
«Τραγούδησε το δικό σου τραγούδι. Χόρεψε το δικό σου χορό. Πες τη δική σου ιστορία.»
Frank McCourt, Ιρλανδο-αμερικανός συγγραφέας
Η Eurovision δεν είναι απλώς ένας διαγωνισμός τραγουδιού, αλλά και ένα ισχυρό εργαλείο πολιτιστικής διπλωματίας. Το Ισραήλ, αν και δεν ανήκει γεωγραφικά στην Ευρώπη, συμμετέχει στον διαγωνισμό από το 1973 μέσω της συμμετοχής του στην Ευρωπαϊκή Ραδιοτηλεοπτική Ένωση (EBU). Η συμμετοχή στη Eurovision δίνει στο Ισραήλ μια μοναδική ευκαιρία να παρουσιάσει τον πολιτισμό του και να προβάλλει ένα θετικό πρόσωπο στον κόσμο. Μέσα από τη μουσική, τη σκηνική παρουσία και το αφήγημα που συνοδεύει κάθε συμμετοχή, το Ισραήλ επιδιώκει να διαμορφώσει μια εικόνα μιας ανοιχτής, σύγχρονης και ανεκτικής κοινωνίας.
Μπορεί να φαίνεται παράδοξο, αλλά η Eurovision και η διπλωματία δεν είναι τόσο ασύνδετες έννοιες όσο ίσως νομίζουμε. Όπως εξηγεί ο Δρ. Αντώνης Κλάψης, ο διαγωνισμός δεν αποτελεί απλώς μια μουσική γιορτή, αλλά και ένα πεδίο όπου αναδεικνύονται διεθνείς σχέσεις, πολιτικές στρατηγικές και γεωπολιτικές ισορροπίες. Ο πολιτισμός και η διπλωματία ήταν ανέκαθεν αλληλένδετες έννοιες. Η Eurovision, πέρα από την ψυχαγωγική της διάσταση, προσφέρει σε κάθε χώρα ένα σημαντικό μέσο πολιτιστικής διπλωματίας, επιτρέποντάς της να επικοινωνήσει τη μουσική της ταυτότητα και να εδραιώσει τη θέση της στη διεθνή σκηνή. Παράλληλα, η ψηφοφορία έχει αποδειχθεί επανειλημμένα ένας καθρέφτης των διεθνών σχέσεων. Οι ψήφοι συχνά αντικατοπτρίζουν πολιτικές συμμαχίες, ιστορικές σχέσεις φιλίας ή αντιπαλότητας, αποκαλύπτοντας πως η Eurovision δεν είναι απλώς ένας μουσικός διαγωνισμός, αλλά και ένας χώρος όπου τα κράτη εκφράζουν – έστω και έμμεσα – τις πολιτικές τους τοποθετήσεις. Η Eurovision, λοιπόν, δεν είναι μόνο ένα μουσικό γεγονός, αλλά μια μικρογραφία της διεθνούς πολιτικής σκηνής, όπου πολιτισμός, διπλωματία και πολιτικά συμφέροντα συναντώνται, διαμορφώνοντας μια μοναδική και ενδιαφέρουσα δυναμική.
Το Ισραήλ είναι μια από τις χώρες με μακρά ιστορία στον διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision, καθώς λαμβάνει μέρος από το 1973, έχοντας κερδίσει το βραβείο τέσσερις φορές. Το Ισραήλ έχει αξιοποιήσει τη σκηνή της Eurovision για να μεταφέρει μηνύματα εβραϊκής ανθεκτικότητας και για να εδραιώσει τη θέση του στη διεθνή κοινότητα. Μέσα από τις συμμετοχές του, συχνά προβάλλει στοιχεία της ιστορίας, του πολιτισμού και της ταυτότητάς του, στέλνοντας συμβολικά μηνύματα στο παγκόσμιο κοινό. Η πραγματική καθιέρωση ήρθε το 1978, όταν ο Izhar Cohen και το τραγούδι “Abanibi” χάρισαν στο Ισραήλ την πρώτη του νίκη. Η επιτυχία αυτή γιορτάστηκε πανηγυρικά στη χώρα, με τον τότε πρωθυπουργό να συγχαίρει τον νικητή, αναγνωρίζοντας τη σημαντική συμβολή του στη διεθνή εικόνα τουΙσραήλ. Η νίκη του 1978 είχε ως αποτέλεσμα τη διοργάνωση του διαγωνισμού για πρώτηφορά εκτός Ευρώπης, με το Ισραήλ να φιλοξενεί τη Eurovision του 1979 στην Ιερουσαλήμ. Η διοργάνωση συνέπεσε με μια σημαντική διπλωματική εξέλιξη, καθώς εκείνη τη χρονιά το Ισραήλ υπέγραψε ειρηνευτική συμφωνία με την Αίγυπτο. Το 1979, το Ισραήλ σημείωσε τη δεύτερη συνεχόμενη νίκη του με τη Gali Atari και το “Hallelujah”, ένα τραγούδι που προωθούσε το μήνυμα της ειρήνης και της ενότητας. Ο διαγωνισμός εκείνης της χρονιάς χαρακτηρίστηκε ως “Eurovision της ειρήνης”, με αναφορές στη συμφωνία Ισραήλ-Αιγύπτου.
