Massimo Rogante1*, Claudio Santelli2
1Rogante Engineering Office, Contrada San Michele n. 61, 62012 Civitanova Marche, Italy 2Santelli Medical Office, Rapagnano, Italy
*Corresponding author: main@roganteengineering.it; +390733775248
Περίληψη
Τα καταλληλότερα αποτελέσματα εκμάθησης επιτυγχάνονται όταν η διαμορφωμένη ύλη είναι ξεκάθαρα προσδιορισμένη, κατανοητή και έχει επιτευχθεί από τον μαθητή. Ο εκπαιδευόμενος θα πρέπει να αναπτύξει μια ατομική διαδικασία εκμάθησης, παράλληλα, εμπνέοντας τον εαυτό του και εμπλέκοντας τις δικές του ικανότητες μέσα από φυσικές νοητικές διαδικασίες. Εκτός από τα κίνητρα και τις σχετικές ευκαιρίες που χρησιμεύουν ως μέσο εκμάθησης, πρακτικές προτάσεις που αποκτήθηκαν μέσω της εμπειρίας και των ειδικών μελετών από τον Δρ. Ing. Massimo Rogante για την ανάπτυξη μιας νέας απλής μεθόδου κατάλληλης για την οργάνωση της μελέτης και από τον Δρ. Claudio Santelli για τη συνοδεία αυτής της μεθόδου με σημαντική συμβολή στη νευροβιολογία της εκμάθησης και της μνήμης.
Σε αυτό το άρθρο, μετά από μια εισαγωγή στην οποία ανασκοπήθηκαν ορισμένες υπάρχουσες μέθοδοι που σχετίζονται με τη εκμάθηση και τον προγραμματισμό σπουδών, παρουσιάζεται μια νέα απλή μέθοδος, η οποία έχει δοκιμαστεί με επιτυχία εδώ και χρόνια. Αυτή η προσέγγιση αποδείχτηκε έγκυρη για την επίτευξη των κύριων στόχων, δηλαδή τη μάθηση, την επιτυχή επιτυχία των εξετάσεων, την όσο το δυνατόν περισσότερο μνήμη των τεχνικών-πολιτιστικών γνώσεων που μελετήθηκαν και την αποτελεσματική εφαρμογή του πλούτου των γνώσεων που αποκτήθηκαν στη μελλοντική επαγγελματική ζωή.
Λέξεις κλειδιά
Οργάνωση μελέτης, εκμάθηση, μνήμη, νευροβιολογία, νευρωνικά δίκτυα.
1. Εισαγωγή
Η διαδικασία εκμάθησης περιλαμβάνει όλες τις αισθήσεις μας και είναι ένα εσωτερικό γεγονός τόσο νοητικά όσο και ως ανθρώπινη δραστηριότητα με σημαντικές επιπτώσεις στην καριέρα και τη ζωή. Τα επαρκή κίνητρα και οι ουσιαστικές συνθήκες λειτουργούν ως μέσα εκμάθησης. Οι κατάλληλες δραστηριότητες βοηθούν στην ενίσχυση της εκμάθησης και τη διευκόλυνσή της. Αυτές οι δραστηριότητες θα πρέπει να αναπτύσσονται σύμφωνα με τις ικανότητες του μαθητή και το πολυεπίπεδο περιβάλλον [1].
Ακολουθεί μια προκαταρκτική ανασκόπηση των κύριων προσεγγίσεων εκμάθησης που είναι διαθέσιμες επί του παρόντος στην επιστημονική βιβλιογραφία και παρέχονται για να βοηθήσουν την διαδικασία εκμάθησης σε ατομικό, ομαδικό ή οργανωτικό επίπεδο. Το κριτήριο με το οποίο επιλέχθηκαν αυτές οι προσεγγίσεις ήταν να βρεθούν οργανωτικές μέθοδοι μελέτης οι οποίες, μέσα από διαδοχικές φάσεις, σχεδιάστηκαν να οδηγήσουν σταδιακά τον μαθητή στην πλήρη εκμάθηση του αντικειμένου.
Οι αποκαλούμενες μέθοδοι εκμάθησης διά ανακαλύψεως, για παράδειγμα, είναι συστατικά της εκπαιδευτικής πρακτικής που προάγουν το μονοπάτι προς την ενεργό εκμάθηση που είναι προσανατολισμένη στη διαδικασία καθώς και αυτοκατευθυνόμενη [2]. Αυτές οι μέθοδοι βασίζονται στην ιδέα ότι οι μαθητές δημιουργούν τη δική τους κατανόηση και γνώση μέσω της εμπειρίας και στοχάζονται πάνω σε αυτές τις εμπειρίες, αλληλεπιδρώντας με το περιβάλλον τους και παρακινούμενοι να σκέφτονται, να υποθέτουν, να αμφισβητούν, να εικάζουν και να συνεργάζονται με άλλους, αναπτύσσοντας εμπιστοσύνη στην επίλυση προβλημάτων[3]. Υπάρχει μια συνοπτική μέθοδος εκμάθησης, για παράδειγμα που βασίζεται στη χρήση της χαρτογράφησης μυαλού για την ενσωμάτωση όλων των σημειώσεων της τάξης σε χάρτες μυαλού και επίσης στην εκμάθηση
ορισμένων επιτυχημένων δεξιοτήτων [4]. Τέτοιες μέθοδοι χρησιμοποιούν μια ενεργητική, γνωστική, εποικοδομητική διαδικασία που βασίζεται στην έρευνα, αποφεύγοντας την παθητική και κουραστική απομνημόνευση. Αυτό αντιμετωπίζει τη μάθηση ως μια διαδικασία πολλαπλών βημάτων κατά την οποία ο εκπαιδευόμενος οργανώνει και συνδέει βασικές έννοιες μέσω οπτικών χαρτών, κριτικής σκέψης και θέτοντας βασικές ερωτήσεις [5]. Μια προσέγγιση στην εκμάθηση περιλαμβάνεται επίσης στο λεγόμενο εργαλείο σκέψης «mind map», το οποίο είναι μια μορφή λήψης σημειώσεων που μπορεί να χρησιμοποιηθεί όπου κανονικά θα κρατούνταν γραμμικές σημειώσεις, όπως κατά την έρευνα, τη μελέτη ή την παρακολούθηση μαθημάτων. 6].
Διάφορα πειράματα έχουν διεξαχθεί σε όλο τον κόσμο για την ανάλυση της διαδικασίας εκμάθησης. Οι μεταγνωστικές δεξιότητες ή στρατηγικές έχουν μελετηθεί, για παράδειγμα, λαμβάνοντας υπόψη τυχαία 400 επιλεγμένους φοιτητές από διαφορετικά σχολεία και τμήματα του Πανεπιστημίου του Gazi, στην Τουρκία, το 2012. Η επιλογή τους έγινε σύμφωνα με τα επίπεδα εμπιστοσύνης στον εαυτό τους που αντιλαμβάνονται εν όψει της εκμάθησης. Όσοι είχαν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση στις ικανότητές τους απέδωσαν καλύτερα χρησιμοποιώντας τις στρατηγικές της λήψης σημειώσεων, της σύνοψης, του προβληματισμού, της δράσης και της επανεξέτασης των όσων έμαθαν, σε συνδυασμό με πράγματα που είχαν ήδη γνωρίσει, όντας σε θέση να αντιμετωπίσουν περίπλοκες εργασίες ως προκλήσεις για να τις κατακτήσουν [7].
Κατά την πρόοδο της σχολικής καριέρας, π.χ. μεταβαίνοντας από το γυμνάσιο στο πανεπιστήμιο, οι μαθητές πρέπει να διαχειρίζονται την εκπαίδευσή τους όλο και περισσότερο και να αφιερώνουν αυξανόμενη ενέργεια για να γίνουν αυτοδιαχειριζόμενοι μαθητές. Απαιτούνται απαραίτητες οργανωτικές και δεξιότητες μελέτης για να χωριστούν οι εργασίες στην τάξη και οι εργασίες για το σπίτι σε δευτερεύουσες εργασίες και να χρησιμοποιηθεί ο χρόνος κερδοφόρα για την ολοκλήρωση εργασιών όπως η διατήρηση διαβαθμισμένων εγγράφων και άλλων κειμένων για μεταγενέστερη ανάκτηση, η τακτική ανασκόπηση των σημειώσεων της τάξης, η ανάγνωση μαθημάτων και η πρακτική αποτελεσματικών τεχνικών μελέτης. Ορισμένες έννοιες που μπορούν να σας βοηθήσουν να μελετήσετε πιο αποτελεσματικά και να οργανωθείτε έχουν αναφερθεί στο [8] και οι ακόλουθες μέθοδοι εκμάθησης μπορούν να αναφερθούν ως περαιτέρω παραδείγματα:
• η μέθοδος case study (μελέτης της περίπτωσης), μια τεχνική εκμάθησης στην οποία ο μαθητής διεξάγει μια σε βάθος εξέταση σύνθετων φαινομένων μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο και μια πραγματική κατάσταση (δηλαδή την περίπτωση), αναλύοντάς την και χρησιμοποιώντας πραγματικές πληροφορίες ως μεθοδολογικό εργαλείο [9].
• η μέθοδος μελέτης Pomodoro, μια τεχνική διαχείρισης χρόνου που περιλαμβάνει τη χρήση χρονοδιακόπτη για σύντομες και έντονες συνεδρίες εργασίας, που η κατά παράδοση διάρκεια ειναι των 25 λεπτών [10, 11].
• Η τεχνική εκμάθησης του Feynman, στην οποία η διαδικασία εκμάθησης λαμβάνει χώρα μέσω της πράξης της διδασκαλίας. Οι μαθητές επιλέγουν ένα θέμα, στη συνέχεια το εξηγούν με τα δικά τους λόγια σαν να διδάσκουν, στη συνέχεια βελτιώνουν τις εξηγήσεις τους και επαναλαμβάνουν τη διαδικασία μέχρι να κατακτήσουν το θέμα [12].
• η μέθοδος PQ4R, που υιοθετήθηκε για την ανάγνωση και κατανόηση λεπτομερών επιστημονικών κειμένων, με έμφαση στην κατανόηση και διατήρηση του περιεχομένου και όχι στην ταχύτητα ανάγνωσης: τα γράμματα P, Q και 4×R υποδεικνύουν τα 6 διαφορετικά βήματα που απαιτούνται για την επεξεργασία του κειμένου [13];
• η μέθοδος SQ3R, στην οποία ο μαθητής αναμένεται να αναπτύξει την κατανόησή του για το κείμενο εμπλέκοντας σκόπιμα στη διαδικασία ανάγνωσης πριν, κατά τη διάρκεια και μετά: τα γράμματα S, Q και 3×R υποδεικνύουν σε αυτήν την περίπτωση τα 5 διαφορετικά βήματα που απαιτούνται όταν υπάρχει ενεργητική και αποτελεσματική ανάγνωση ενός συγκεκριμένου κειμένου [14].
Ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό και βοηθητικοί πόροι, όπως παρουσιάσεις διαφανειών, βίντεο, προσομοιώσεις, φύλλα εργασίας και επιτραπέζιες δοκιμές έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια, καθώς και αυτόνομες και ολοκληρωμένες διαδικτυακές λύσεις, που επιτρέπουν στους μαθητές να ολοκληρώσουν εργασίες, να αποκτήσουν αυτόματο feedback και να εμπλακούν με τους συμμαθητές και τους εκπαιδευτές τους. Το διδακτικό υλικό, σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να είναι επαρκώς ενοποιημένο: μαθήματα που συγκεντρώνονται με τη συλλογή υλικού από πολλαπλές πηγές. Αυτό είναι σε αντίθεση με ένα εμπορικό ή ανοιχτό εγχειρίδιο, μπορεί να μην έχει ενσωματωμένες περιλήψεις, χρονοδιαγράμματα, βασικές πληροφορίες ή τη ρητή ερμηνεία που απαιτείται για να βοηθήσει τους μαθητές να κατανοήσουν πλήρως το θέμα. Για τη διευκόλυνση της εκμάθησης των μαθητών, επομένως, προτείνεται η προετοιμασία με σχόλια έχοντας ως βάση τα συμφραζόμενα, για παράδειγμα με την προσθήκη του περιεχομένου υπό τη μορφή ηχογραφημένων ή γραπτών διαλέξεων ή με την ενσωμάτωσή του σε συζητήσεις και άλλες δραστηριότητες εκμάθησης [15].
