Η ταραντέλα αποτελεί τον πιο δημοφιλή παραδοσιακό χορό της Κάτω Ιταλίας, γνωστός κι ως «ο χορός της αράχνης». Πήρε το όνομά του από την αράχνη ταραντούλα (tarantola) που ονομάστηκε έτσι από την ιταλική πόλη του Τάραντα, όπου συναντάται το συγκεκριμένο είδος. Η Νότια Ιταλία και η Σικελία αποικίστηκαν από τους αρχαίους Έλληνες τον 8ο αι. π.Χ. κατά το δεύτερο αποικισμό. Από τότε και για τα επόμενα 200 χρόνια τα ελληνικά φύλα ίδρυαν αποικίες, δημιουργώντας την περίφημη Magna Grecia (Μεγάλη Ελλάδα), κάτι που σηματοδότησε την πολιτιστική άνθιση της περιοχής της Απουλίας και της Καλαβρίας, ξεκινώντας από το Πρίντεζι και το Λέτσε και φτάνοντας μέχρι την περιοχή του Σαλέντο. Παρόλο το πέρασμα των αιώνων, η ελληνική κουλτούρα είναι ακόμα πολύ έντονη στην περιοχή, με τις περιβόητες ταραντέλες να αποτελούν τη σύνδεση του ελληνικού και του ιταλικού πολιτισμού.
Η μεγαλύτερη απόδειξη των ελληνικών καταβολών της ταραντέλας είναι η γκρεκάνικη διάλεκτος που χρησιμοποιείται στα τραγούδια της. Η ελληνική παρουσία στην Κάτω Ιταλία παρέμεινε έντονη μέχρι τα τέλη των βυζαντινών χρόνων, όποτε το ελληνικό στοιχείο συγχωνεύτηκε πλήρως με το ιταλικό. Η συνύπαρξή τους δημιούργησε μία ελληνο-ιταλική διάλεκτο που συνδυάζει λέξεις των αρχαίων ελληνικών και βυζαντινών χρόνων με την ιταλική γλώσσα και μουσικότητα. Τα «Γκρεκάνικα», όπως αποκαλούνται, ομιλούνται από τους κατοίκους των ελληνόφωνων χωριών της Κάτω Ιταλίας και έφτασαν μέχρι τις μέρες μας μέσω της προφορικής μεταφοράς τους από γενιά σε γενιά και ιδίως μέσω των στίχων των ταραντέλων. Σήμερα είναι αναγνωρισμένα ως διάλεκτος της ελληνικής γλώσσας.
Οι μύθοι για την προέλευση της ταραντέλας ποικίλλουν, ενώ οι δημοφιλέστερες εκδοχές είναι δύο, χωρίς καμία να αναιρεί το γεγονός, πως είναι χορός τελετουργικός και έκστασης με βαθύτατα διονυσιακή διάσταση. Η πρώτη υπόθεση για την προέλευσή της σχετίζεται με την αρχαία δωδεκαθεϊστική θρησκεία και ιδίως με τη λατρεία του θεού Διονύσου. Αυτό οφείλεται στο ότι συναντάται ομοιότητα στις χορευτικές κινήσεις της με αυτές των απεικονίσεων των βακχίδων στα αρχαία ελληνικά αγγεία. Η άλλη ιστορία αφορά τους κατοίκους της πόλης του Τάραντα, οι οποίοι αναπαριστούσαν την κρίση που φέρνει σε έναν άνθρωπο το δάγκωμα της αράχνης ταραντούλας μέσω του χορού. Στο Μεσαίωνα θεωρούσαν, πως το αντίδοτο για τη θεραπεία του δηλητηριώδους τσιμπήματος ήταν ο χορός γύρω από τον ασθενή με σπασμωδικές κινήσεις, όπως αυτές της αράχνης. Με αυτόν τον τρόπο, η ταραντέλα κατέληξε να συμβολίζει την απελευθέρωση από τις οδύνες, επεκτείνοντας τη σημασία αυτή και σε άλλες κοινωνικές περιστάσεις, όπως την απελευθέρωση της γυναίκας.
Συμπερασματικά, η ταραντέλα είναι ο πιο δημοφιλής παραδοσιακός χορός της Ιταλίας και συναντάται σε όλες τις τοπικές εορτές και τα πανηγύρια, διατηρώντας πάντα στίχο στη γκρεκανική διάλεκτο. Παρόλο που είναι ένας μεσαιωνικός χορός, σήμερα υπάρχουν πολλές τοπικές μουσικές ομάδες και συγκροτήματα που παίζουν αυτήν τη μουσική και την έχουν εντάξει στη μουσική βιομηχανία της Ιταλίας. Μάλιστα, κάθε χρόνο διοργανώνεται το φεστιβάλ «La Notte della Taranta», όπου παρουσιάζονται μουσικές ταραντέλας, ελκύοντας πάνω από 120 χιλιάδες επισκέπτες ετησίως. Συνεπώς, η ταραντέλα αποτελεί ένα από τα απομεινάρια της Magna Grecia στην Κάτω Ιταλία, αναδεικνύοντας την ιστορία της περιοχής και λειτουργώντας ως πολιτιστικός διπλωμάτης του χοροδράματος που συνδέει την ελληνική και την ιταλική πολιτιστική κληρονομιά, τονίζοντας παράλληλα την καλλιτεχνική σημασία του συγκεκριμένου χορού και κατ’ επέκταση του τραγουδιού που το συνοδεύει.
Ελισάβετ Χατζηδάκη
Βιβλιογραφία
Documento, «Ενκάρδιες Ταραντέλες», 25 Ιανουαρίου 2019, Διαθέσιμο σε:https://www.documentonews.gr/article/enkardies–taranteles/ (3/2/2022)
Brazil Greece, « Ταραντέλα : ο χορός που γεννήθηκε από το τσίμπημα μιας αράχνης», 20 Δεκεμβρίου 2021, Διαθέσιμο σε: https://brazilgreece.com/gr/%CF%84%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B5%CE%BB%CE%B1-%CF%87%CE%BF%CF%81%CE%BF%CF%82-%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%B7-%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%B3%CE%BF%CF%85%CE%B4%CE%B9/ (3/2/2022)
