Ο φιλελληνισμός είναι ένα φαινόμενο, μια ιδεολογική και πολιτική κίνηση, η οποία εμφανίστηκε σε διαφορετικές χώρες και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους μέσα στο 19ο αιώνα, και αποσκοπούσε κυρίως στην ηθική και υλική ενίσχυση του ελληνισμού κατά την εποχή της τουρκοκρατίας, προπάντων όμως κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα του 1821. Οι Έλληνες πάροικοι σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης ήταν κυρίως αυτοί που βοήθησαν στην προώθηση της ιδεών της απελευθέρωσης και εν τέλει στην ίδια την Ανεξαρτησία του ελληνικού έθνους.
Το φαινόμενο του φιλελληνισμού συνδέθηκε άμεσα με το ρομαντικό κίνημα του 19ου αιώνα, αλλά οι ρίζες του ξεκινούν από πολύ παλαιότερα, τουλάχιστον από την Αναγέννηση και εξής. Ο όρος ωστόσο είναι ακόμα πιο παλιός: στα κλασσικά χρόνια, η λέξη “φιλελληνισμός” χρησιμοποιήθηκε όχι μόνο για τους ξένους φίλους των Ελλήνων, αλλά και για τους Έλληνες που μεριμνούσαν για την εθνική ενότητα.
Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης και τη φυγή των Ελλήνων λογίων προς τη Δύση, η στροφή προς τις κλασσικές σπουδές και τα αρχαιοελληνικά πρότυπα επανέφερε στο προσκήνιο τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Πολλοί Ευρωπαίοι λόγιοι δεν περιορίστηκαν στο θαυμασμό της κλασσικής ελληνικής αρχαιότητας μέσα από τα χειρόγραφα και τα βιβλία τους, αλλά θέλησαν να επισκεφτούν την κοιτίδα του πολιτισμού και να αναλογιστούν με απαισιοδοξία την κατάπτωση του, για την οποία αρκετοί θεωρούσαν πως η δυτική χριστιανική Ευρώπη έφερε ευθύνες. Από την άλλη μεριά, τη συμπάθεια του Δυτικού κόσμου για τη τύχη του υποδουλωμένου ελληνικού έθνους την προκαλούσαν και οι ίδιοι οι απόδημοι Έλληνες λόγιοι, οι οποίοι με εκκλήσεις για βοήθεια για τη πατρίδα τους παρακινούσαν τους Ευρωπαίους ουμανιστές και ηγεμόνες να θυμηθούν την προσφορά του ελληνισμού στον πολιτισμό και την υποχρέωσή τους να αποκαταστήσουν την αλλοτινή του ακμή.
Ο φιλελληνισμός εξελίχθηκε από το 1821 σε κίνημα με έντονο πολιτικό χρώμα. Μετά την αποτυχία των φιλελεύθερων κινημάτων της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Ιταλίας, η έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης προκάλεσε τον ενθουσιασμό των απανταχού εχθρών της πολιτικής της Ιερής Συμμαχίας και του συντηρητισμού του Μέτερνιχ. Η δραστηριότητα αυτή παρουσιάστηκε στα περισσότερα από τα ευρωπαϊκά κράτη, καθώς επίσης και στην Αμερική – κυρίως στις ΗΠΑ. Γενικότερα, περισσότερη κίνηση σημειώθηκε σε χώρες με σχετική ελευθερία έκφρασης (Γαλλία, Γερμανία, Μ. Βρετανία, Ολλανδία, Ιταλία, Ισπανία).
Ο φιλελευθερισμός, λοιπόν, συνδυάστηκε με το ρομαντισμό και συμπλήρωσε τον ενθουσιασμό των Νεοκλασσικιστών με ενεργό συμμετοχή στον ελληνικό Αγώνα, με έντονη φιλελληνική δραστηριότητα στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, στα κοινοβούλια, με στρατολογίες εθελοντών, με φιλελληνική προπαγάνδα, με εράνους για λογαριασμό των επαναστατών και άλλες ενέργειες, που τόνωσαν το ηθικό των Ελλήνων και αντικαθιστούσαν, έως ένα σημείο, την έλλειψη επίσημης εκπροσώπησης της Ελλάδας στις ξένες χώρες και κυβερνήσεις.