Το καλύτερο πρόγραμμα σπουδών, ωστόσο, είναι αναμφίβολα αυτό που προσαρμόζεται στις ανάγκες του κάθε φοιτητή, ακόμη και στον τομέα των σπουδών ανώτερου επιπέδου, λόγω των διαφορετικών προγραμμάτων σπουδών και δεξιοτήτων του συγκεκριμένου φοιτητή. Η εκμάθηση και η μνήμη, ωστόσο, έχουν νευροβιολογικά ερείσματα που καλλιεργούνται και αναπτύσσονται με την εφαρμογή μιας νέας απλής ειδικής μεθόδου για την οργάνωση της μελέτης, η οποία αναπτύχθηκε σχολαστικά και βελτιώθηκε κατά τη διάρκεια των πανεπιστημιακών σπουδών και η οποία παρουσιάζεται στην επόμενη ενότητα.
2. Η νέα απλή μέθοδος για την οργάνωση των σπουδών (ΜΟΣ)
Αυτή η ΜΟΣ, που επινοήθηκε από τον Dr. Ing. Massimo Rogante, είναι ένα έγκυρο εργαλείο εκμάθησης που έχει δοκιμαστεί με επιτυχία στην Ιταλία σε διάφορους κλάδους, ειδικά κατά τη διάρκεια πανεπιστημιακών σπουδών, συγκεκριμένα: στη δεκαετία του ’80, στη Μηχανική Μηχανολογία, Ηλεκτρονική Μηχανολογία και Πολιτική Μηχανική στο Πανεπιστήμιο της Ανκόνα και στην Αεροδιαστημική Μηχανολογία στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης. Επίσης κατά τη δεκαετία του ’90, στο Διδακτορικό της Πυρηνικής Μηχανολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια. Αυτή η ΜΟΣ επέτρεψε σε όλους τους δεκάδες φοιτητές που το έχουν υιοθετήσει να περάσουν έξοχα τις πανεπιστημιακές τους εξετάσεις και γενικά μπορεί να εφαρμοστεί σε διάφορες ανώτερες εκπαιδεύσεις καθώς και στις πανεπιστημιακές σπουδές. Σε σύγκριση με προϋπάρχουσες μεθόδους, αυτή η MΟΣ βοηθά: στην επίλυση του προβλήματος του ορθού σεβασμού του διαθέσιμου χρόνου για μελέτη και ειδικότερα των προθεσμιών για τις εξετάσεις. Βελτιστοποιεί αυτούς τους χρόνους προετοιμασίας και βοηθάει στην απόκτηση βαθύτερης γνώσης του θέματος που μελετήθηκε, στερεώνοντάς τους στη μακροπρόθεσμη μνήμη και αποφεύγοντας το να εμφανίζεται κανείς
απροετοίμαστος στις εξετάσεις ή να έχει μη ικανοποιητικά αποτελέσματα. Αποτελείται από πέντε διαδοχικά στάδια που πρέπει να αντιμετωπίσει ο μαθητής με δέσμευση και ενθουσιασμό για τα θέματα εκμάθησης.
1ο στάδιο
Μάθετε ακριβώς τι πρέπει να μελετήσετε. Επομένως, συλλέξτε όλο το απαραίτητο υλικό: προσωπικές σημειώσεις από τα μαθήματα του καθηγητή του μαθήματος, βιβλία, φυλλάδια, διαγράμματα και διάφορα σχέδια και οτιδήποτε άλλο προτείνει ο καθηγητής, τα οποία πρέπει να συμβουλευτείτε, ειδικά για να διαλύσετε τυχόν αμφιβολίες.
Πρέπει να επιτύχετε την ασφάλεια να έχετε όλο το απαραίτητο υλικό για να αντιμετωπίσετε τη μελέτη.
2ο στάδιο
Διαβάστε και εξετάστε διεξοδικά το υλικό που συγκεντρώθηκε στο 1ο στάδιο, προσπαθώντας μόνο να το κατανοήσετε. Δεν πρέπει να συνεχίζει κανείς να διαβάζει όταν μια έννοια, μια φόρμουλα ή
ακόμα και μια λέξη δεν γίνεται κατανοητή: πριν συνεχίσει, είναι απαραίτητο να διευκρινίσει το νόημα των όσων ήδη έχει διαβάσει.
Ο σκοπός αυτού του σταδίου είναι μόνο να κατανοήσει όλα όσα γράφονται, χωρίς να προσπαθεί να θυμηθεί ή να απομνημονεύσει.
3ο στάδιο
Να συνθέσετε περίληψη των κειμένων που εξετάστηκαν σε ειδικό τετράδιο. Αυτό είναι το πιο σημαντικό και υπεύθυνο στάδιο: η περίληψη πρέπει να συνταχθεί πολύ σωστά και όσο το δυνατόν πιο ξεκάθαρα και πρέπει να τη μελετήσετε αμέσως μετά. Η ίδια περίληψη πρέπει να συλλέγει, στο σύνολό τους, έννοιες, ιδέες, ερωτήσεις, αρχές, κανόνες, θεωρήματα και τύπους που καλύπτονται, επισημαίνοντας επίσης τους κύριους σκοπούς του μαθήματος, με απαραίτητο και επαρκή τρόπο για την λαμπρή επιτυχία της ερώτησης ή της εξέτασης.
Επίσης σε αυτό το στάδιο, για να αποφευχθεί η αναφορά κειμένων που δεν αφορούν τα απαιτούμενα θέματα στο τετράδιο, σε περίπτωση αμφιβολίας, πρέπει να συμβουλευτείτε τον καθηγητή του μαθήματος και, ενδεχομένως, όποιον πέρασε πρόσφατα με επιτυχία την εξέταση. Συνιστάται επίσης να γράψετε όλα τα διαγράμματα – τεχνικά, λογικά κ.λπ.- στο σημειωματάριο. -, σχέδια και γραφικά προς μελέτη, προσπαθώντας τη χρησιμοποίηση με διαφορετικά μελάνια για τη βελτίωση της κατανόησής τους.
Με αυτόν τον τρόπο, πρέπει να είναι δυνατό να μην χρειαστεί πλέον το υλικό που είχε συλλεχτεί στο 1ο στάδιο, εκτός από τις περιπτώσεις που πρέπει ο φοιτητής να παρουσιάζει ασκήσεις προς εκτέλεση. Το τελευταίο πρέπει να αντιμετωπιστεί παράλληλα με τη μελέτη, μόλις διακατέχει κανείς τα θέματα που καλύπτονται σε αυτά.
4ο στάδιο
Μελετήστε ότι περιέχεται στο τετράδιο περιλήψεων που ετοιμάστηκε στο 3ο στάδιο, για να θυμηθείτε ό,τι έχει ήδη γίνει κατανοητό -και εν μέρει απομνημονεύτηκε αυτόματα- μέσω της προετοιμασίας του ίδιου τετραδίου.
Συνιστάται η διεξαγωγή της μελέτης ως εξής: διαβάστε δυνατά και επανειλημμένα έννοια προς έννοια προσεκτικά, σαν να βρίσκεστε μπροστά στον εξεταστή. Ύστερα, πάντα να επαναλαμβάνετε χαμηλόφωνα αυτό που μόλις διαβάσατε, και αυτό πολλές φορές και με ενθουσιασμό, σαν να απευθύνεστε σε ένα άτομο που δεν γνωρίζει το θέμα.
Γράψτε τους μαθηματικούς τύπους που μπορεί να υπάρχουν στο κείμενο πολλές φορές, μέχρι να τους μάθετε μαζί με την ακριβή τους σημασία και τη μονάδα μέτρησης κάθε συμβόλου που υπάρχει. Το ίδιο ισχύει και για τα διαγράμματα και τα σχέδια προς μελέτη.
Κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου, απαριθμήστε ξεχωριστά και πολύ προσεκτικά τις έννοιες, τους τύπους και, γενικά, όσα ήταν δύσκολα να κατανοήσετε ή να θυμηθείτε.
5ο στάδιο
Ανασκόπηση (Επανάληψη). Ξαναδιάβασε ολόκληρο το σημειωματάριο, κάνοντας μια παύση στα δύσκολα σημεία, που έχουν ήδη αναφερθεί κατά τη διάρκεια της μελέτης στο 4ο στάδιο και ανακαλώντας τα μέχρι να διαλυθούν όλες οι παραμικρές αμφιβολίες.
Αυτό το στάδιο είναι επίσης απαραίτητο για να σχηματιστεί γρήγορα και νοερά μια πλήρης εικόνα όλων των θεμάτων που καλύπτονται.
Το ίδιο στάδιο μπορεί επίσης να επαναληφθεί περισσότερες από μία φορές, για να διατηρηθεί η μέγιστη δυνατή σαφήνεια στην έκθεση του θέματος για μεγάλο χρονικό διάστημα, μαζί με μια αξιοσημείωτη ετοιμότητα κατά τη διάρκεια της εξέτασης.
3. Περαιτέρω πρακτικές συμβουλές
Αφιερώστε τις καλύτερες ώρες της ημέρας για μελέτη. Τα στάδια 2, 4 και 5, ειδικότερα, δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται σε κατάσταση κόπωσης, πέψης, διέγερσης.
Μελετήστε ήρεμα, εστιάζοντας αποκλειστικά επί του θέματος και αποφεύγοντας τυχόν ευκαιρίες που αποσπούν την προσοχή, όπως ο θόρυβος του περιβάλλοντος, η έντονη μουσική που αποσπά την προσοχή, η συνομιλία, ο καπνός ή ένα τηλέφωνο που δεν είναι σε αθόρυβη λειτουργία. Ο καλύτερος ήχος για παραγωγικότητα είναι η σιωπή (ησυχία). Ένα διάλειμμα μπορεί να γίνει κάθε λίγες ώρες για να ακούσετε μουσική, π.χ. για 15 λεπτά [16].
Οργανώστε ένα πρόγραμμα σπουδών, αναβάλλοντας άλλους τύπους δεσμεύσεων εκτός του ίδιου προγράμματος. Τα στάδια 2, 3 και 4, από αυτή την άποψη, μπορούν να χωριστούν σύμφωνα με ένα ημερολόγιο μελέτης, που θα προετοιμαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να διατηρείται ένα δίκαιο περιθώριο χρόνου, πριν από την εξέταση, κατά την αναθεώρηση και την ξεκούραση. Για παράδειγμα, δείτε τον Πίνακα 1.
| Τετάρτη 6 Μαρ | Πέμπτη 7 Μαρ | Παρασκευή 8 Μαρ | Σάββατο 9 Μαρ | —— | |
| πρωί | Στάδιο 2 Βιβλίο XXX σελ. 251- 300 | Στάδιο 2 Βιβλίο XXX σελ. 351- 400 | ξεκούραση | Στάδιο 3 Βιβλίο XXX σελ. 21-40 | …… |
| απόγευμα και βράδυ | Στάδιο 2 Βιβλίο XXX σελ. 301- 350 | Στάδιο 2 Βιβλίο XXX σελ.401- τέλος | Στάδιο 3 Βιβλίο XXX κλπ. κλπ.σελ. 1-20 | …… |
Πίνακας 1. Παράδειγμα ανάλυσης ημερολογίου μελέτης.
Το ημερολόγιο πρέπει να οργανωθεί από τον καθένα σύμφωνα με τις δικές του δεξιότητες μελέτης. Το ίδιο αποδεικνύεται χρήσιμο πάνω απ’ όλα όταν διατίθεται συγκεκριμένο χρονικό διάστημα για μελέτη. Μόλις καθιερωθεί, το ημερολόγιο πρέπει να τηρείται αυστηρά, να αντισταθμίζονται τυχόν καθυστερήσεις και να προβλεφθεί η μελέτη, ωστόσο, όταν αυτό είναι δυνατόν.
Κατά τα τελευταία στάδια της μελέτης, αποφύγετε οπωσδήποτε σε κάθε περίπτωση: απώλεια χρήσιμων ωρών ύπνου, αλκοόλ, κάπνισμα, σημαντική σωματική καταπόνηση και υπνωτικά χάπια. Αντίθετα, εξασφαλίστε τα σωστά διαστήματα χαλάρωσης και αναψυχήςνέωσης. Συνιστάται να μελετάτε μόνοι: μπορείτε να συμβουλευτείτε τους συμφοιτητές, όταν είναι απαραίτητο, αλλά αφού έχετε ήδη αναλάβει τη μελέτη μόνοι. Μόνο τότε, από τη σύγκριση και την επαλήθευση με τους ίδιους τους συναδέλφους, θα μπορέσετε να αντληθεί το σωστό όφελος.
