Η χρήση της κινηματογραφικής διπλωματίας έχει διαχρονικά αποτελέσει στρατηγική πτυχή των ευρύτερων προσπαθειών της Κίνας για εκπόνηση πολιτιστικής διπλωματίας.
Η κινηματογραφική βιομηχανία της Κίνας γνώρισε σημαντική αύξηση στα τέλη της δεκαετίας του 1970, λόγω της ίδρυσης μεγάλων κινηματογραφικών εταιρειών, με τις τοπικές κυβερνήσεις να στηρίζουν τον τομέα, είτε δημιουργώντας μικρότερες εταιρείες παραγωγής, είτε ενισχύοντας τις ήδη υπάρχουσες, επιτρέποντας παράλληλα στον κρατικό έλεγχο να ενεργείται απρόσκοπτα. Τη δεκαετία του 1980, η βιομηχανία υπέστη πλήγμα με τη μαζική ένταξη της τηλεόρασης στο κοινό, ενώ με τη μεταγενέστερη είσοδο στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το 2001, νέες προκλήσεις αναγέρθηκαν. Η απάντηση που δόθηκε το 2002 από την Κρατική Διοίκηση Ραδιοφωνίας Κινηματογράφου και Τηλεόρασης και το Υπουργείο Πολιτισμού ήταν οι μεταρρυθμίσεις, οι οποίες εισήγαγαν ένα σύστημα μετοχοποίησης για τις κρατικές εταιρείες παραγωγής και ένα σύστημα κινηματογραφικών αλυσίδων, που αντικατέστησε το ελεγχόμενο από το κράτος σύστημα κυκλοφορίας ταινιών (Xu Zhang, 2018).
Σύμφωνα με μελέτη που χρηματοδοτήθηκε από το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών της Κίνας και το Υπουργείο Παιδείας, οι μεταρρυθμίσεις αυτές συσχετίστηκαν με την οικονομική ανάπτυξη της Κίνας, και κατά συνέπεια της κινηματογραφικής της βιομηχανίας. Πρόκειται για το προσωπείο της Κίνας στον κόσμο, ένα σημείο καμπής που οδήγησε στην εμπορευματοποίησή της και σε μια έκρηξη των κινηματογραφικών εταιρειών και των κινηματογράφων. Ωστόσο, παρά τις εξελίξεις αυτές, ο κινεζικός κινηματογραφικός τομέας εξακολουθεί να αντιμετωπίζει προκλήσεις λόγω της κληρονομιάς του κρατικού ελέγχου, των πολιτιστικών και ιδεολογικών ρυθμίσεων, του προστατευτισμού έναντι των ξένων ταινιών και του μείγματος κρατικών και ιδιωτικών επιχειρήσεων.
Μάλιστα, μετά την έξαρση της πανδημίας COVID-19, παρατηρήθηκε μια βαθύτερη στροφή στην εσωτερική βιομηχανία θεάματος, τόσο τεχνικά, όσο και θεματικά. Από τη μία, η εγκαθίδρυση μιας έγκλειστης καθημερινότητας, ανέδειξε στο προσκήνιο τους κινηματογράφους εικονικής πραγματικότητας, ως πιθανή λύση στις προκλήσεις που παρουσίασε η πανδημία για τις συλλογικές κοινωνικές συναναστροφές, με έρευνες να κάνουν λόγο για αναβάθμιση της συναισθηματικής εμπλοκής και της αφηγηματικής κατανόησης των θεατών (Kata Szita, 2024).
Ταυτόχρονα όμως, οι ταινίες έχουν γίνει εργαλείο εθνικισμού. Υπό τη διακυβέρνηση του Xi Jinping οι κινηματογραφιστές έχουν στραφεί στην ιστορία, αφηγούμενοι τον θρίαμβο επί των αντιξοοτήτων, εκδικούμενοι τον εξευτελισμό της Κίνας από την ξένη δύναμη. Ενδεικτικά, η ταινία με τα υψηλότερα έσοδα για το 2020, «The Eight Hundred» αφηγείται την ιστορία των μειοψηφούντων Κινέζων ηρώων που αντιστέκονται στις ιαπωνικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια της μάχης της Σαγκάης το 1937, αποτελώντας ένα επιδέξιο κομμάτι προπαγάνδας, το πιο πρόσφατο από μια χώρα που έχει κατακτήσει τη χρήση των ταινιών ως μέσο παραγωγής εθνικισμού (Rose, 2020).
Φαίνεται πως η Κίνα υιοθετεί το αμερικανικό παράδειγμα του Χόλυγουντ, το οποίο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο επιστρατεύτηκε ως μοχλός της αμερικανικής προπαγάνδας δημιουργώντας ταινίες που εξυμνούσαν την αμερικανική στρατιωτική δόξα. Αντίστοιχα, ο σύγχρονος κινεζικός κινηματογραφικός κλάδος έχει ως στόχο να αναζωπυρώσει τον πατριωτισμό, μέσα από την αφήγηση μιας μεγάλης νίκης, ενώ υπενθυμίζει στον κόσμο ότι η Κίνα επέστρεψε στην παγκόσμια εξουσία. Η καθηγήτρια Κινεζικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης, Delia Lin παρουσιάζει μια άποψη για το λόγο που η συγκεκριμένη ρητορική είναι τόσο επιτυχημένη: «Με την Κίνα να έχει μόλις ανακάμψει από τον Covid-19, και τους ανθρώπους να επιστρέφουν στην κανονική τους ζωή, χρειάζονται μια ώθηση πνεύματος, αισθανόμενοι την αίσθηση του ανήκειν, την αίσθηση της υπερηφάνειας, συγκρίνοντας τις μάχες που δόθηκαν μέσα στην ταινία (αναφορά στην ταινία “800”) με τις μάχες στην πραγματική ζωή, (…)» (Grant, 2020).
