιστοσύνης μεταξύ των κοινωνιών και αναδεικνύει τις αξίες της θρησκείας δημιουργώντας σχέσεις συναισθηματικής εγγύτητας με αλλόθρησκους λαούς, οι οποίες υφίστανται πέρα από τις αλλαγές των κυβερνήσεων»². Χαρακτηριστική περίπτωση αυτού του είδους της Διπλωματίας αποτελεί ο Οργανισμός Ισλαμικής Συνεργασίας (ΟΙΣ) [Organisation of Islamic Cooperation (OIC)] με έδρα τη Τζέντα (Jeddah) της Σαουδικής Αραβίας, ο δεύτερος σε μέγεθος Διεθνής Οργανισμός μετά τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ).³

Ο ΟΙΣ αποτελείται από 57 κράτη-μέλη⁴ (κ-μ) των οποίων κυρίαρχη θρησκεία είναι το Ισλάμ και στοχεύει στη διασφάλιση και την προστασία του μουσουλμανικού κόσμου μέσω της προώθησης της διεθνούς ειρήνης και της αρμονίας, αποτελώντας σύμφωνα με το ρητό του Οργανισμού «Τη συλλογική φωνή του μουσουλμανικού κόσμου⁵. Το έμβλημα του ΟΙΣ αποτελείται από μία λευκή υδρόγειο -η οποία συμβολίζει τον παγκόσμιο χαρακτήρα του Οργανισμού- τεμνόμενη από πράσινους μεσημβρινούς και παράλληλους, οι οποίοι με τη σειρά τους υποδηλώνουν τη διαφορετικότητα των κ-μ του Οργανισμού. Η υδρόγειος περιβάλλεται από μία πράσινη ημισέληνο ως ένδειξη του γεγονότος ότι ο ΟΙΣ «αγκαλιάζει» όλους τους μουσουλμάνους, ενώ στο κέντρο της βρίσκεται ο κύβος της Μέκκα⁶ (Κάαμπα), καταδεικνύοντας με τον τρόπο αυτό τον κεντρικό ρόλο του Ισλάμ στη λειτουργία του Οργανισμού. 

Αν και η πρόθεση της δημιουργίας ενός Οργανισμού για την προβολή του Ισλάμ και τη συνεργασία των μουσουλμανικών κρατών είχε εκδηλωθεί και κατά το παρελθόν, αφορμή για την ίδρυση του ΟΙΣ στάθηκε ο εμπρησμός του Τεμένους Αλ-Άκσα (Al-Aqsa) στην Ιερουσαλήμ, του τρίτου πιο ιερού μέρους των Μουσουλμάνων, καθώς -σύμφωνα με το Κοράνι- ο προφήτης Μωάμεθ αναλήφθηκε από εκεί στους ουρανούς. Ο εν λόγω εμπρησμός σημειώθηκε στις 21 Αυγούστου 1969 από τον Αυστραλό Χριστιανό εξτρεμιστή Denis Michael Rohan, γεγονός για το οποίο κατηγορήθηκε το κράτος του Ισραήλ. Αποτέλεσμα αυτής της ενέργειας ήταν η Σύνοδος Κορυφής του Ραμπάτ (Μαρόκο) μεταξύ 22-25 Σεπτεμβρίου 1969, στην οποία έλαβαν μέρος 30 μουσουλμανικά κράτη⁷ και η οποία θεωρείται ως η ημερομηνία ίδρυσης του Οργανισμού, ο οποίος αρχικά έφερε την ονομασία Οργανισμός Ισλαμικής Διάσκεψης⁸ (ΟΙΔ) [Organisation of Islamic Conference (OIC)].  

Σύμφωνα με τον ισχύοντα Καταστατικό Χάρτη⁹ (ΚΧ) του Οργανισμού, οι επίσημες γλώσσες του είναι τα αραβικά, τα αγγλικά και τα γαλλικά, ενώ σε όλα τα έγγραφά του κυριαρχεί το ισλαμικό/μουσουλμανικό ημερολόγιο. Ανάμεσα δε στους 20 στόχους που καθορίζονται στο άρθρο 1 του ΚΧ είναι και «η προστασία και υπεράσπιση της πραγματικής εικόνας του Ισλάμ, η καταπολέμηση της δυσφήμισης του Ισλάμ και η ενθάρρυνση του διαλόγου μεταξύ πολιτισμών και θρησκειών»¹⁰ αλλά και «η διαφύλαξη των δικαιωμάτων, της αξιοπρέπειας και της θρησκευτικής και πολιτιστικής ταυτότητας των μουσουλμανικών κοινοτήτων και μειονοτήτων στα κράτη που δεν είναι μέλη»¹¹. Οφείλουμε επίσης να τονίσουμε το γεγονός ότι, αν και το άρθρο 2 του ΚΧ δεσμεύει τα κ-μ του ΟΙΣ ως προς την τήρηση των κανόνων του Διεθνούς Δικαίου και του ΚΧ του ΟΗΕ, αναφέρει παράλληλα ότι οφείλουν να καθοδηγούνται και να εμπνέονται από τα διδάγματα και τις αρχές του Ισλάμ.  

Στο πλαίσιο της προβολής των δράσεων του ΟΙΣ αλλά και των σημαντικότερων θεμάτων που απασχολούν την Ισλαμική κοινότητα, ο Οργανισμός εκδίδει το περιοδικό «OIC JOURNAL».¹² Επιπρόσθετα, το 2014 εξέδωσε δύο ειδικές αναφορές (special reports) με τίτλο «The Israeli War on Gaza»¹³ και « Central Africa… Massacres & Displacement»,¹⁴ σχετικά με την κατάσταση στη λωρίδα της Γάζας και τη Δημοκρατία της Κεντρικής Αφρικής αντίστοιχα. Όσον αφορά τις δράσεις του, μερικές από τις σημαντικότερες είναι η υπογραφή της Διακήρυξης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Ισλάμ¹⁵ το 1990 και της Σύμβασης για την Καταπολέμηση της Διεθνούς Τρομοκρατίας¹⁶ το 1999, καθώς και η καταδίκη της δημοσίευσης 12 σκίτσων του Μωάμεθ από τη Δανέζικη εφημερίδα Jyllands-Posten στις 30 Σεπτεμβρίου 2005, η οποία οδήγησε στη γνωστή «Κρίση των Σκίτσων του Μωάμεθ»¹⁷. 

Το 2012 ο ΟΙΣ διεξήγαγε στην Ασγκαμπάτ (Ashgabat) του Τουρκμενιστάν το συνέδριο «Πρόσφυγες στον Μουσουλμανικό Κόσμο»,¹⁸  το 2016 κάλεσε τα κ-μ του να απαγορεύσουν την εισαγωγή ισραηλινών προϊόντων στο πλαίσιο των δράσεων υποστήριξης των Παλαιστινίων¹⁹ και το 2017 καταδίκασε την απόφαση των ΗΠΑ να αναγνωρίσουν την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ, μεταφέροντας εκεί την Πρεσβεία τους.²⁰ Ο ΟΙΣ έχει προχωρήσει επίσης στην ίδρυση του Παρατηρητηρίου Ισλαμοφοβίας²¹ (Islamophobia Observatory) αναλαμβάνοντας δράσεις για την καταπολέμηση του εν λόγω φαινομένου, έχει εκπονήσει Σχέδιο Δράσης για την Πρόοδο των Γυναικών,²²  Στρατηγική για τους Νέους²³ και Στρατηγική για τους Ηλικιωμένους,²⁴ ενώ το 2020 δημοσίευσε το έγγραφο με τίτλο «Μουσουλμανικές Κοινότητες σε κράτη που δεν είναι μέλη του ΟΙΣ»²⁵ το οποίο παρέχει στατιστικά στοιχεία σχετικά με την κατανομή του μουσουλμανικού πληθυσμού στην υφήλιο.  