4. Νευροβιολογία της εκμάθησης και της μνήμης στο πλαίσιο αυτής της μεθόδου ΜΟΣ
Αυτή η ΜΟΣ περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία που αντιπροσωπεύουν τη νευροβιολογική βάση της εκμάθησης και της μνήμης, βλέπε Εικόνα 1
Εικόνα 1. Το σχήμα 5 σταδίων της MΟΣ: 1 πλήρης συλλογή κειμένων προς μελέτη. 2 ανάγνωση των κειμένων που έχουν συλλεχθεί για την κατανόηση του νοήματός τους. 3 σύνταξη μιας περίληψης των κειμένων που εξετάστηκαν σε ένα σημειωματάριο που περιέχει επίσης διαγράμματα, σχέδια και γραφήματα. 4 μελέτη και απομνημόνευση της περίληψης. 5 επαναλαμβανόμενη αναθεώρηση του πίνακα περιεχομένων.
Ο ενθουσιασμός ενεργοποιεί τη συναισθηματική μνήμη της οποίας η ανατομική έδρα βρίσκεται στην αμυγδαλή εγκεφάλου, η οποία διεγείρεται από εσωτερικές και εξωτερικές παρορμήσεις. Ο ενθουσιασμός επίσης «χρωματίζει» τα ίχνη της μνήμης ερμηνεύοντάς τα σύμφωνα με την υποκειμενική γλώσσα των συναισθημάτων, καταγράφοντας αισθητηριακά δεδομένα μέσω συνδέσεων με τον θάλαμο, τον υποθάλαμο και τον ιππόκαμπο [17]. Οι πιο υπεύθυνες δομές για τις διαδικασίες της μνήμης είναι ο ιππόκαμπος και η αμυγδαλή, δύο υποφλοιώδεις δομές στον κροταφικό λοβό, οι οποίες αποτελούν μέρος του μεταιχμιακού συστήματος. Ο ιππόκαμπος παίζει πρωταρχικό ρόλο στη διαμόρφωση της βραχυπρόθεσμης μνήμης, αλλά όχι της μακροπρόθεσμης μνήμης. Η αμυγδαλή, από την άλλη, αποδίδει ένα ιδιαίτερα συναισθηματικό ή/και ευαίσθητο νόημα στις πληροφορίες, εμπεδώνοντάς τις με την πάροδο του χρόνου. Η αμυγδαλή καθιστά επίσης δυνατή τη συσχέτιση ενός ερεθίσματος με μια ανταμοιβή ή ποινή [18].
Η μνήμη αποθηκεύεται αρχικά ως μια παροδική αλλαγή που μπορεί να παγιωθεί σε ένα ίχνος μακροπρόθεσμης μνήμης. Η ενοποίηση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη συναισθηματική κατάσταση. Η αλληλεπίδραση μεταξύ αυτών των δύο δομών, του ιππόκαμπου και της αμυγδαλής, είναι καθοριστική σε πολλές μορφές εκμάθησης και μνήμης. Ο ιππόκαμπος, όπως και η αμυγδαλή, παρουσιάζει έναν τύπο συναπτικής πλαστικότητας που είναι γνωστός ως μακροχρόνια ενίσχυση (LTP). Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι η ενοποίηση του LTP του ιππόκαμπου μπορεί να ρυθμιστεί από τη συναισθηματική κατάσταση και την ενεργοποίηση της αμυγδαλής [19]. Η ηρεμία, η σιωπή, η μοναξιά και η συγκέντρωση μειώνουν το στρες και μειώνουν τα επίπεδα κορτιζόλης στο αίμα.
Το σύστημα του ιππόκαμπου είναι πολύ ευαίσθητο στο στρες και η μνήμη μπορεί να αυξηθεί ή να μειωθεί με βάση το υποκειμενικά αντιληπτό αίσθημα στρες [20]. Το οξύ στρες εμποδίζει τα κέντρα μνήμης να ανακτήσουν ορισμένους τύπους αναμνήσεων [21], ενώ στο χρόνιο στρες, οι υψηλές συγκεντρώσεις κορτιζόλης συνδέονται με υπερβολική απελευθέρωση διεγερτικών νευροδιαβιβαστών, με αποτέλεσμα τη μείωση του νευρωνικού τροφισμού και την αναστολή της νευρογένεσης [22].
Το οργανωμένο ημερολόγιο αυτής της MΟΣ, μαζί με μια υγιεινή διατροφή, καλή ποιότητα ύπνου και έναν τρόπο ζωής που βασίζεται σε μέτρια σωματική δραστηριότητα χωρίς κάπνισμα, αλκοόλ κ.λπ., προάγουν το τέλειο ψυχοσωματικό σχήμα και τη βέλτιστη γνωστική απόδοση. Είναι επίσης σημαντικό να επιλέξετε τον τόπο διαμονής και μελέτης προκειμένου να λάβετε τα σωστά περιβαλλοντικά επιγενετικά στοιχεία [23, 24]. Συνιστάται μέτριος περιορισμός των θερμίδων, καθώς οι υπερβολικές θερμίδες μπορούν να μειώσουν τη συναπτική πλαστικότητα. Προτείνεται η παρασκευή ελαφρών γευμάτων με βάση εποχιακά τρόφιμα πλούσια σε ενεργά συστατικά όπως:
• Βιταμίνες της ομάδας Β, για την προστασία της εγκεφαλικής λειτουργίας μειώνοντας τα επίπεδα της ομοκυστεΐνης στο αίμα (αυγά, κοτόπουλο, ψάρι, λαχανικά).
• Βιταμίνη C, χρήσιμη για τον εγκεφαλικό ιστό και για τη διαχείριση του στρες (μαύρες σταφίδες, πιπεριές, εσπεριδοειδή, μπρόκολο).
