Η λίμνη Αράλη είναι μία ‘ενδορεϊκή λίμνη’ ή ‘εσωτερική θάλασσα’, που βρίσκεται ανάμεσα στο Καζακστάν και το Ουζμπεκιστάν. Η λίμνη Αράλη ήταν κάποτε η τρίτη μεγαλύτερη λίμνη του κόσμου, όμως οι πολιτικές της Σοβιετικής Ένωσης από την δεκαετία του ΄60 και μετά οδήγησαν στην σταδιακή συρρίκνωση της. Σήμερα γίνονται προσπάθειες για την αποκατάσταση της.
Στην δεκαετία του ΄60 η κυβέρνηση της Σοβιετικής Ένωσης, στα πλαίσια του σχεδίου για την αύξηση της παραγωγής βαμβακιού, πραγματοποίησε την εκτροπή των ποταμών Αμούρ Ντάρια και Συρ Ντάρια προς την έρημο για να τροφοδοτηθούν έργα άρδευσης. Ως αποτέλεσμα, η λίμνη Αράλη άρχισε σταδιακά να συρρικνώνεται. Το 1987 έφτασε στο να χωριστεί σε δύο λίμνες πλέον, τη βόρεια Αράλη στο Καζακστάν και τη Νότια Αράλη στο Καζακστάν και το Ουζμπεκιστάν. Η συρρίκνωση της λίμνης Αράλης συνεχίστηκε και μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, όπου το 2003 η Νότια Αράλη έφτασε στο να χωριστεί περαιτέρω σε ανατολική και δυτική λεκάνη.
Μετά από την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης ιδρύθηκαν διακρατικά ιδρύματα για την αλλαγή του συστήματος άρδευσης και διαχείρισης υδάτινων πόρων στην περιοχή της Κεντρικής Ασίας, με σκοπό της εξεύρεση λύσης για την επίλυση της κρίσης του νερού στην περιοχή. Αυτά ήταν η Διακρατική Επιτροπή Συντονισμού Υδάτων (Interstate Comission for Water Coordination) το 1992, το Διακρατικό Συμβούλιο για τα προβλήματα της Λεκάνης της Θάλασσας της Αράλης (Interstate Council for the problems of the Aral Sea) το 1993 και η Διακρατική Επιτροπή Κοινωνικής και Οικονομικής Ανάπτυξης, Επιστημονικής, Τεχνικής και Οικολογικής Συνεργασίας (Interstate Comission on Social and Economic Development, Scientific, Technical and Ecological Cooperation) το 1994. Το Καζακστάν έχει επιτελέσει δυναμικό ρόλο σε αυτό και έχει καταφέρει να επιτύχει σημαντικές συμφωνίες με τα υπόλοιπα κράτη που βρίσκονται στην περιοχή της Κεντρικής Ασίας (Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν, Κιργιστάν και Τατζικιστάν).
Ενώ η Νότια Αράλη μέχρι και σήμερα συνεχίζει να συρρικνώνεται, η Βόρεια Αράλη έχει αρχίσει να επεκτείνεται και να επανέρχεται σε ένα βαθμό, χάρη στις προσπάθειες της κυβέρνησης του Καζακστάν και της συνεργασίας της με διεθνείς οργανισμούς. Ξεκινώντας με το Διεθνές Ταμείο για την διάσωση της λίμνης Αράλης (International Fund for Saving the Aral Sea) το 1993, τα κράτη της περιοχής κάλεσαν την Παγκόσμια Τράπεζα να στηρίξει την προσπάθεια για την διάσωση της και το 2001 ξεκίνησε το έργο Syr Darya Control and Northern Aral Sea Project (SYNAS-1). Το SYNAS-1 ήταν ένα έργο στο οποίο συμμετείχαν μηχανικοί από διάφορες χώρες του κόσμου και μέσω της κατασκευής φραγμάτων όπως το φράγμα Dike Kokaral το 2005, κατάφεραν σταδιακά να αυξήσουν τον όγκο του νερού στη Βόρεια Αράλη.
Το 2021 με την συνεργασία της κυβέρνησης του Καζακστάν και των ΗΠΑ, ξεκίνησε το έργο USAID Environmental Restoration of the Aral Sea I (ERAS I). Σκοπός του έργου είναι να αναδασώσει τον αποξηραμένο βυθό της λίμνης Αράλης, έτσι ώστε να βελτιωθεί η ανθεκτικότητα των οικοσυστημάτων στη ζώνη της Βόρειας Αράλης. Το έργο ήταν αρκετά επιτυχημένο και η πρόοδος του έδωσε έμπνευση για το έργο ERAS II. Ξεκινώντας το 2022, αυτή τη φορά το επίκεντρο του έργου είναι η Νότια Αράλη από την πλευρά του Ουζμπεκιστάν. Το έργο υπολογίζεται να τελειώσει μέσα στο 2025 και θα συνεργαστούν για την υλοποιήση του οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ, του Ουζμπεκιστάν και του Καζακστάν.
Οι διαδικασίες αποκατάστασης της λίμνης Αράλης που ξεκίνησαν με πολύ δειλά βήματα την δεκαετία του ’90 και άρχισαν να έχουν πιο απτά αποτελέσματα στις επόμενες δεκαετίες, δεν ήταν μόνο θετικές για το Καζακστάν ως προς την περιβαλλοντική αποκατάσταση της περιοχής. Ήταν επίσης θετικές για την βελτίωση της διεθνούς εικόνας του Καζακστάν, καθώς έδειξαν ότι το Καζακστάν έχει την δυνατότητα να επιλύει διακρατικές διαφορές και να εργάζεται για το παγκόσμιο συμφέρον. Οι διαδικασίες αποκατάστασης της λίμνης Αράλης σήμερα δεν έχουν ολοκληρωθεί, αλλά αντιθέτως θα έχουν μακρά διάρκεια. Επομένως, αυτό αποτελεί μία ευκαιρία για το Καζακστάν να γίνει ένας ακόμη πιο δυναμικός δρων στον τομέα της περιβαλλοντικής διπλωματίας.
Γρηγόριος Τζήκας
Ενδεικτικές Πηγές:
Mohammedreza Dehsiri, Hamed Hekmatara, Water Diplomacy in the Aral Sea basin (2019)
Maksym Sushchuk, The Aral Sea’s Rebirth: Hope Blooms (2024)
Larry Luxner, Reviving the North Aral Sea (2015)
Πηγή εικόνας: https://unsplash.com/photos/white-and-blue-floral-mattress-PYRGhhS2Ftk