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα ήταν το τραγούδι “Hi” της Ofra Haza το 1983. Το τραγούδι, που παρουσιάστηκε στη Γερμανία, σε μια πόλη με ιστορικό φορτίο λόγω της ναζιστικής περιόδου, εξυμνούσε την επιβίωση του εβραϊκού λαού σε έναν κόσμο γεμάτο προκλήσεις. Η κιτρινωπή ενδυμασία της Haza και των χορευτών της, θεωρήθηκε αναφορά στα κίτρινα αστέρια που οι ναζιστικές αρχές επέβαλαν στους Εβραίους να φορούν ως διακριτικό σήμα στη ναζιστική Γερμανία και στις υπό γερμανική κατοχή ευρωπαϊκές χώρες, στο πλαίσιο της πολιτικής διαχωρισμού και στιγματισμού. Η συμμετοχή της κατέλαβε τη δεύτερη θέση ανάμεσα σε είκοσι χώρες, αφήνοντας έντονο το αποτύπωμά της στον διαγωνισμό. Μερικά χρόνια αργότερα (1991), το Ισραήλ έστειλε ένα ακόμα τραγούδι με έντονο συμβολισμό. Το “Kan”, που κατέκτησε την τρίτη θέση, επικεντρωνόταν στην ιστορική συνέχεια και τη σύνδεση του εβραϊκού λαού με τη γη του.
Επιπλέον, το Ισραήλ αξιοποίησε τη Eurovision και για να προωθήσει προοδευτικές αξίες, ειδικά όσον αφορά τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Η νίκη της Dana International το 1998 με το τραγούδι “Diva” αποτέλεσε ορόσημο, καθώς ήταν η πρώτη φορά που μια τρανς γυναίκα κέρδιζε τον διαγωνισμό. Αυτή η επιτυχία ενίσχυσε την εικόνα του Ισραήλ ως σύγχρονης,ανοιχτής καιανεκτικής κοινωνίας. Η πιο πρόσφατη νίκη του Ισραήλ ήρθε το 2018, με τη Netta Barzilai και το τραγούδι “Toy”, το οποίο είχε φεμινιστικό μήνυμα και συνδέθηκε με το κίνημα #MeToo. Η επιτυχία αυτή συνέπεσε με ένα σημαντικό διπλωματικό γεγονός, καθώς εκείνη την περίοδο οι Ηνωμένες Πολιτείες μετέφεραν την πρεσβεία τους στην Ιερουσαλήμ, μια κίνηση που προκάλεσε αντιδράσεις. Στη συνέχεια, η χώρα συνέχισε να εκπροσωπείται σε επίπεδο Eurovision με συμμετοχές που φέρουν έντονο συμβολισμό. Το τραγούδι “Unicorn”, που εκπροσώπησε τη χώρα το 2023, χρησιμοποιούσε τον μονόκερο ως μεταφορά για ένα άτομο που υπερασπίζεται την ταυτότητά του. Ωστόσο, πολλοί το ερμήνευσαν ως μια συμβολική αναφορά στην απομόνωση του Ισραήλ στη Μέση Ανατολή και την προσπάθειά του να σταθεί ανεξάρτητο και ισχυρό.
To πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι η συμμετοχή του Ισραήλ στην Eurovision 2024 με την Έντεν Γκολάν και το τραγούδι “Hurricane”. H νεαρή τραγουδίστρια είχε νααντιμετωπίσει ένα μεγάλο κύμα αντιδράσεων, λόγω της εισβολής του στρατού του Ισραήλ στη λωρίδα της Γάζας, έπειτα από την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς (7 Οκτωβρίου 2023). Η Έντεν φτάνοντας στη Σουηδία για τον διαγωνισμό, φορούσε μια κίτρινη κονκάρδα, σύμβολο υποστήριξης για την απελευθέρωση των ομήρων της Χαμάς. Παρά τις αντιδράσεις και τις απειλές, η ίδια παρέμεινε ακλόνητη, δηλώνοντας αποφασιστικά: “Δεν θα αφήσω τίποτα να με λυγίσει”.
Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπέντζαμιν Νετανιάχου, δεν παρέλειψε να εκφράσει δημόσια τη στήριξή του στην τραγουδίστρια. Σε μήνυμά του, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός έστειλε τις ευχές του στην Έντεν, τονίζοντας πως ήδη έχει πετύχει, όχι μόνο επειδή διαγωνίζεται με περηφάνια και δυναμική παρουσία, αλλά και επειδή καταφέρνει να αντιμετωπίζει το έντονο αντισημιτικό κλίμα που επικρατεί γύρω από τη συμμετοχή της: «Έντεν, θα ήθελα να σου ευχηθώ καλή επιτυχία. Ξέρεις κάτι; Έχεις ήδη πετύχει! Διότι δεν συμμετέχεις μόνο στη Eurovision με περήφανο και πολύ εντυπωσιακό τρόπο, αλλά επίσης αντιμετωπίζεις με επιτυχία ένα άσχημο κύμα αντισημιτισμού – και εκπροσωπείς το Κράτος του Ισραήλ με τεράστια τιμή. Να είστε ευλογημένοι, να έχετε επιτυχία και να ξέρεις ότι όταν σας γιουχάρουν, εμείς σας επευφημούμε».
Η υποστήριξη της ισραηλινής κυβέρνησης προς την Έντεν ήταν μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας να ενισχυθεί το εθνικό αίσθημα ενότητας. Παρά τις αντιδράσεις και τις έντονες αποδοκιμασίες από μερίδα κοινού στον τελικό της διοργάνωσης, το Ισραήλ κατέκτησε την 5η θέση στον διαγωνισμό. Στην ψηφοφορία του κοινού (televoting), η συμμετοχή έλαβε 323 βαθμούς, καταγράφοντας ένα από τα υψηλότερα σκορ της βραδιάς. Και πάλι ο Μπέντζαμιν Νετανιάχου δεν έχασε την ευκαιρία να κάνει μια δήλωση με πολιτικό αποτύπωμα: «Έντεν, τι επιτυχία και τι τιμή μας έφερες! Σε αποδοκίμασαν, αλλά εμείς φωνάξαμε: Douze points! Κράτησες ψηλά το κεφάλι του Ισραήλ στην Ευρώπη».
Η στρατηγική του Ισραήλ δεν περιορίζεται μόνο στη μουσική σκηνή, αλλά επεκτείνεται και στη διοργάνωση του διαγωνισμού. Όταν η χώρα κέρδισε την Eurovision και ανέλαβε τη φιλοξενία, επιδίωξε να αξιοποιήσει τον διαγωνισμό ως ευκαιρία να προβάλει μια σύγχρονη και ελκυστική εικόνα του Ισραήλ. Η διοργάνωση του διαγωνισμού Eurovision 2019 στο Τελ Αβίβ. επικεντρώθηκε στο να προβάλλει το Ισραήλ ως ένα ανοιχτό, πολυπολιτισμικό και δυναμικό μέρος. Οι διοργανωτές ενσωμάτωσαν εβραϊκά σύμβολα, τη γλώσσα και το μπλε χρώμα – στοιχεία που ενίσχυσαν την κρατική ταυτότητα του Ισραήλ μέσα από έναν δημοφιλή πολιτιστικό θεσμό.
