Αν υπάρχει ένας θεσμός με τον οποίο ταυτίζεται παγκοσμίως η παράδοση της Κίνας, αυτός είναι ο γαστρονομικός. Η Διπλωματία της Γαστρονομίας επιστρατεύει τη κουζίνα ως διπλωματικό εργαλείο για την προώθηση της πολιτιστικής κατανόησης και την οικοδόμηση μιας ευμενούς παγκόσμιας εικόνας. Καθώς το φαγητό αποτελεί οικουμενικό συνδετικό κρίκο, η γαστροδιπλωματία επιτρέπει στην Κίνα να αναδεικνύει τον πολιτιστικό της πλούτο, ενώ παράλληλα επηρεάζει διακριτικά τις εξωτερικές στάσεις.
Ιστορικά, η κινεζική γαστροδιπλωματία απέκτησε απήχηση κατά μήκος παγκόσμιων εμπορικών οδών, όπως ο Δρόμος του Μεταξιού. Μέχρι τη δυναστεία Τανγκ (618-907 μ.Χ.), κινεζικά προϊόντα όπως το τσάι έφταναν στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή, σηματοδοτώντας μερικές από τις πρώτες γαστρονομικές ανταλλαγές της Κίνας με απομακρυσμένες περιοχές (Cartwright, 2023).
Το τσάι, η παράδοση του οποίου ξεκίνησε στα βουδιστικά μοναστήρια, αλλά κατόπιν μετανάστευσε στα τραπέζια των ευγενών, οι οποίοι ήταν οι μόνοι που μπορούσαν να καταναλώσουν ένα τόσο ακριβό – εξαγόμενο – αγαθό, καθιερώθηκε ως σημαντικό στοιχείο της οικονομίας, με μεγάλα κτήματα στη νοτιοανατολική Κίνα να καλλιεργούν το φυτό και να προσφέρουν στην κυβέρνηση πολύτιμα φορολογικά έσοδα από την πώλησή του (Cartwright, 2023). Καθώς το εμπόριο τσαγιού επεκτάθηκε, το ίδιο συνέβη και με τη διεθνή περιέργεια για την Κίνα, με τα κινεζικά σπίτια τσαγιού και τις πολιτιστικές γευστικές εμπειρίες να γίνονται δημοφιλείς, ιδίως στις ευρωπαϊκές και αμερικανικές κοινωνίες.
Από την άλλη, η κινεζική κουζίνα ανέκαθεν αποτελούσε πόλο έλξης για τους γαστρονομικούς θαμώνες. Στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, η γαστρονομία διασχίζει τα εθνικά σύνορα μέσω διεθνών εστιατορίων, φεστιβάλ γεύσεων, εκπομπών μαγειρικής και street food. Μάλιστα, οι τεχνικές μαγειρέματος και οι μέθοδοι παρασκευής τροφίμων της κουζίνας του Sichuan έχουν συμπεριληφθεί στον Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την UNESCO. Παρόλα αυτά, οι διαφορετικές αντιλήψεις που υφίστανται για τον Κατάλογο, προκαλούν γραφειοκρατικά εμπόδια, ενώ η έλλειψη υποστήριξης από τα αρμόδια υπουργεία εμποδίζουν την πρόοδο στο εν λόγω εγχείρημα (Demgenski, 2020).
Όσον αφορά την αγοραπωλησία προϊόντων, η αγορά στιγμιαίων ζυμαρικών στην Κίνα εμφανίζει αισθητή ανάπτυξη, λόγω της αυξανόμενης ζήτησης για βολικά και έτοιμα προς κατανάλωση τρόφιμα. Τα noodles είναι δημοφιλή για τη γρήγορη προετοιμασία τους και την προσιτή τιμή τους, γεγονός που τα καθιστά βασικό συστατικό σε πολλά νοικοκυριά. Η εξάπλωση της αγοράς κατευθύνεται από την μεταβαλλόμενη ποιότητα ζωής, την αυξημένη αστικοποίηση και τις καινοτομίες στις γεύσεις και τις φόρμουλες των noodles (China Instant Noodles Market (2020-2026) | Value, Revenue, Forecast, Share, Size, Analysis, Trends, Outlook, Growth, Industry, Companies & COVID-19 IMPACT, 2021).
Εντούτοις, η συμμετοχή της Κίνας στη γαστρονομική διπλωματία εκτείνεται σε ένα φάσμα πέραν των απλών ανταλλαγών τροφίμων. Η έννοια της «κοινωνικής γαστρονομίας», δηλαδή η αξιοποίηση των τροφίμων για την αντιμετώπιση κοινωνικών προκλήσεων όπως η φτώχεια ή οι πολιτισμικές παρεξηγήσεις, αποτελεί παράδειγμα για το πώς η κινεζική γαστροδιπλωματία ενσωματώνει ευρύτερες αξίες κοινωνικής ευημερίας και παγκόσμιας υπηκοότητας. Οι μελετητές υποστηρίζουν ότι αυτή η πτυχή της γαστροδιπλωματίας επιτρέπει στην Κίνα να τοποθετηθεί ως ένας ευσπλαχνικός παγκοσμιοποιημένος παίκτης, ευθυγραμμίζοντας τη γαστρονομική διπλωματία με την πρωτοβουλία της Belt and Road, η οποία αποσκοπεί στην ενίσχυση της συνεργασίας με τα αναπτυσσόμενα έθνη μέσω τροφίμων, υποδομών και πολιτιστικών ανταλλαγών. Ο δεσμός μεταξύ τροφίμων και εθνικισμού εξετάζεται από μελετητές όπως οι Atsuko Ichijo και Ronald Ranta, με έμφαση στη χρήση των τροφών ως πρίσμα για την κατανόηση της πολιτικής και των διεθνών σχέσεων (Assmann, 2024).