Όσον αφορά μείζονα ζητήματα της μουσουλμανικής κοινότητας, ο ΟΙΣ ακολουθεί συγκεκριμένη Πολιτική, υποστηρίζοντας τον Παλαιστινιακό λαό στην διεκδίκηση της πλήρης κυριαρχίας στην Ιερουσαλήμ,²⁶ ασκώντας έντονη κριτική στην Κυβέρνηση της Ταϋλάνδης για τη συμπεριφορά της απέναντι στη μουσουλμανική μειονότητα που βρίσκεται εγκατεστημένη στο Νότιο τμήμα της,²⁷ ενώ ως προς το καθεστώς του αυτόνομου κρατιδίου Jammu and Kashmir στη Βόρεια Ινδία -το οποίο αποτελείται στην πλειοψηφία του από μεγάλο πληθυσμό μουσουλμάνων- συνηγορεί στην προσάρτησή του από το Πακιστάν.²⁸ Τέλος, το 2016 υιοθέτησε το δεκαετές «Πρόγραμμα Δράσης ΟΙΣ-2025»²⁹ το οποίο παρέχει στα κ-μ του Οργανισμού κατευθύνσεις όσον αφορά την υλοποίηση 18 τομέων προτεραιότητας,³⁰ οι οποίοι αντανακλούν το όραμα και τις αρχές του Οργανισμού. 

Λαμβάνοντας υπόψιν μας όσα έχουμε αναφέρει σχετικά με τη σύνθεση, τη λειτουργία και τις δράσεις του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας συμπεραίνουμε ότι ο εν λόγω Οργανισμός πληροί όλες τις προϋποθέσεις του ορισμού της Θρησκευτικής Διπλωματίας. Καταρχάς αποτελεί πολιτική πράξη καθώς η λειτουργία του ρυθμίζεται από Καταστατικό Χάρτη ο οποίος αποτελεί διακρατική συμφωνία,  προωθεί την εικόνα όλων των μουσουλμανικών κρατών στο εξωτερικό μέσω της προβολής του Ισλάμ και συνεισφέρει στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ των κοινωνιών και την ανάδειξη των αρχών και των αξιών του Ισλάμ δημιουργώντας σχέσεις συναισθηματικής εγγύτητας με αλλόθρησκους λαούς μέσω του Παρατηρητηρίου Ισλαμοφοβίας, των ακολουθούμενων Στρατηγικών, των δράσεων που έχει αναλάβει και των αποφάσεων που έχει εκδώσει, οι οποίες -λόγω του μακροπρόθεσμου χαρακτήρα τους- υφίστανται πέρα από τις αλλαγές των κυβερνήσεων. 

Γεώργιος Κουκάκης  

Απόφοιτος της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων 

ΜΔΕ «Διακυβέρνηση, Ανάπτυξη και Ασφάλεια στη Μεσόγειο» του Πανεπιστήμιο Αιγαίου 

Βιβλιογραφία – Παραπομπές
1 Θρησκευτική Διπλωματία, Ελληνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Διπλωματίας, στο
https://helleniculturaldiplomacy.com/%ce%b5%ce%ba%ce%ba%ce%bb%ce%b7%cf%83%ce%b9%ce%b1%cf%83%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%ae%ce%b4%ce%b9%cf%80%ce%bb%cf%89%ce%bc%ce%b1%cf%84%ce%af%ce%b1/ (πρόσβαση 09/07/2022).

2 Καψάσκης Δ. Πέτρος, Πολιτιστική Διπλωματία, Ελληνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Διπλωματίας, στο
https://helleniculturaldiplomacy.com/%cf%80%ce%bf%ce%bb%ce%b9%cf%84%ce%b9%cf%83%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%ae%ce%b4%ce%b9%cf%80%ce%bb%cf%89%ce%bc%ce%b1%cf%84%ce%af%ce%b1/ (πρόσβαση06/07/2022).

3 Organisation of Islamic Cooperation, History, στο https://www.oic-oci.org/page/?p_id=52&p_ref=26&lan=en (πρόσβαση 07/07/2022).

4 Αζερμπαϊτζάν, Αίγυπτος, Ακτή Ελεφαντοστού, Αλβανία, Αλγερία, Αφγανιστάν, Γκαμπόν, Γκάμπια, Γουιάνα, Γουινέα, Γουινέα-Μπισσάου, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Ινδονησία, Ιράκ, Ιράν, Ιορδανία, Κατάρ, Καζακστάν, Καμερούν, Κιργιζία, Κομόρες, Κουβέιτ, Λίβανος, Λιβύη, Μαλαισία, Μάλι, Μαλδίβες, Μαρόκο, Μαυριτανία, Μοζαμβίκη, Μπαγκλαντές, Μπαχρέιν, Μπενίν, Μπουρκίνα-Φάσο, Μπρουνέι, Νίγηρας, Νιγηρία, Ομάν, Ουγκάντα, Ουζμπεκιστάν, Πακιστάν, Παλαιστίνη, Σαουδική Αραβία, Σενεγάλη, Σιέρα Λεόνε, Σομαλία, Σουδάν, Σουρινάμ, Συρία, Τατζικιστάν, Τζιμπουτί, Τόγκο, Τουρκία, Τουρκμενιστάν, Τσαντ, Τυνησία, Υεμένη.

5 Organisation of Islamic Cooperation, History, οπ

6 Ο κύβος της Μέκκα αποτελεί το σημείο αναφοράς όλων των μουσουλμάνων.

7 Αφγανιστάν, Αλγερία, Αίγυπτος, Γουινέα, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Ινδονησία, Ιράν, Ιορδανία, Κατάρ, Κουβέιτ, Λίβανος, Λιβύη, Μαλαισία, Μάλι, Μαρόκο, Μαυριτανία, Μπαχρέιν, Νίγηρας, Ομάν, Πακιστάν, Σαουδική Αραβία, Σενεγάλη, Σιέρα Λεόνε, Σομαλία, Σουδάν, Συρία, Τουρκία, Τσαντ, Τυνησία, Υεμένη.

8 Η σημερινή ονομασία αποφασίστηκε το 2011 κατά το 38 ο Συμβούλιο των Υπουργών Εξωτερικών.

9 Charter of the Organisation of Islamic Cooperation (OIC), 2008, στο https://www.oicoci.org/upload/documents/charter/en/oic_charter_2018_en.pdf (πρόσβαση 07/07/2022).

10 Στόχος (objective) υπ’ αριθμόν 12 του ΚΧ του ΟΙΣ.

11 Στόχος (objective) υπ’ αριθμόν 16 του ΚΧ του ΟΙΣ.

12 OIC Journal, Issue No. 49, στο https://www.oicoci.org/upload/journals/content/oic_journal_issue_49_en.pdf (prosbash 07/07/2022).

13 OIC, The Israeli War on Gaza, 2014: Year of tension and aggression, στο https://www.oic-
oci.org/upload/media/special_reports/en/gaza_special_report_nov_2014_en.pdf (πρόσβαση 07/07/2022).

14 OIC, Central Africa… Massacres & Displacement, Political and humanitarian actions of the Organization of Islamic Cooperation on the ground, στο https://www.oicoci.org/upload/media/special_reports/en/Special_Report_on_Central_African_Republic_2014_en.pdf (πρόσβαση 07/07/2022).

15 The Cairo Declaration of the Organization of Islamic Cooperation on Human Rights, στο https://www.oic-oci.org/upload/pages/conventions/en/CDHRI_2021_ENG.pdf (πρόσβαση 07/07/2022).

16 Convention on Combating International Terrorism, στο https://ww1.oicoci.org/english/convenion/terrorism_convention.htm (πρόσβαση 07/07/2022).

17 Henkel, Heiko. 2010. “Fundamentally Danish?: The Muhammad Cartoon Crisis as Transitional Drama.” Pp. 67-81 in Islam: From Phobia to Understanding (Human Architecture: Journal of the Sociology of Self-Knowledge: Volume VIII, issue 2, 2010.) Belmont, MA: Okcir Press (an imprint of Ahead Publishing House), στο https://www.okcir.com/product/journal-article-fundamentally-danish-the-muhammad-cartoon-crisis-as-transitional-drama-by-heiko-henkel/?doing_wp_cron=1657234727.0155670642852783203125 (πρόσβαση 08/07/2022).

18 Statement Of The OIC Secretary General International Ministerial Conference On Refugees In The Muslim World, 11 May 2012, στο https://www.oic-oci.org/topic/?t_id=6798&ref=2818&lan=en (πρόσβαση 09/07/2022).

19 Jakarta Summit supports the Palestinian reconciliation, calls for banning products of settlements and endorsesAbbas’ call for an international peace conference, 09 March 2016, στο https://www.oic-
oci.org/topic/?t_id=10995&ref=4323&lan=en (πρόσβαση 09/07/2022).

20 OIC Regrets and Denounces US recognition of Jerusalem as Israel’s capital, 07 December 2017, στο https://www.oic-oci.org/topic/?t_id=17114&ref=9118&lan=en (πρόσβαση 09/07/2022).

21 Islamophobia, στο https://www.oic-oci.org/page/?p_id=182&p_ref=61&lan=en (πρόσβαση 07/07/2022).

22 OIC Plan of Action for the Advancement of Women (OPAAW), 2016, στο https://www.oicoci.org/upload/documents/opaaw/opaaw_en.pdf (πρόσβαση 08/07/2022).

23 The OIC Youth Strategy, 2018, στο https://www.oicoci.org/upload/youth_strategy/OIC_Youth_Strategy_Final_Rep_2018_EN.pdf (πρόσβαση 08/07/2022).

24 OIC Strategy on the Elderly, 2019, στο https://www.oicoci.org/upload/departments/family/oic_strategy_elderly_r1_en.pdf (πρόσβαση 08/07/2022).

25 Muslim Communities in Non-Member States of the Organisation of Islamic Cooperation, 2020, στο https://www.oic-oci.org/upload/media/books/minority_book_en.pdf (πρόσβαση 08/07/2022).

26 Resolution Adopted by The Virtual Open-Ended Extraordinary Meeting of The OIC Executive Committee at The Level of Foreign Ministers to Discuss The Aggression by Israel, The Occupying Power, in The Palestinian Territories, in Particular, Al-Quds Al-Shareef (East Jerusalem), 16 May 2021, στο https://www.oic-oci.org/topic/?t_id=26153&t_ref=16389&lan=en (πρόσβαση 09/07/2022).

27 OIC Delegation visits Southern Thailand to assess the situation of Muslim communities, 01 March 2018, στο https://www.oic-oci.org/topic/?t_id=17428&t_ref=9244&lan=en (πρόσβαση 09/07/2022).

28 OIC Calls for Peaceful Settlement of Kashmir Dispute, 16 August 2019, στο https://www.orfonline.org/expert-speak/oic-views-kashmir-india-achilles-heel-islamic-world-56584/ (πρόσβαση 09/07/2022).

29 OIC-2025: Programme of Action, στο https://www.oic-oci.org/page/?p_id=302&p_ref=106&lan=en (πρόσβαση 08/07/2022).

30 Οι τομείς αυτοί περιλαμβάνουν την Παλαιστίνη, την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, την πολιτισμική/διαθρησκευτική αρμονία, την ειρήνη και ασφάλεια, το περιβάλλον, την εξάλειψη της φτώχειας, το εμπόριο, τις επενδύσεις και την οικονομία, την γεωργία και την ασφάλεια τροφίμων, την εργασία και τη βιομηχανοποίηση, την επιστήμη, την τεχνολογία και την καινοτομία, την εκπαίδευση, την υγεία, την πρόοδο και την ενδυνάμωση των γυναικών, την κοινή ισλαμική ανθρωπιστική δράση, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την καλή διακυβέρνηση, την διπλωματία, την υποδομή ψηφιακής πληροφόρησης και την αναμόρφωση του Οργανισμού.