Η συμμετοχή του Ισραήλ στη Eurovision δεν αφορά μόνο τη μουσική – είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη διεθνή του εικόνα, την πολιτιστική του πολιτική και τη διπλωματική του στρατηγική. Από την πρώτη του νίκη το 1978 μέχρι σήμερα, ο διαγωνισμός αποτέλεσε μια σημαντική πλατφόρμα για την προβολή της χώρας. Συνολικά, το Ισραήλ αξιοποιεί τη Eurovision όχι μόνο για να υπογραμμίσει την ανθεκτικότητα του εβραϊκού λαού, αλλά και για να προωθήσει μια θετική εικόνα της χώρας στη διεθνή σκηνή. Ο διαγωνισμός λειτουργεί ως εργαλείο πολιτιστικής διπλωματίας, μέσω του οποίου το Ισραήλ παρουσιάζεται ως ένας ελκυστικός τόπος για να ζει, να εργάζεται και να διασκεδάζει κανείς.
Παπαδόπουλος Γεώργιος
Βιβλιογραφία
Αναστασοπούλου, Ε. (2024, May 10). Eurovision: Η Έντεν Γκολάν και η διεθνής πολιτική. Deutsche Welle. https://www.dw.com/el/eurovision-%CE%B7-%CE%AD%CE%BD%CF%84%CE%B5%CE%BD-%CE%B3%CE%BA%CE%BF%CE%BB%CE%AC%CE%BD-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%AE%CF%82-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE/a-69041006
Κουρούση, Ν. (2023, May 13). H γεωπολιτική της Eurovision: H διπλωματία πίσω από μουσική. Philenews. https://www.philenews.com/politiki/article/1316485/h-geopolitiki-tis-eurovision-h-diplomatia-piso-apo-mousiki/
Πρώτο Θέμα. (2024, May 12). Eurovision: Έντονες αποδοκιμασίες και γιουχαΐσματα στην εμφάνιση του Ισραήλ. https://www.protothema.gr/life-style/article/1496726/eurovision-edones-apodokimasies-kai-giouharismata-stin-emfanisi-tou-israil/
Πρώτο Θέμα. (2024, 12 Μαΐου). Eurovision 2024: Ο Νετανιάχου συνεχάρη την Γκολάν – Σε αποδοκίμασαν κι εμείς φωνάξαμε ‘douze points‘. https://www.protothema.gr/world/article/1496889/eurovision-2024-o-netaniahou-sunehari-tin-golan-se-apodokimasan-ki-emeis-fonaxame-douze-points/
Fernández del Campo, G. (2021). Eurovision Song Contest: Soft power and cultural diplomacy in the European Union. Universidad Pontificia Comillas. https://repositorio.comillas.edu/xmlui/bitstream/handle/11531/47536/TFG%20-%20Fernandez%20del%20Campo%2C%20Garazi.pdf?sequence=1&isAllowed=y
L’Orient Today. (2024, March 11). Is Eurovision Israel’s favorite soft power tool? L’Orient Today. https://today.lorientlejour.com/article/1413372/is-eurovision-israels-favorite-soft-power-tool.html
Mengisto, E. (2024, March 16). What we talk about when we talk about Israel at Eurovision. Eurovision Fam. https://eurovisionfam.com/what-we-talk-about-when-we-talk-about-israel-at-eurovision/
Nordstrom, L. (2024, May 11). Eurovision: Israel in spotlight as politics once again becomes star of show – Eden Golan. France 24. https://www.france24.com/en/europe/20240511-eurovision-israel-in-spotlight-as-politics-once-again-becomes-star-of-show-eden-golan
Strudwick, M. (2024, May 9). ‘I won’t let anything break me’: Israeli Eurovision singer forced to stay in her hotel room and protected around the clock by bodyguard after being targeted by furious pro-Palestine crowd says she will not give up. Daily Mail. https://www.dailymail.co.uk/news/article-13400409/israel-eurovision-eden-golan-pro-palestine-protest.html
The Security Distillery. (2024). Harmonies of Influence: Exploring the Political Dimension of Eurovision. The Security Distillery. https://thesecuritydistillery.org/all-articles/harmonies-of-influence-exploring-the-political-dimension-of-eurovision
Volitaki, E. (2023). The Eurovision Song Contest as a Soft Power and Cultural Diplomacy Tool: The Cases of Ukraine and Israel. University of Cyprus. https://gnosis.library.ucy.ac.cy/bitstream/handle/7/65569/Eirini_Volitaki.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Πηγή εικόνας: https://www.pexels.com/photo/people-enjoying-the-concert-1047442/