
26 χρόνια μετά τον θάνατό του, τα έργα και οι τεχνικές του μεγαλύτερου Ιάπωνα σκηνοθέτη, αλλά και ενός από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες στην ιστορία του κινηματογράφου, Ακίρα Κουροσάβα, εξακολουθούν να αποτελούν έμπνευση και να επηρεάζουν το σύγχρονο σινεμά όσο λίγοι άλλοι. Αν και οι ταινίες του συχνά περιστρέφονταν γύρω από την ιαπωνική κουλτούρα και ιστορία, απεικονίζοντας τα πολιτικά και πολιτιστικά τοπία της Ιαπωνίας, κατέληξαν να έχουν παγκόσμια απήχηση, ξεπερνώντας τα σύνορα της χώρας του. Μπορούμε λοιπόν να πούμε πως ο Κουροσάβα αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες πίσω από την ιαπωνική πολιτιστική επιρροή και την ήπια ισχύ της Ιαπωνίας.
Γεννημένος στο Τόκιο το 1910, ήρθε σε επαφή με το σινεμά και τις τέχνες σε μικρή ηλικία, καθώς ο πατέρας του, παρά το μιλιταριστικό και συντηρητικό του υπόβαθρο, επισκεπτόταν τακτικά τον κινηματογράφο με την οικογένειά του. Ο Κουροσάβα, αν και υπήρξε από μικρός λάτρης του κινηματογράφου, δεν είχε αποφασίσει αρχικά ποιο επάγγελμα να ακολουθήσει. Στα νεανικά του χρόνια ασχολήθηκε με διάφορες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης, όπως η ζωγραφική, πριν στραφεί τελικά στο σινεμά στην ηλικία των 26 ετών. Ξεκίνησε την καριέρα του εργαζόμενος ως βοηθός σκηνοθέτη, σεναριογράφος και βοηθός σεναρίου, βήματα που του επέτρεψαν να διαμορφώσει το προσωπικό του ύφος. Έκανε το ντεμπούτο του στον κινηματογράφο το 1943 με την ταινία Sanshiro Sugata, και κατά τη διάρκεια της καριέρας του που διήρκησε πενήντα χρόνια, σκηνοθέτησε συνολικά τριάντα ταινίες.
Ο ιαπωνικός κινηματογράφος πριν από τον Κουροσάβα διακρινόταν για την εσωστρέφειά του. Ήταν βασισμένος αποκλειστικά σε ιαπωνικά στοιχεία, ενώ μεγάλος αριθμός ταινιών άνηκε ακόμα στην κατηγορία του βωβού κινηματογράφου, με την κυβέρνηση να ασκεί μεγάλη επιρροή στο περιεχόμενό του. Από την άλλη, ο Κουροσάβα σε αντίθεση με τους προκατόχους του δέχθηκε μεγάλη επιρροή από τη Δύση για τη δημιουργία των ταινιών του. Ενστερνίστηκε δυτικές τεχνικές κινηματογραφικής παραγωγής και επηρεάστηκε σημαντικά από τις ιστορίες του Σαίξπηρ και του Ντοστογιέφσκι, αλλά και από τα αμερικανικά «παλπ» μυθιστορήματα της εποχής (pulp fiction). Συνδυάζοντας έτσι τις δυτικές επιρροές με την ιαπωνική κινηματογραφική παιδεία που είχε λάβει, δημιούργησε ένα νέο στυλ, το οποίο έγινε γρήγορα αποδεκτό τόσο από τη Δύση όσο και από την Ανατολή. Δημιούργησε δηλαδή ένα κράμα διαφορετικών πολιτισμικών στοιχείων, συνδυάζοντας παραδοσιακά, ιαπωνικά στοιχεία, όπως οι ενδυμασίες και το μακιγιάζ του θεάτρου Νο, για να εξιστορήσει κλασικά, δυτικά μυθιστορήματα, όπως το Μάκμπεθ του Σαίξπηρ (Throne of Blood, 1957).
Ο Κουροσάβα εισήγαγε πολλές νέες καινοτομίες στον κινηματογράφο, οι οποίες σήμερα χρησιμοποιούνται ευρέως. Υπήρξε πρωτοπόρος όσον αφορά την εξερεύνηση της ανθρώπινης κατάστασης, ενώ αντιμετώπιζε περίπλοκα θέματα, όπως η κοινωνική αδικία και η φύση του ηρωισμού, με έναν συναισθηματικά συναρπαστικό τρόπο που καθηλώνει τους θεατές. Ακόμα, καινοτόμησε ή και εδραίωσε κινηματογραφικές τεχνικές οι οποίες έως τότε ήταν άγνωστες στη Δύση, όπως η χρήση πολλαπλών καμερών. Επίσης, χαρακτηριστικό του Ιάπωνα σκηνοθέτη ήταν η χρωματική παλέτα που χρησιμοποιούσε στις μεταγενέστερες ταινίες του (π.χ. Ran, 1985), αλλά και η δυναμική ενέργεια που δημιουργούσε στις σκηνές του, χρησιμοποιώντας καιρικά φαινόμενα, όπως ο αέρας και η βροχή, για να εντείνει την ατμόσφαιρα. Κάθε καρέ της ταινίας του θα μπορούσε να είναι πίνακας ζωγραφικής. Όπως είχε πει και ο ίδιος: «Για μένα, η δημιουργία ταινιών συνδυάζει τα πάντα. Αυτός είναι ο λόγος που έκανα τον κινηματογράφο έργο της ζωής μου. Στις ταινίες, ζωγραφική, λογοτεχνία, θέατρο και μουσική ενώνονται. Αλλά μια ταινία παραμένει ταινία».
Η διεθνής αναγνώριση του Κουροσάβα αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες πολιτιστικές κατακτήσεις της Ιαπωνίας στον 20ο αιώνα. Η βράβευση του Rashomon με τον Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας το 1951 δεν ήταν απλώς μια προσωπική επιτυχία για τον ίδιο, αλλά μια στιγμή ιστορικής σημασίας, καθώς επανέφερε τη χώρα του στο επίκεντρο του διεθνούς πολιτιστικού ενδιαφέροντος μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ακόμα, για το ευρύ κοινό, αποτέλεσε αφορμή για την ανακάλυψη του ιαπωνικού και, κατ’ επέκταση, ασιατικού κινηματογράφου και του βάθους των ιαπωνικών τεχνών. Σήμερα, ο αντίκτυπος του παραμένει ζωντανός: Χαρακτηριστικό παράδειγμα στη χώρα μας αποτέλεσε το περσινό φεστιβάλ διεθνούς κινηματογράφου της Αθήνας, το οποίο απέδωσε φόρο τιμής στον Ιάπωνα σκηνοθέτη, προβάλλοντας δεκατρείς από τις πιο γνωστές και επιδραστικές ταινίες του και επιβεβαιώνοντας έτσι, την παγκόσμια επιρροή του.
Συμπεραίνουμε λοιπόν, πως ο Ακίρα Κουροσάβα υπήρξε ένας δημιουργός που άλλαξε τον κινηματογράφο, όχι μόνο με τις ταινίες του αλλά και με την επίδραση που είχε σε γενιές σκηνοθετών και καλλιτεχνών. Η κληρονομιά του ξεπερνά τα έργα του, επηρεάζοντας τη σκέψη, την αισθητική και την αφήγηση σε διαφορετικές μορφές τέχνης. Η έμπνευση που έδωσε σε σκηνοθέτες όπως ο George Lucas, ο Stanley Kubrick και ο Federico Fellini, καθώς και η επιρροή του σε σύγχρονες μορφές τέχνης όπως τα βιντεοπαιχνίδια και η λογοτεχνία, αποδεικνύουν πως ο Κουροσάβα δεν ήταν απλώς ένας σκηνοθέτης. Ήταν ένας πραγματικός δημιουργός πολιτισμού, ένας καλλιτέχνης που κατάφερε να συνδέσει τη Δύση με την Ανατολή, και να μας δείξει ότι ο κινηματογράφος μπορεί να είναι η γλώσσα που ενώνει τον κόσμο.
Γιώργος Πρωτόπαπας
Βιβλιογραφία:
- Bergen, A. (2024). Akira Kurosawa: A Cinematic Master’s Life, Legacy and Influence. Διαθέσιμο σε: https://www.filmink.com.au/akira-kurosawa-a-cinematic-masters-life-legacy-influence/
- Charpentier, D. (2021). West by East by West: The Influence of Akira Kurosawa on the West and Vice Versa. Διαθέσιμο σε: https://www.popmatters.com/akira-kurosawa-international-filmmaker
- Kinukawa, A. (2018). Seven Samurai (1954) – Akira Kurosawa. Διαθέσιμο σε: https://medium.com/asian-cinema-shouts/seven-samurai-1954-akira-kurosawa-a164da493843
- Moore R. (2021). A Giant Shadow: The Continuing Influence of Akira Kurosawa on World Cinema. Διαθέσιμο σε: https://www.popmatters.com/akira-kurosawa-influence-world-film
- Razika, F. (2023). The Influence of Akira Kurosawa on Modern Cinema. Διαθέσιμο σε: https://student-activity.binus.ac.id/himsi/2023/03/the-influence-of-akira-kurosawa-on-modern-cinema/#:~:text=His%20films%20were%20groundbreaking%20in,a%20generation%20of%20future%20filmmakers
Πηγή εικόνας: unsplash.com