Παράλληλα, η ακαδημαϊκή έρευνα επιβεβαιώνει ότι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης όπως το WeChat, το Douyin (κινεζικό TikTok) και το YouTube διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προβολή τοπικών κινεζικών πιάτων και μαγειρικών τεχνικών, επηρεάζοντας τις αντιλήψεις για το κινεζικό φαγητό παγκοσμίως. Για παράδειγμα, η μελέτη του Lanlan Kuang εξετάζει πώς τα κινεζικά μέσα μαζικής ενημέρωσης χρησιμοποίησαν την αισθητική και την αφήγηση ιστοριών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να απευθυνθούν τόσο στο εγχώριο όσο και στο διεθνές κοινό, ενισχύοντας τη γαστρονομική δύναμή τους (Kuang, 2017).
Εντωμεταξύ, η αυξανόμενη δυτική επιρροή στις κινεζικές γαστρονομικές πρακτικές, ιδίως μεταξύ των νεότερων γενεών στις αστικές περιοχές, αναδεικνύει νέες τάσεις. Για παράδειγμα, υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον για την ανάδειξη της ποικιλομορφίας των περιφερειακών κινεζικών κουζινών, ξεπερνώντας τα γνωστά πρότυπα της Guangdong και του Sichuan. Η άνοδος της χορτοφαγίας και του βιγκανισμού έχει επίσης επηρεάσει την κινεζική κουζίνα, με μια τάση προς τη δημιουργία φυτικών εκδοχών των παραδοσιακών πιάτων με κρέας (Zhu, 2024).
Ως μια μορφή δημόσιας διπλωματίας με αυξανόμενη επιρροή, η έννοια της γαστρονομικής ήπιας ισχύος, η οποία ορίζεται ως η γοητεία και η ελκυστικότητα της διατροφικής κουλτούρας ενός έθνους, μιας περιοχής ή ενός τόπου, επιβεβαιώνει την «ήπια» δύναμη της πιατέλας για την αντιμετώπιση ορισμένων διαχρονικών προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι, από την κλιματική αλλαγή έως τις συρράξεις και την παγκόσμια μετανάστευση (Forman, 2024). Ευρήματα της έρευνας της Oxford Research Encyclopedia of Food Studies, επιβεβαιώνουν ότι η Κίνα αξιοποιεί ενεργά την κουζίνα για να διαμορφώσει την πολιτιστική της αφήγηση, με τα κινεζικά εστιατόρια σε όλο τον κόσμο και τη συμπερίληψη παραδοσιακών πιάτων, όπως η πάπια Πεκίνου και το dim sum να συμβάλλουν στην προσβάσιμη γνωριμία με τον κινεζικό πολιτισμό (Forman M. , 2024). Άλλωστε, το φαγητό είναι βαθιά συνυφασμένο με την παράδοση, την ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας.
Μαρία Ποταμιάνου
Βιβλιογραφία
Assmann S. Culinary heritage in Asia: National and regional identities – Reflections from the field [version 1; peer review: 1 approved, 5 approved with reservations]. Routledge Open Res 2024, 3:6 (https://doi.org/10.12688/routledgeopenres.18143.1)
Cartwright, M. (2023). Ancient China: Geography, Economy & Trade. WORLD HISTORY ENCYCLOPEDIA.
(2021). China Instant Noodles Market (2020-2026) | Value, Revenue, Forecast, Share, Size, Analysis, Trends, Outlook, Growth, Industry, Companies & COVID-19 IMPACT. 6Wresearch.
Demgenski, P. (2020). Culinary Tensions: Chinese Cuisine’s Rocky Road toward International Intangible Cultural Heritage Status. Asian Ethnology, 79(1), 115–135. https://www.jstor.org/stable/26929487
Forman. (2024, 11 5). Gastrodiplomacy. Oxford Research Encyclopedia of Food Studies.
Mendelson Forman, J. (2024, July 17). Gastrodiplomacy. Oxford Research Encyclopedia of Food Studies. Retrieved 5 Nov. 2024, from https://oxfordre.com/foodstudies/view/10.1093/acrefore/9780197762530.001.0001/acrefore-9780197762530-e-18.
Kuang, L. (2017). China’s Emerging Food Media: Promoting Culinary Heritage in the Global Age. Gastronomica, σσ. 68-81.
Zhu, M. (2024, 8 12). Understanding Chinese Food Culture: Regional Cuisines and Their Significance. eTOC.
Πηγή εικόνας: Kunal Kalra, https://unsplash.com/photos/people-walking-on-street-during-nighttime-pyvlJaaihX4