Μία ευρωπαϊκή πρωτοβουλία, η ανακήρυξη πόλεων σε Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης (εφεξής ΠΠΕ), ξεκίνησε το 1985, με σκοπό να τονίσει την ποικιλότητα των κουλτούρων της Ευρώπης, να συσφίξει τους δεσμούς μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών μέσω των πολιτιστικών κοινών που μοιράζονται και να ενδυναμώσει την αίσθηση του “ανήκειν” στην Ευρώπη. Έτσι, οι ΠΠΕ έχουν την ευκαιρία να δημιουργήσουν πολιτισμική υποδομή, να βελτιώσουν την εικόνα τους, να μετατραπούν σε διεθνή κέντρα πολιτισμού, να ενισχύσουν τον τουρισμό και να αναπτύξουν την οικονομία τους μέσω ενός ετήσιου προγράμματος με εκδηλώσεις. (European Commission).
Στο πλαίσιο αυτό, η Ματέρα, πόλη της νότιας Ιταλίας, βρέθηκε, το 2019, να είναι μία από τις ΠΠΕ. Η πολιτιστική κατανάλωση της περιοχής μέχρι την υποψηφιότητά της ήταν μία από τις χαμηλότερες στη χώρα. Με σύνθημα Open future, η Ματέρα αποφασίζει να ανοιχτεί κοινωνικά, πολιτισμικά και γεωγραφικά ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα Ευρώπης. Μία από τις δράσεις που εφάρμοσε η πόλη πρόκειται να αναλυθεί παρακάτω ως μελέτη περίπτωσης για την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού 1 της.
Η πρωτοβουλία αφορούσε όσους σκόπευαν να επισκεφθούν την περιοχή της Ματέρα. Λαμβάνοντας ένα διαβατήριο του προσωρινού πολίτη (Matera 2019 European Capital of Culture) γίνονταν μέρος του μεγάλου σχεδίου, της Ματέρα 2019. Με αυτό το μοναδικό διαβατήριο αποκτούσε κανείς πρόσβαση σε όλες τις εκδηλώσεις, εκθέσεις, παραγωγές που σκόπευαν να πραγματοποιηθούν μες το έτος. Το κόστος του διαβατηρίου ανερχόταν στα 19 ευρώ για τους τουρίστες και προσέφερε δωρεάν μετακίνηση με τα δημόσια μέσα μαζικής μεταφοράς στην Ματέρα, εντείνοντας την ελκυστικότητά του στους μελλοντικούς επισκέπτες της πόλης. Ακολουθώντας έναν δεκάλογο, οι προσωρινοί πολίτες έγιναν ενεργό μέρος της αναγέννησης της Ματέρα.
Ήταν η πρώτη φορά που εφαρμοζόταν κάτι παρόμοιο σε μία ΠΠΕ προσφέροντας τη μέγιστη δυνατή έκθεση σε πολιτιστική κατανάλωση. (Matera 2019 European Capital of Culture) Αυτή η πολιτική μετέτρεπε τον τουρίστα σε μέλος της κοινότητας της Ματέρα με πολιτιστική ιθαγένεια και υπευθυνότητα απέναντι στην πόλη, το φυσικό τοπίο και τους υπόλοιπους κατοίκους, προσωρινούς και μη. Η Ματέρα 2019 επένδυσε σε αυτή τη βιώσιμη λύση για την αύξηση των επισκεπτών της περιοχής, έναντι του μαζικού τουρισμού που μαστίζει την Ιταλία, τα αποτελέσματα της οποίας γίνονται φανερά μέσω των συμμετεχόντων σε αυτό το μακροπρόθεσμο έργο, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι ΠΠΕ σχεδιάζουν το πρόγραμμά τους ώστε να συνεχιστεί και να μονιμοποιηθεί.
Με βάση τα δημοσιευμένα στοιχεία, οι πολιτιστικοί κάτοικοι που έγιναν προσωρινοί πολίτες της Ματέρα 2019 έφτασαν κοντά στους 75.000. Από τα διαβατήρια που πωλήθηκαν, περίπου τα μισά (το 40%) αφορούσαν τουρίστες. Το 59% του κοινού στις εκδηλώσεις της ΠΠΕ ήταν προσωρινοί πολίτες, δηλαδή τουρίστες και άτομα που κατοικούν εκτός της Ματέρα. Μέσα από το διαβατήριο του προσωρινού πολίτη, αυξήθηκε η συμμετοχή και η παρουσία σε εκδηλώσεις με εισιτήριο από άτομα που μάλλον δε θα επέλεγαν να παρευρεθούν σε αυτές. Στην έρευνα που διεξήχθη το 2020, έγινε φανερό πως το 68.1% των ερωτηθέντων ενθαρρύνθηκε να έχει πιο ενεργό ρόλο στις πολιτισμικές εκδηλώσεις, μέσω του διαβατηρίου. (Matera 2019 European Capital of Culture).
Η ιδέα πίσω από την Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης είναι η εφαρμογή της πολιτιστικής διπλωματίας στους τομείς που μπορεί να προσφέρει η κάθε πόλη και εκεί που μπορεί να φτάσει. Το διαβατήριο του προσωρινού πολίτη αποτελεί παράδειγμα επιτυχημένης διπλωματικής πρακτικής του πολιτιστικού τουρισμού.
Αραπογιώργη Βασιλική
Πηγές:
- Ελληνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Διπλωματίας. Ανάκτηση Οκτώβριος 30, 2022, από Πολιτιστικός τουρισμός: https://helleniculturaldiplomacy.com/%cf%80%ce%bf%ce%bb%ce%b9%cf%84%ce%b9%cf%83%cf%84%ce%b9%ce%ba%cf%8c%cf%82-%cf%84%ce%bf%cf%85%cf%81%ce%b9%cf%83%ce%bc%cf%8c%cf%82/
- European Commission. Ανάκτηση Οκτώβριος 30, 2022, από European Capitals of Culture: https://culture.ec.europa.eu/policies/culture-in-cities-and-regions/european-capitals-of-culture
- Matera 2019: European Capital of Culture. Ανάκτηση Οκτώβριος 30, 2022, από Matera 2019 Bid Book: https://www.matera-basilicata2019.it/en/matera-2019/bid-book.html
- Matera 2019: European Capital of Culture. Ανάκτηση Οκτώβριος 30, 2022, από Temporary Citizen: https://www.matera-basilicata2019.it/en/processes/temporary-citizen.html
- Matera 2019: European Capital of Culture. Ανάκτηση Οκτώβριος 30, 2022, από Matera is a producer of culture: Monitoring report of Matera European Capital of Culture 2019: https://www.matera-basilicata2019.it/en/report-2019/in-matera-we-produce-culture.ht