Μέρος της φιλελληνικής ενίσχυσης στη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, δεν υπήρξαν μόνο οι δωρεές, η εκτύπωση φυλλαδίων με θέμα τον Ελληνικό Αγώνα, η έκδοση ελληνικών ποιημάτων ή δοκιμίων και δημοτικών τραγουδιών ή η ίδρυση φιλελληνικών σωματείων, αλλά και η συμμετοχή ξένων στρατιωτών – ακόμα και εθελοντών – στον Αγώνα για απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό, η συμμετοχή των οποίων μπορούσε να τους στερούσε τη ζωή. Δεν είναι γνωστά όλα τα ονόματα και ο ακριβής αριθμός όλων των Φιλελλήνων που ήρθαν και πολέμησαν στην Ελλάδα. Οι άνθρωποι αυτοί ήταν στην πλειονότητά τους στρατιωτικοί και προέρχονταν από τη Γερμανία, από τη Γαλλία, την Ιταλία, τη Δανία, την Αγγλία, την Ελβετία, την Πολωνία, την Αυστρία, τη Σκοτία, τη Σουηδία, την Ισπανία, τη Πορτογαλία, την Ουγγαρία, το Βέλγιο, την Ολλανδία, τη Βουλγαρία, την Αμερική και την Αίγυπτο.
Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, το φιλελληνικό ενδιαφέρον της Αγγλίας εκδηλώθηκε κατεξοχήν στο πρόσωπο του λόρδου Βύρωνα, καθώς η αίγλη του ονόματός του έδωσε νέα ώθηση στο φιλελληνικό κίνημα ολόκληρης της Ευρώπης. Από την άλλη, το απόγειο του γερμανικού φιλελληνισμού σηματοδοτήθηκε με τη στέψη του βασιλιά Λουδοβίκου Α’ της Βαυαρίας, ο οποίος γράφοντας ποιήματα, επηρεάζοντας ηγεμόνες γερμανικών κρατιδίων και επιτρέποντας στους αξιωματικούς του να έρχονται εθελοντικά στην Ελλάδα, ευνόησε τη φιλελληνική κίνηση. Με τη σειρά τους, Ολλανδοί φιλέλληνες δραστηριοποιούνταν σε ολόκληρη τη χώρα ιδρύοντας την “Φιλελληνική Επιτροπή Άμστερνταμ” για να στηρίξουν τον αγώνα της ελληνικής ανεξαρτησίας. Σήμερα, έχουν σωθεί έγγραφα που αποδεικνύουν την παραλαβή χρημάτων και αγαθών που στάλθηκαν με ευθύνη της Επιτροπής αυτής στην Προσωρινή Κυβέρνηση της Ελλάδος.
Η κινητοποίηση των ξένων υπέρ της Ελληνικής υπόθεσης βόηθησε στην ηθική δικαίωση και ψυχολογική ενίσχυση των Ελλήνων επαναστατών και του αγώνα τους. Όσον αφορά στις κυβερνήσεις, φαίνεται να έμειναν ανεπηρέαστες στις αποφάσεις τους από όλη αυτήν την κίνηση. Ο φιλελληνισμός, καθοριστικός για την πορεία του έθνους, δεν εξαφανίστηκε μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας – αν και μειώθηκε σημαντικά. Σε πολλές χώρες, επαναλήφθηκαν, σε μικρότερο βαθμό βέβαια, φιλελληνικές εκδηλώσεις, κατά τη διάρκεια άλλων κρίσεων του ελληνισμού (Μακεδονικός Αγώνας, Κρητικές Εξεγέρσεις του 1866). Εξάλλου, στον 21ο αιώνα, ο φιλελληνισμός, ως στάση ζωής πια, εμφανίζεται και πάλι έντονος και εξαπλώνεται ολοένα και περισσότερο, φτάνοντας ως τις πιο απομακρυσμένες χώρες στα πέρατα του κόσμου.
Γεωργία Φάσσαρη
Πηγές:
https://www.jstor.org/stable/4203426
https://en.wikipedia.org/wiki/
https://www.ekt.gr/el/news/23790
http://www.ime.gr/projects/migration/15-19/gr/v2/nederlands.html
Φωτογραφία:
https://pixabay.com/photos/europe-countries-map-continent-3483539/