Παρά την εσωτερική στροφή, η Κίνα δεν παύει να αξιοποιεί την κινηματογραφική της βιομηχανία για την προώθηση της αμοιβαίας κατανόησης και της συνεργασίας μεταξύ των πολιτισμών. Μέσω της συμπαραγωγής ταινιών με ξένα στούντιο, οι οποίες αφορούν συχνά ιστορικά έπη, σύγχρονα δράματα ή ταινίες κινουμένων σχεδίων που αναδεικνύουν τις κινεζικές αξίες, την ιστορία και τις κοινωνικές φιλοδοξίες της, η Κίνα χτίζει πολιτιστικές γέφυρες και προωθεί την παγκόσμια εικόνα της.
Μια από τις πρώτες συνεργασίες υψηλού προφίλ με την αμερικανική βιομηχανία του Χόλιγουντ, ήταν η ίδρυση της Oriental DreamWorks (νυν Pearl Studio) το 2012, μια κοινοπραξία μεταξύ της DreamWorks Animation και Κινέζων εταίρων. Αυτό το στούντιο παρήγαγε το Kung Fu Panda 3 το 2016, μια επιτυχημένη συμπαραγωγή που συνδύασε κινεζικά πολιτιστικά στοιχεία με κινούμενα σχέδια τύπου Χόλυγουντ (Moon Hwy-Chang, 2023). Ωστόσο, παρά τις εποικοδομητικές συνεργασίες, συχνά δημιουργούνται εντάσεις λόγω των διαφορών στα πολιτικά, πολιτιστικά και οικονομικά συμφέροντα μεταξύ της Κίνας και του Χόλυγουντ.
Επιπλέον, η βαθμιαία άνοδος των διεθνών κινηματογραφικών φεστιβάλ στην Κίνα, όπως τα Διεθνή Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Σαγκάης και του Πεκίνου, υπογραμμίζει τη φιλοδοξία της Κίνας να γίνει παγκόσμιος κινηματογραφικός κόμβος, προωθώντας τον κινεζικό κινηματογράφο σε μια παγκόσμια πλατφόρμα, ενώ παράλληλα επηρεάζουν την απεικόνιση της Κίνας στα ξένα μέσα ενημέρωσης.
Αλλά και στον αντίποδα, φεστιβάλ όπως το Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών, το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας και το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου περιλαμβάνουν Κινέζους σκηνοθέτες και ταινίες, όπως ο Zhang Yimou, ο Chen Kaige και ο Jia Zhangke, οι οποίοι έχουν κερδίσει μέσω αυτών την αναγνώριση των κριτικών, προωθώντας τον διαπολιτισμικό κινηματογραφικό διάλογο. Βέβαια, αυτές οι συνεργασίες δεν έρχονται χωρίς κόστος, καθώς συχνά απαιτούν από τους Κινέζους κινηματογραφιστές να εξισορροπήσουν τη δημιουργική έκφραση με τους κυβερνητικούς κανονισμούς, ιδίως γύρω από ευαίσθητα πολιτικά θέματα (Nakajima, 2019).
Εντούτοις, αποτελεί αναντίρρητο γεγονός ότι οι αριθμοί που παρήγαγε σε ποσοστά παραγωγής και κατανάλωσης η ανατολική κινηματογραφική βιομηχανία ήταν άγνωστα μέχρι πρότινος. Οι τελευταίες πρωτοβουλίες καταγραφής της ανάπτυξης της κινεζικής κινηματογραφικής αγοράς αναδεικνύουν μια άνοδο (τόσο αύξησης των εσόδων του Box Office όσο, και παραγωγής ταινιών εν γένει), που προβλέπεται να ξεπεράσει τις Ηνωμένες Πολιτείες (Xu Zhang, Concentration or deconcentration? Exploring the changing geographies of film production and consumption in China, 2018).
Μέσω αυτού του συνδυασμού συμπαραγωγών, κινηματογραφικών φεστιβάλ και παγκόσμιων μέσων ενημέρωσης, η κινεζική επικοινωνιακή δραστηριότητα διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση της διεθνούς εικόνας της, στην ενίσχυση και στην προώθηση της διαπολιτισμικής κατανόησης. Πρόκειται για μία διαδικασία που επιτρέπει στην ίδια να μοιράζεται τις πολιτιστικές της αφηγήσεις με το διεθνές κοινό, ενώ παράλληλα ασκεί αβίαστα διπλωματία ήπιας ισχύος.
Μαρία Ποταμιάνου
Βιβλιογραφία
Grant, S. (2020). ABC News In-depth. Ανάκτηση από YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=R5mnMlP5YTA
Kata Szita, W. M.-W. (2024). Going to the movies in VR: Virtual reality cinemas as alternatives to in-person co-viewing. International Journal of Human-Computer Studies.
Moon Hwy-Chang, Y. W. (2023, August). Revitalising the Chinese Film Industry through Internationalisation and Interplay with Hollywood Films. China: An International Journal, σσ. 105-128.
Nakajima, S. (2019, October). [In English] Official Chinese film awards and film festivals: History, Configuration and transnational legitimation. Journal of Chinese Cinemas.
Rose, S. (2020). The Eight Hundred: how China’s blockbusters became a new political battleground. The Guardian.
Xu Zhang, Y. L. (2018). Concentration or deconcentration? Exploring the changing geographies of film production and consumption in China. Geoforum, σσ. 118-128.
Xu Zhang, Y. L. (2018, January). Concentration or deconcentration? Exploring the changing geographies of film production and consumption in China. Geoforum, σσ. 118-128.
Πηγή εικόνας: https://unsplash.com/photos/red-and-white-lighted-signage-n0Ec4AcTU6Y: