
Σε έναν κόσμο που μεταβάλλεται ραγδαία, οι βιβλιοθήκες και τα μουσεία αναδεικνύονται ως ισχυροί πυλώνες γεφύρωσης λαών και πολιτισμών. Οι θεσμοί αυτοί διαφυλάσσουν και προβάλλουν την πολιτιστική κληρονομιά, συμβάλλοντας καθοριστικά στην ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας. Στην περίπτωση της Αλβανίας λειτουργούν ως εργαλεία προώθησης της πολιτιστικής ταυτότητας και ενίσχυσης των σχέσεών της με άλλες χώρες.
Συνάντηση με την Ιστορία μέσω των βιβλίων
Η βιβλιοθήκη, ένας χώρος με ιστορία που ξεκινά από την τρίτη χιλιετία π.Χ., καθιέρωσε το βιβλίο ως απαραίτητο εργαλείο εκπαίδευσης και πολιτιστικής έκφρασης, καθιστώντας το προσβάσιμο σε όλους. Η χώρα της Αλβανίας διαθέτει τρεις κύριες μεγάλες βιβλιοθήκες (Εθνική, Αρχαιολογική, Κοινοβουλευτική), περισσότερες από 20 Πανεπιστημιακές, 45 Δημόσιες και χιλιάδες σχολικές. Αυτές σύσσωμες αποτελούν το Εθνικό Δίκτυο Βιβλιοθηκών. Άξια αναφοράς αποτελεί η Εθνική Βιβλιοθήκη της Αλβανίας, που με την ίδρυσή της πριν από 111 χρόνια, κατοχύρωσε τη διάκριση της ως το πρώτο δημόσιο, κοσμικό ίδρυμα της χώρας. Στόχος της ήταν να προάγει την εθνική ταυτότητα και να καλλιεργήσει την πνευματική ανάπτυξη της Αλβανίας. Σήμερα ξεπερνά τους 1.000.000 τόμους, από ιδιωτικές και συλλογικές δωρεές κειμένων, οι οποίες εμπλούτισαν την προσπάθεια της γραπτής πολιτιστικής κληρονομιάς. Ουσιαστικά, η Εθνική Βιβλιοθήκη έχει υπό την εποπτεία της όλες τις υπόλοιπες περιφερειακές βιβλιοθήκες, παροτρύνοντας την συνεργασία τους.
Κρίσιμο ρόλο στη σύγχρονη ανάπτυξη των βιβλιοθηκών διαδραματίζουν οι νέες τεχνολογίες, διότι μέσω της ψηφιοποίησης των κειμένων καθίστανται πλέον προσβάσιμες στο διαδίκτυο. Έτσι δημιουργούνται ψηφιακές πλατφόρμες για τη διάθεση των συλλογών τους, προβάλλοντας την πολιτιστική τους κληρονομιά παγκοσμίως. Οι αλβανικές βιβλιοθήκες συμμετέχουν σε ανάλογα ευρωπαϊκά ψηφιακά έργα, πολλά από τα οποία βρίσκονται σε εξέλιξη. Επιπλέον αποτελούν μέλη ενώσεων, όπως IFLA, LIBER, CDNL, του Συμβουλίου Ευρωπαϊκών Εθνικών Βιβλιοθηκών και της Ευρωπαϊκής Βιβλιοθήκης. Ακόμη, διοργανώνουν εκθέσεις, προωθητικές ενέργειες βιβλίων και συνέδρια, με σκοπό την εξοικείωση ξένων και αλβανών πολιτών με τον χώρο των βιβλιοθηκών. Παράλληλα, υλοποιούν προγράμματα εκπαίδευσης για την ψηφιακή παιδεία, ενισχύοντας τις δεξιότητες των πολιτών στη χρήση των σύγχρονων τεχνολογιών πληροφόρησης.
Αναντίρρητα, οι διακρατικές συνεργασίες περατώνονται μέσω πρωτοβουλιών και κοινών δράσεων. Κάθε χρόνο, η Εθνική και Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη του Κοσσυφοπεδίου, διοργανώνει ένα συνέδριο για την επιστήμη της πληροφορίας και της βιβλιοθήκης που πραγματοποιείται στα Τίρανα και στο Κοσσυφοπέδιο. Ταυτόχρονα, ξένες πρεσβείες συνεισφέρουν στον εμπλουτισμό των βιβλιοθηκών, όπως η «Αμερικανική Γωνιά», προσφέροντας πληροφορίες για την πολιτική και τον πολιτισμό των ΗΠΑ σε πολλούς ερευνητές, καθώς και η αυστριακή πρεσβεία που εμπλουτίζει συλλογές με ετήσιες δωρεές. Πρόσφατα, εγκαινιάστηκε η «Ουκρανική Γωνιά» από την πρεσβεία της Ουκρανίας, διαθέτοντας εκδόσεις στα ουκρανικά και τα αγγλικά για την ιστορία και την ταυτότητα της Ουκρανίας. Κοινές δράσεις εντοπίζονται και με χώρες όπως η Ιταλία και η Τουρκία, προάγοντας τη διαπολιτισμική κατανόηση και τονώνοντας τις διεθνείς σχέσεις της Αλβανίας. Αποδεικνύεται λοιπόν πως ο πολιτισμός της Αλβανίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την Ευρωπαϊκή αλλά και την Ανατολίτικη κουλτούρα-ιστορία.

Σύνδεση του ένδοξου παρελθόντος με το λαμπρό μέλλον
Τα μουσεία χρησιμοποιούνται ως χώροι κινητικότητας έργων, ανταλλαγής ειδικών επιστημόνων, καθώς και ως κέντρα για διμερείς ή πολυμερείς εξωτερικές σχέσεις μεταξύ κρατών, κινούμενα στο πλαίσιο διεθνούς πολιτιστικής σύνδεσης. Η Αλβανία διαθέτει για αυτούς τους σκοπούς Αρχαιολογικά, Εθνογραφικά, Ιστορικά, Εικαστικά και πολλά ακόμα μουσεία, που συντελούν στην προώθηση της κουλτούρας της στο εξωτερικό, σμίγοντας ντόπιους και ξένους επισκέπτες. Για τους σκοπούς αυτούς, σημαντικοί χώροι πολιτιστικής κληρονομιάς αναστηλώνονται υπό την αιγίδα του προγράμματος «EU4Culture», της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μέχρι στιγμής τα Εθνογραφικά Μουσεία στην Κρούγια και Καβάγια αποκαθίστανται, οι εργασίες στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δυρραχίου πρόκειται να ξεκινήσουν, ενώ υπάρχει σχέδιο και για το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Τιράνων. Επιπρόσθετα, το Εθνικό Μουσείο Μεσαιωνικής Τέχνης Κορυτσάς είναι το πρώτο που προσφέρει ξεναγήσεις στα ουκρανικά, επιτρέποντας στους Ουκρανούς επισκέπτες να κατανοήσουν καλύτερα την Αλβανία, μέσω της ιστορίας και του πολιτισμού της. Οι πρωτοβουλίες αυτές αναμένεται να επεκταθούν και σε άλλα μουσεία της χώρας, αναβαθμίζοντας έτσι την αλβανική τους διάσταση σε όλη την Ευρώπη.
Τα τελευταία χρόνια, το Αλβανοαμερικανικό Ίδρυμα Ανάπτυξης και το Υπουργείο Οικονομίας-Πολιτισμού σε συνεργασία με το Εθνικό Ινστιτούτο Καταγραφής Πολιτιστικής Κληρονομιάς, πραγματοποίησαν άλματα στην ψηφιακή τεκμηρίωση αντικειμένων σε μουσεία και χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς. Το Μουσειακό Κέντρο Μπεράτ, αποτελούμενο από το Μουσείο Εθνογραφίας και το Μουσείο Εικονογραφίας Ονούφρι, παρέχει τη δυνατότητα εικονικής περιήγησης στο εσωτερικό του, ανταποκρινόμενο στις απαιτήσεις της νέας ψηφιακής εποχής. Μάλιστα, δύο εκθέματά του είναι εγγεγραμμένα στον κατάλογο της UNESCO, με τα σημαντικότερα έργα της ανθρωπότητας. Η εξωστρέφεια του κέντρου είναι ενισχυμένη και από τη συνεργασία με την γκαλερί Edward Lear. Η έκθεση «Ταξίδι με τον Edward Lear στην Αλβανία», που διοργανώθηκε από το Ινστιτούτο Βιβλίου και Προώθησης TOENA με την υποστήριξη του Υπουργείου Τουρισμού-Περιβάλλοντος, συνέβαλε σημαντικά στην προβολή της Αλβανίας στο εξωτερικό. Ακόμη, πραγματοποιούνται δράσεις όπως οργανωμένες επισκέψεις, εκθέσεις και ειδικά μαθήματα σε σχολεία. Μάλιστα, οι πόλεις Μπεράτ και Αργυρόκαστρο, έχουν χαρακτηριστεί ως «πόλεις μουσείων» λόγω της πολιτιστικής τους ανάπτυξης.
Αναμφίβολα, η πρωτοβουλία της ίδρυσης του Βαλκανικού Δικτύου Μουσείων, αποτελούμενο από προσωπικό έντεκα μουσείων των Δυτικών Βαλκανίων, υπόσχεται αρκετά. Σκοπός του είναι να αξιοποιηθεί πλήρως η πολιτιστική κληρονομιά των Βαλκανίων, καλλιεργώντας έτσι την ιδέα της ειρηνικής συνύπαρξης στις επόμενες γενιές. Στόχοι του είναι η ενίσχυση της πολιτιστικής κατανόησης, η ανταλλαγή ιδεών και εκθέσεων, η ανάπτυξη ικανοτήτων του προσωπικού και η ελκυστικότερη προσέγγιση των μουσείων στο κοινό. Για να επιτευχθούν τα παραπάνω, λαμβάνουν χώρα πολυάριθμα εργαστήρια, σεμινάρια και περιφερειακά συνέδρια με ποικίλα θέματα πολιτιστικής ανάδειξης. Παράλληλα, μια σειρά από έργα έχουν οδηγήσει στη βελτίωση της πρόσβασης ατόμων με ειδικές ανάγκες στα μουσεία. Συνολικά η δημιουργία αυτού του δικτύου προάγει την ειρηνική συμφιλίωση, μετουσιώνοντας την κοινή κληρονομιά των Βαλκανικών χωρών.
Επίλογος
Παρά τις προκλήσεις, η Αλβανία έχει κάνει σημαντικά βήματα στην πολιτιστική διπλωματία μέσω των βιβλιοθηκών και των μουσείων της. Καθώς οι προσπάθειες αυτές συνεχίζονται, η παρουσία της χώρας στο διεθνή πολιτιστικό χάρτη αναμένεται να ενισχυθεί, με την πραγμάτωση επιπρόσθετων δράσεων. Οι δράσεις αυτές θα ωφελήσουν σημαντικά την αλβανική εξωτερική πολιτική και τη χώρα εν συνόλω.
Ιωάννης Χ. Γκισάκης
Πηγές:
Αρχαιολογία (2015). Τα μουσεία ως κέντρα πολιτιστικής διπλωματίας, https://www.archaiologia.gr/blog/2015/02/20/%CF%84%CE%B1-%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B5%CE%AF%CE%B1-%CF%89%CF%82-%CE%BA%CE%AD%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%B1-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82-%CE%B4%CE%B9%CF%80/
Academia (2015) Etleva Domi. Albanian Libraries in a Changing Society, https://www.academia.edu/100760152/Albanian_Libraries_in_a_Changing_Society
Albania.org (2022). UNOPS and EU4Culture: Albanian Museums Reimagined, https://albania.un.org/en/188508-unops-and-eu4culture-albanian-museums-reimagined
Αlbanian Τimes (2024). 104th Anniversary of the National Library of Albania: A pillar of cultural heritage and public knowledge, https://albaniantimes.al/104th-anniversary-of-the-national-library-of-albania-a-pillar-of-cultural-heritage-and-public-knowledge/
Αlbanian Τimes (2024). Venetian collections on display at National Library of Albania, https://albaniantimes.al/venetian-collections-national-library-albania/
Among (2017). Η συμμετοχή μας στο δίκτυο Βαλκανικών Μουσείων, https://among.gr/el/spy-among/balkan-museum-network/
Biblioteka Universitare Shkodër. https://bush.unishk.edu.al/biblioteka/
CHWB. Balkan Museum Network: A Regional Learning and Development Platform, https://chwbalbania.org/portfolio/balkan-museum-network-a-regional-learning-and-development-platform/
İnsamer (2018). Italy, Turkey, and Their Public Diplomacy in Albania, https://en.insamer.com/italy-turkey-and-their-public-diplomacy-in-albania_1279.html
Muzeumet-Berat. MUZEU I IKONOGRAFISË ONUFRI, https://muzeumet-berat.al/muzeu-onufri/#
Nations Encyclopedia. Albania – Libraries and museums, https://www.nationsencyclopedia.com/Europe/Albania-LIBRARIES-AND-MUSEUMS.html
RTI RTSH (2025). Revolutionizing Museums: EXPA Project Transforms Cultural Heritage Documentation, https://rti.rtsh.al/article/revolutionizing-museums-expa-project-transforms-cultural-heritage-documentation
Φωτογραφίες: https://unsplash.com/, https://www.istockphoto.com/