Η Συρία έχει ισχυρή ισλαμική παρουσία (87% του πληθυσμού). Αν και η ανεξιθρησκία ρητορικά θεωρείται ως ένα εκ των χαρακτηριστικών της Συρίας και η θρησκεία δεν αποτελεί ένα από τα βασικότερα εργαλεία άσκησης πολιτιστικής διπλωματίας, έμμεσα προκύπτουν αρκετά ζητήματα που αφορούν τόσο την πολιτική όσο και την πολιτιστική διάσταση της διπλωματίας του καθεστώτος Άσαντ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η παρουσία της θρησκευτικής διάστασης στην πολιτιστική διπλωματία της Συρίας.
Το ιερό Sayyida Zaynab, που βρίσκεται στο νότιο τμήμα της Δαμασκού, αποτελεί την πρώτη περίπτωση μνημείου που συνδυάζει τον συριακό πολιτισμό με το σιιτικό δόγμα. Ο ναός είναι αφιερωμένος στην εγγονή του προφήτη Μωάμεθ, Umāma bint Zaynab και συνιστά σημαντικό τόπο προσευχής για τους Σιίτες πιστούς και ιδιαίτερα αυτούς που ταξιδεύουν από το Ιράκ, το Ιράν και τον Λίβανο. Στο παρελθόν, υπήρξε σημείο επιθετικών δράσεων των τζιχαντιστών και πρόσφατα αποτέλεσε στόχο των στρατιωτικών επιχειρήσεων του Ισραήλ. Με πρώτο χρονικό πλαίσιο το 2016, επετεύχθη η ανοικοδόμηση του ναού, χάριν τόσο των πρωτοβουλιών του Υπουργείου Πολιτισμού και της Διεύθυνσης για την Αρχαία Κληρονομιά της Συρίας, όσο και με την χρηματοδοτική ενίσχυση του Ιράν. Το καθεστώς Άσαντ έχει κατηγορηθεί πολλάκις ότι εγγύτερα του ναού επιτρέπει τις δραστηριότητες της Χεζμπολάχ και των ιρανικών παραστρατιωτικών ομάδων του Άξονα της Αντίστασης.
Το Μέγα Τέμενος των Ομεϋαδών αποτελεί ένα σημαντικό παράδειγμα της λεγόμενης ισλαμικής αρχιτεκτονικής. Πρόκειται για ένα μνημείο όπου η αρχιτεκτονική συναντά την θρησκεία , ιδίως όσον αφορά το αδιάλλακτο ισλαμικό αρχιτεκτονικό στυλ που υπάρχει εδώ και 10.000 χρόνια. Χτίστηκε κατά την διάρκεια της βασιλείας του Χαλίφη Αλ Ουαλίντ Α’ και χαρακτηρίστηκε από τον ίδιο ως ένα από τα θαύματα της Συρίας. Σε αυτό το τέμενος βρίσκεται και ο τάφος ενός εκ των πιο σημαντικών ηγετών των Μουσουλμάνων, του Σαλαντίν, σουλτάνου της Αιγύπτου, της Συρίας, της Υεμένης και της Παλαιστίνης κατά τον 12ο αιώνα. Κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου και συγκεκριμένα το 2013 τόσο αυτός όσο και άλλοι ναοί καταστράφηκαν. Η ανοικοδόμηση του Μεγάλου Τεμένους των Ομεϋαδών ξεκίνησε και ολοκληρώθηκε μετά το 2016, με την συμβολή της Ρωσίας. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα σημαντική πολιτική και διπλωματική κίνηση της Ρωσίας που αποσκοπούσε στο να συμβάλλει στην επαναφορά της κανονικότητας στην εκτέλεση των μουσουλμανικών θρησκευτικών τελετουργιών των Συρίων.
Το μεγάλο Τέμενος της Δαμασκού, αποτελούνταν από τρεις μιναρέδες. Από τους τρεις, ο μιναρές της Isa αξίζει να αναλυθεί, δεδομένου ότι συνιστά κρίσιμο κομμάτι της ισλαμικής εσχατολογίας, αφού άλλωστε αναφέρεται στην ημέρα της Κρίσης και την μάχη με τον Dajjal (Αντίχριστο), για τους Μουσουλμάνους. Ο μιναρές αυτός συνιστά ένα κράμα βυζαντινής και ισλαμικής αρχιτεκτονικής. Συνδέει την χριστιανική θρησκεία με την ισλαμική και όσον αφορά το ίδιο του το όνομα, που παραπέμπει στον Ιησού, για τον οποίο οι Μουσουλμάνοι πιστεύουν ότι ήταν και είναι προφήτης του Θεού. Αποτελεί βασικό στοιχείο του αφηγήματος του καθεστώτος Άσαντ που αποσκοπεί στο να προβάλλει την Συρία, υπό το πρίσμα του Ισλάμ, ως ένα κράτος που βρίσκεται στο επίκεντρο του διαπολιτισμικού και κατ’ επέκταση του διαθρησκειακού διαλόγου.
Όλα τα παραπάνω πιστοποιούν την ύψιστη σημασία που κατέχει το Ισλάμ στην πολιτιστική και πολιτική πραγματικότητα της Συρίας. Το ζήτημα του Ισλάμ είναι ζήτημα εθνικής ασφάλειας, καθώς συνιστά αιτία πρόκλησης συγκρούσεων στην Συρία. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, τα μνημεία βρίσκονται στο επίκεντρο σημαντικών πολιτικών και πολιτιστικών ζητημάτων για την χώρα: τον εμφύλιο πόλεμο, την σύγκρουση με το ισλαμικό κράτος αλλά και το πλούσιο πολιτιστικό και θρησκευτικό της παρελθόν. Αποτελούν επί της ουσίας τη μνήμη ενός λαού, ο οποίος έχει κατακερματιστεί και χαρακτηρίζεται από διχόνοια. Τέλος, πέραν της ανθρωπολογικής διάστασης, στις διεθνείς σχέσεις της η Συρία μέσω και της πολιτιστικής διάστασης επιβεβαιώνεται ως ένα εύθραυστο κράτος με περιορισμένη στρατηγική επί της εξωτερικής πολιτικής και της πολιτιστικής διπλωματίας.
Μάριος Παχίδης
Βιβλιογραφία
Al Jazeera. (2016, June 12). ISIL claims deadly blasts near Sayeda Zeinab shrine. https://www.aljazeera.com/news/2016/6/12/isil-claims-deadly-blasts-near-sayeda-zeinab-shrine
BBC. (2016). Syria conflict: Dozens killed near Sayyida Zeinab shrine. BBC News. https://www.bbc.com/news/world-middle-east-35454359
CIA World Factbook. (2024). Syria. CIA.Gov.gr. https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/syria/
Frantzman, S. J. (2024, June 28). Coincidence? Israeli strike in Damascus took place near important Shi’ite shrine – analysis. Jerusalem Post. https://www.jpost.com/middle-east/article-808087
Hasan, M. (2009, December 24). Jesus in Islam. Guardian. https://www.theguardian.com/commentisfree/belief/2009/dec/23/religion-islam
Islamic Landmarks. (2024). Minaret of Prophet Isa. https://www.islamiclandmarks.com/syria/minaret-of-isa-as
Ray, C. (2019). Syrians Won’t Give Up on the Great Mosque of Aleppo. https://www.atlasobscura.com/articles/reconstruction-great-mosque-aleppo-syria
Stouhi, D. (2019, July 24). The Great Umayyad Mosque of Aleppo: from Historic Islamic Monument to War Battlefield. https://www.archdaily.com/921640/the-great-umayyad-mosque-of-aleppo-from-historic-islamic-monument-to-war-battlefield
Weeks, J. (2013, April 25). Syria: Aleppo’s Umayyad mosque destroyed – in pictures. https://www.theguardian.com/world/gallery/2013/apr/25/syria-umayyad-mosque-destroyed-pictures
United States Department of the State 2023 Report on International Religious Freedom: Syria. (2024). United States Department of the State. https://www.state.gov/reports/2023-report-on-international-religious-freedom/syria/
Image Source: David McEachan (2024). Silhouette of Mosque below Cloudy Sky during Daytime. Available at https://www.pexels.com/photo/silhouette-of-mosque-below-cloudy-sky-during-daytime-87500/