Η διαστημική υπηρεσία της Ρωσίας, γνωστή και ως «Roscosmos», αποτελεί τόσο ένα σημαντικό «brand name» της χώρας, όσο και ένα ισχυρό εργαλείο πολιτιστικής διπλωματίας, καθώς έχει να επιδείξει πλήθος διεθνών συνεργασιών σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής, με πιο χαρακτηριστική συνεργασία την συμμετοχή της στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Το απόγειο της φήμης της υπήρξε την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, στο πλαίσιο της διαστημικής κούρσας των δύο υπερδυνάμεων του πλανήτη.
Ορόσημο στην διαστημική εποχή αποτέλεσε η πρώτη σε παγκόσμια κλίμακα εκτόξευση δορυφόρου στην ανθρώπινη Ιστορία. Συγκεκριμένα, το 1957 ο σοβιετικός δορυφόρος «Sputnik» εκτοξεύτηκε από τη βάση εκτόξευσης «Tyuratam», η οποία βρίσκεται σήμερα στην Δημοκρατία του Καζακστάν. Το ρωσικό διαστημικό πρόγραμμα εκείνης της περιόδου κατάφερε να πετύχει μάλιστα πολλές νίκες σε βάρος της ανταγωνίστριας NASA, καθώς σημείωσε μια σειρά από πρωτιές. Χαρακτηριστικά, ορισμένες από αυτές είναι ότι κατάφερε να στείλει τον πρώτο άνθρωπο στο διάστημα, την πρώτη γυναίκα, να κάνει τον πρώτο διαστημικό περίπατο, την πρώτη προσσελήνωση οχήματος και να σημειώσει και άλλες πολλές πρωτιές μέχρι οι ΗΠΑ να περάσουν μπροστά στην κούρσα του διαστήματος, μέσω της πρώτης επιτυχημένης επανδρωμένης προσσελήνωσης (Οικονομικός ταχυδρόμος 2021).
Η κρατική συνέχεια της σοβιετικής διαστημικής υπηρεσίας είναι η διαστημική υπηρεσία της Ρωσίας (RKA), η οποία ιδρύθηκε μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Έχει διατηρήσει πολλές από τις ίδιες τεχνολογίες με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το όχημα «Soyuz», καθώς και τις ίδιες βάσεις εκτόξευσης, οι οποίες χρησιμοποιούνταν ήδη από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Μέχρι σήμερα, η ρωσική διαστημική υπηρεσία διαχειρίζεται και ελέγχει όλα τα επανδρωμένα και μη-επανδρωμένα διαστημικά προγράμματα της Ρωσίας, πλην των στρατιωτικών. Προκειμένου να αυξήσει τα έσοδά της και για εμπορικούς σκοπούς, η διαστημική υπηρεσία έχει επικεντρωθεί σε εκτοξεύσεις εμπορικών δορυφόρων και στον διαστημικό τουρισμό, δίνοντας την δυνατότητα για ταξίδια τόσο στο διάστημα, όσο και στον διεθνή διαστημικό σταθμό με αντίτιμο πολλά εκατομμύρια δολάρια (astronomia.gr 2023).
Παρά το γεγονός ότι η Ρωσία είναι η πρώτη χώρα παγκοσμίως που κατασκεύασε έναν διαστημικό σταθμό, μετά το 2000 αποφάσισε να συνεργαστεί με την NASA και τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Ωστόσο, μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και το διεθνές αντίκτυπό της, η ένταση ανάμεσα στο Κρεμλίνο και τη Δύση οδήγησε στην απόφαση της Ρωσίας να διακόψει μέχρι το 2025 την παρουσία της στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, ενέργεια που είχε αντίκτυπο και στις διπλωματικές σχέσεις των εμπλεκόμενων κρατών. Στην συνέχεια, η Ρωσία ανακοίνωσε μια στρατηγική συνεργασία με την Κίνα με σκοπό τη δημιουργία μιας κοινής επανδρωμένης βάσης στην επιφάνεια της Σελήνης. Επιπλέον, εξετάζει το ενδεχόμενο να δημιουργήσει έναν δικό της και αυτοτελή διαστημικό σταθμό μέχρι το 2030 (Ναυτεμπορική 2022).
Η τελευταία σημαντική απόπειρα της ρωσικής διαστημικής υπηρεσίας να αποδείξει διεθνώς την ισχύ της, ήταν η αποστολή του διαστημοπλοίου «Luna-25» γύρω από την σελήνη, με προορισμό το νότιο πόλο της, εξερευνώντας νερό και άλλα πολύτιμα στοιχεία. Ωστόσο, το διαστημόπλοιο συνετρίβη στις 19 Αυγούστου του 2023 στο σεληνιακό έδαφος, πριν προλάβει να προσσεληνωθεί. Αυτή η σημαντική αποτυχία καταδεικνύει τις νευραλγικές αδυναμίες του ρωσικού διαστημικού προγράμματος, το οποίο έχει παραμείνει ουσιαστικά στάσιμο, μετά και την τελευταία αποστολή στο διάστημα το μακρινό 1976, με την κωδική ονομασία «Luna-24» (euronews.com 2023).
Συμπερασματικά, η ρωσική υπηρεσία διαστήματος ως συνέχεια της αντίστοιχης σοβιετικής διαστημικής υπηρεσίας κατάφερε να επιτύχει πολλές επιτυχίες σε διεθνές επίπεδο και να γίνει παγκοσμίως γνωστή. Μέχρι σήμερα μνημονεύεται διεθνώς ο πρώτος κοσμοναύτης στο διάστημα και σε πολλά εμπορικά προϊόντα σε όλον τον κόσμο συναντάμε την μορφή και το όνομα του «Yuri Gagarin». Την ίδια στιγμή πολλά εμπορικά ταξίδια και ξεναγήσεις στην ρωσική διαστημική υπηρεσία αποφέρουν έσοδα στο ρωσικό κράτος. Ωστόσο, οι αστοχίες και η υποχρηματοδότηση στον τομέα της διαστημικής τεχνολογίας έχουν οδηγήσει τη ρωσική διαστημική υπηρεσία σε αποτυχίες και στην στασιμότητα. Ίσως θα πρέπει να συνεχιστεί η συνεργασία της με άλλες χώρες όπως η Ινδία, η Κίνα, ακόμη και η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος, με την οποία έχει διακόψει τις σχέσεις της λόγω του ουκρανικού ζητήματος, ώστε να μπορέσει να ξαναγίνει ανταγωνιστική και ισχυρή.
Βασίλης Αθανασόπουλος