• Βιταμίνη Ε, χρήσιμη για την προστασία των συναπτικών μεμβρανών από το οξειδωτικό στρες και τη βελτίωση της γνωστικής απόδοσης (εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, καρύδια, αμύγδαλα, ξηροί καρποί Βραζιλίας, φουντούκια, σπόροι λιναριού, ελιές, αυγά, πράσινα φυλλώδη λαχανικά, δημητριακά ολικής αλέσεως εξευγενισμένα, ειδικά όστρακα και βρώμη).
• Βιταμίνη Κ, για τη βελτίωση της γνωστικής λειτουργίας (λάχανο πλούσιο σε γλυκοσινολικές ενώσεις ικανό να διατηρεί υψηλά επίπεδα του νευροδιαβιβαστή ακετυλοχολίνη σε συναπτικό επίπεδο για υγιή εγκέφαλο και καθαρές αναμνήσεις).
• Ψευδάργυρος, Μαγνήσιο και Τρυπτοφάνη, πρόδρομος της Σεροτονίνης, για αύξηση της μνήμης, των δεξιοτήτων σκέψης και της καλής διάθεσης (κολοκυθόσποροι).
• Ωμέγα 3, για τη διατήρηση της συναπτικής λειτουργίας και της πλαστικότητας των νευρώνων (καρύδια, λιναρόσποροι, λιπαρά ψάρια, σπόροι κολοκύθας).
• Άλφα λιποϊκό οξύ, για αντιοξειδωτική δράση (σπανάκι, μπρόκολο).
• Λυκοπένιο, για την πρόληψη της βλάβης από τις ελεύθερες ρίζες (ντομάτα).
• Τανίνες, ανθοκυανίνες και φαινόλες, για την αύξηση της βραχυπρόθεσμης μνήμης και την προώθηση της αναγέννησης της πορφύρας του αμφιβληστροειδούς (μύρτιλλα, βατόμουρα).
• Μπαχαρικά, για τη βελτίωση της μνήμης και της συγκέντρωσης (φασκόμηλο, δεντρολίβανο, κούρκουμη, κόκκινη πιπεριά) [25].
• Ασταξανθίνη, για την προστασία του αμφιβληστροειδούς και των κυτταρικών μεμβρανών. Επιπλέον, η ασταξανθίνη ενεργοποιεί το γονίδιο FOXO3 που ονομάζεται επίσης «γονίδιο μακροζωίας» [26]. Έχει παρατηρηθεί νευρογένεση του ιππόκαμπου σε ηλικιωμένους που έλαβαν θεραπεία για 4 εβδομάδες με αυτή την ουσία (οστρακοειδή και σολομός).
Γεύματα με υψηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά (κρέας και τυρί) αποθαρρύνονται, καθώς εξαντλούν τα μόρια χρήσιμα για τη γνωστική επεξεργασία [23]. Η σωστή ενυδάτωση είναι σημαντική πίνοντας τουλάχιστον 1,5 λίτρο νερό την ημέρα.
Η καλή ποιότητα ύπνου είναι υψίστης σημασίας για τη σωματική υγεία, την ψυχική ευεξία, την προσοχή και τη δημιουργικότητα [27]. Η απώλεια ύπνου (ολική ή μερική) βλάπτει τις επιδόσεις όπως η εργασιακή μνήμη, η επίβλεψη και οι γνωστικές επιδόσεις, προκαλώντας περαιτέρω μια γενική μείωση της προσοχής [28]. Επιπλέον, η μέτρια σωματική δραστηριότητα μειώνει το οξειδωτικό στρες (δηλαδή το πλεόνασμα των ελεύθερων ριζών) και το νιτρωτικό στρες (δηλαδή το πλεόνασμα
νιτρικού οξειδίου), βελτιώνει τη νευροενδοκρινική αυτορρύθμιση εξουδετερώνοντας τον εκφυλισμό των νευρώνων [29], απελευθερώνει το στρες, αυξάνει τις ενδορφίνες, βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος και διεγείρει την «αντιγηραντική» δραστηριότητα των σιρτουϊνών που προάγουν τη νευρογένεση [30].
Η προπαρασκευαστική υποδιαίρεση της μελέτης στα 5 στάδια δημιουργεί ένα κατασκεύασμα στο οποίο θα οργανωθεί ένας ρυθμικός και ορθολογικός οδηγός για τη μελέτη. Επιπλέον, χάρη στις πληροφορίες που αποστέλλονται στον εγκέφαλο με τη μορφή περιλήψεων, λογικών διαγραμμάτων, σχεδίων και γραφημάτων, ευνοεί τον σχηματισμό των εγκεφαλικών χαρτών του συνδετικού τμήματος μέσω μιας προοδευτικής αναδιαμόρφωσης των νευρωνικών κυκλωμάτων.
Τα νευρωνικά δίκτυα συνήθως απαιτούν τεράστιες ποσότητες δεδομένων για να δημιουργήσουν τις πολύπλοκες αντιστοιχίσεις τους (σύνδεση), επομένως τα νευρωνικά δίκτυα ενισχυμένα με μνήμη βελτιώνουν τους χάρτες σύνδεσης [31]. Η σύνδεση είναι μια δυναμική χαρτογράφηση νευρωνικών δικτύων που ενισχύεται και ενημερώνεται με εμπειρία και εκμάθηση [32]. Η μελέτη και η κωδικοποίησή του ξεκίνησε το 2009, από τον H.S. Seung, από το Τμήμα Εγκεφάλου και Γνωστικών
Επιστημών και το Τμήμα Φυσικής του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης. Οι μέθοδοι νευροαπεικόνισης που χρησιμοποιούνται, λειτουργική συνδεσιμότητα κατάστασης ηρεμίας fMRI [33], για την ανάλυση μηχανισμών φαιάς ουσίας και απεικόνιση διάχυσης για τη μελέτη της λευκής ουσίας, επιτρέπουν την αναπαράσταση των δεσμίδων των αξόνων σε διαφορετικά χρώματα ανάλογα με την κατεύθυνση της συναπτικής ροής.
Ο καθηγητής Seung έχει σχηματοποιήσει την πλαστική αναδιαμόρφωση του συνδέσμου σύμφωνα με το 4R:
R1 = Επαναστάθμιση: οι νευρώνες προσαρμόζουν (ή ξαναζυγίζουν) τις συνδέσεις τους ενισχύοντας ή αποδυναμώνοντάς τις μέσω αλλαγών στον αριθμό των κυστιδίων νευροδιαβιβαστών στις συναπτικές καταλήξεις (βλ. Εικόνα 2).
R2 = Επανασύνδεση: οι νευρώνες επανασυνδέονται δημιουργώντας ή εξαλείφοντας συνάψεις.
R3 = Επανακαλωδίωση: οι νευρώνες αναμορφώνουν νέα κυκλώματα (επανακαλωδίωση) κάνοντας τους κλάδους να μεγαλώνουν ή να συρρικνώνονται.
R4 = Αναγέννηση: δημιουργία και εξάλειψη νευρωνικών κυττάρων [34, 35].
Εικόνα 2. Συναπτική σύνδεση μεταξύ ενός προσυναπτικού νευρώνα άξονα και ενός δενδρίτη μετασυναπτικού νευρώνα. Ο αριθμός των κυστιδίων που περιέχουν τον νευροδιαβιβαστή που απελευθερώνεται στη συναπτική σχισμή ποικίλλει ανάλογα με τα γνωστικά ερεθίσματα που λαμβάνονται.
Αυτά τα νευροφυσιολογικά μοντέλα ενέπνευσαν αρχικά την κατασκευή νευρωνικών δικτύων τεχνητής νοημοσύνης (AI) όπου, σε νευρομορφικά τσιπ που επεξεργάζονται αλγόριθμους και υπολογιστικούς μαθηματικούς υπολογισμούς, η «deep-learning / βαθιά μάθηση» λαμβάνει χώρα σε υπολογιστές και ρομπότ τελευταίας γενιάς ικανά να επεξεργαστούν λειτουργίες και δυναμικές μαθαίνοντας από εμπειρία και παραδείγματα [36].
Η χρήση, σε αυτή τη μέθοδο, γραφημάτων, έγχρωμων διαγραμμάτων, σχεδίων, συμβόλων κ.λπ., ενεργοποιεί τους κατοπτρικούς νευρώνες και προάγει την εϊδητική μνήμη με βάση την οπτική αντίληψη. Οι κατοπτρικοί νευρώνες μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε το νόημα των φυσικών ενεργειών μεταξύ των συνομηλίκων και αποτελούν τη νευρική βάση της μάθησης με μίμηση και συναίσθηση [37]. Τα σήματα που σχετίζονται με τις φιγούρες στα σχέδια, μέσω των νευρώνων του υποθαλάμου, διεγείρουν τον εγκέφαλο να σχηματίσει μνήμες αντικειμένων [38]. Αυτή η πτυχή είναι επίσης η βάση της νευρο-αισθητικής, ενός κλάδου που ιδρύθηκε το 1994 από τον S. Zeki, University College του Λονδίνου. Το 2004, μαζί με τον H. Kawabata, χρησιμοποιώντας την τεχνική Λειτουργικής Μαγνητικής Τομογραφίας (fMRI), παρατήρησε αύξηση της μεταβολικής δραστηριότητας στις τροχιομετωπιαίες περιοχές του εγκεφάλου ενός ατόμου κατά την παρατήρηση έργων τέχνης [39].
Υπάρχουν πολλά ανέκδοτα περίφημων περιπτώσεων εϊδητικής (οπτικής ή φωτογραφικής) μνήμης σε ενήλικες. Ο W.A. Μότσαρτ, για παράδειγμα, μπόρεσε να αναπαράγει μια συμφωνία αφού την άκουσε μόνο μία φορά (σε αυτή την περίπτωση αναφερόμαστε στην εϊδητική μνήμη για τους ήχους) [40].
Ακόμη και ο Ιταλός ουμανιστής (μελετητής ανθρωπιστικών επιστημών) και φιλόσοφος Pico Della Mirandola (Mirandola, 24 Φεβρουαρίου 1463 – Φλωρεντία, 17 Νοεμβρίου 1494), παρέμεινε διάσημος για την ικανότητά του να εκτελεί σύνθετους υπολογισμούς χωρίς να γράφει τίποτα και για τα πολυάριθμα έργα που γνώριζε εκ μνήμης [41].
Συμπεράσματα
Η παρουσιαζόμενη μέθοδος παρέχει στους μαθητές γερές βάσεις για την εφαρμογή της πρακτικής εκπαίδευσης. Ο ενθουσιασμός ενισχύει τη συναισθηματική μνήμη, ενώ η ηρεμία, η σιωπή, η μοναξιά και η συγκέντρωση αποφεύγουν την αγωνία και την επακόλουθη ορμονική αύξηση της κορτιζόλης. Το οργανωμένο ημερολόγιο μαζί με υγιεινή διατροφή, καλή ποιότητα ύπνου και τρόπο ζωής που βασίζεται σε μέτρια σωματική δραστηριότητα απαλλαγμένη από κάπνισμα, αλκοόλ κ.λπ. προάγουν ένα τέλειο ψυχο-σωματικό σχήμα και τη βέλτιστη γνωστική απόδοση.
Η υποδιαίρεση της μελέτης σε μια ακολουθία 5 σταδίων δημιουργεί μια κατασκευή πάνω στην οποία θα οργανωθεί ένας ορθολογικός και προπαρασκευαστικός οδηγός διδασκαλίας. Διεγείρει επίσης τον σχηματισμό εγκεφαλικών χαρτών σύνδεσης μέσω της προοδευτικής αναδιαμόρφωσης νευρωνικών κυκλωμάτων παρόμοια με τον μηχανισμό βαθιάς μάθησης της Τεχνητής Νοημοσύνης, η οποία χτίζει τα δικά της νευρομορφικά τσιπ μιμούμενη τα δυναμικά νευρωνικά κυκλώματα του συνδετικού τμήματος.
Τέλος, τα γραφικά, οι συνδυασμοί χρωμάτων, τα σχέδια, τα σύμβολα κ.λπ. ενεργοποιούν νευρώνες καθρέφτες και εϊδετική μνήμη με βάση την οπτική αντίληψη.
Η έρευνα που σχετίζεται με την αντιγήρανση προσανατολίζεται προς το παρόν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της διάρκειας της υγείας. Εκτός από την προώθηση υγιεινών τρόπων ζωής, επομένως, οι μελλοντικές ερευνητικές δραστηριότητες θα πρέπει να αφιερωθούν στη μελέτη σενολυτικών προϊόντων και συμπληρωμάτων για τη βελτίωση των εκτελεστικών λειτουργιών και των γνωστικών ικανοτήτων υγιών ατόμων, π.χ. προσοχή, δημιουργικότητα, μνήμη, διάθεση και κίνητρο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
[1] Madhavan, T.: Organising Learning Activities.
https://jtmadhavan.files.wordpress.com/2009/09/fel1_3-organizing-learning-activities.pdf
[2] Kistian, A.; Armanto, D. and Sudrajat, A.: The effect of discovery learning method on the Math learning of the V SDN 18 students of Banda Aceh, Indonesia.
British Journal of Education 5(11), 1-11, 2017,
https://www.eajournals.org/wp-content/uploads/The-Effect-of-Discovery-Learning-Method-on the-Math-Learning-of-the-V-Sdn-18-Students-of-Banda-Aceh-Indonesia.pdf, [3] Inventionland Education: Discovery Learning Method.
[4] Krasnic, T.: How to Study with Mind Maps: The Concise Learning Method for Students and Lifelong Learners.
Concise Books Publishing, Slovenia, 2012
[5] Krasnic, T.: Concise learning: learn more & score higher in less time with less effort. Concise Books Publishing, Slovenia, 2010
[6] Buzan, T.: Mind Map Mastery: The Complete Guide to Learning and Using the Most Powerful Thinking Tool in the Universe.
Watkins Publishing, London, United Kingdom, 2018
[7] Kisac, I. and Budak, Y.: Metacognitive strategies of the university students with respect to their perceived self-confidence levels about learning.
Procedia – Social and Behavioral Sciences 116, 3336-3339, 2014,
https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.01.759,
[8] Wright, J.: School-Wide Strategies for Managing… Study Skills/Organization. https://www.interventioncentral.org/academic-interventions/study-organization/school-wide strategies-managing-study-skills-organization
[9] Rashid, Y.; Rashid, A.; Warraich, M.A.; Sabir, S.S. and Waseem, A.: Case Study Method: A Step-by-Step Guide for Business Researchers.
International Journal of Qualitative Methods 18, 1-13 2019,
https://doi.org/10.1177/1609406919862424
[10]Cirillo, F.: The Pomodoro Technique.
https://lasolutionestenvous.com/wp-content/uploads/2014/04/ThePomodoroTechnique_v1- 3.pdf
[11]Wadsworth, W.: Ultimate guide to the Pomodoro Study Method: 9 steps to master your time. https://examstudyexpert.com/pomodoro-study-method/
[12]Tamm, S.: Feynman Technique: A Complete Beginner’s Guide. https://e-student.org/feynman-technique/
[13]Thomas, E.L. and Robinson, H.A.: Improving reading in every class: a sourcebook for teachers. Allyn & Bacon, Boston, USA, 1972
[14]Robinson, F.P.: Effective Study. Harper & Brother Publishers, New York, USA, 1946,
https://ia801603.us.archive.org/19/items/in.ernet.dli.2015.224377/2015.224377.Effective Study.pdf
[15]Zhadko, O. and Ko, S.: Best Practices in Designing Courses with Open Educational Resources. Routledge, Taylor & Francis, Milton Park, Canada, 2019,
[16]Basic Knowledge 101: Learning Methods – Thinking Styles – Teaching Methods. https://www.basicknowledge101.com/subjects/learningstyles.html
[17]Piccininno, D.: La regolazione della memoria emotiva. In Italian.
[18]La Rocca, I.: Stato d’animo e memoria: come l’ emozione influenza il ricordo. In Italian. State of Mind, 145277, 2017,
[19]Almaguer-Melián, W. and Bergado-Rosado, J.A.: Interactions between the hippocampus and the amygdala in synaptic plasticity processes. A key to understanding the relations between motivation and memory.
Revista de Neurologia 35(6), 586-593, 2002, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12389177/ [20]Goldfarb, E.V.; Rosenberg, M.D.; Seo, D.; Constable, R.T. and Sinha, R: Hippocampal seed connectome-based modeling predicts the feeling of stress.
Nature Communication 11, 2650, 2020,
https://doi.org/10.1038/s41467-020-16492-2
[21]Larrosa, P.N.F.; Ojea, A.; Ojea, I.; Molina, V.A.; Zorrilla-Zubilete, M.A. and Delorenzi, A.: Retrieval under stress decreases the long-term expression of a human declarative memory via reconsolidation.
Neurobiology of Learning and Memory 142(A), 135-145, 2017,
https://doi.org/10.1016/j.nlm.2017.03.005,
[22]Biggio, G. and Mostallino, M.C.: Stress, cortisol, neuronal plasticity, and depressive disorder.
Journal of Psychopathology 19, 77-83, 2013,
https://www.jpsychopathol.it/wp-content/uploads/2015/07/13Biggio1.pdf
[23]Santelli, C.: Microtubuli e conduzione dell’informazione epigenetica. In Tonti, M. and Santelli, C., eds.: 2th Exhibition Conference “Art, Microtubules of the Cytoskeleton and Epigenetic Information”, 23 July, 2021. Rasiglia, Italy, 2021.
[24]Santelli, C.: Cell cytoskeleton structure and conduction of environmental biophysical signals through microtubules and microfilaments. In Jozic, S.; Lela, B. and Gjeldum N., eds.: 10th International Conference “Mechanical Technologies and Structural Materials” MTSM 2021, 23-24 September, 2021. Croatian Society for Mechanical Technologies, Split, Croatia, 2021.
[25]Brocadello, F.: Cibo per la mente, quali mangiare per un avere un cervello in salute. In Italian.
https://www.affidea.it/news-eventi/blog/cibo-per-la-mente-quali-mangiare-per-un-avere-un cervello-in-salute/
[26]Willcox, B.J.; Donlon, T.A.; He, Q.; Chen, R.; Grove, J.S.; Yano, K.; Masaki, K.H.; Willcox, D.C.; Rodriguez, B. and Curb, J.D.: FOXO3A genotype is strongly associated with human longevity.
PNAS, 105(37), 13987-13992, 2008,
https://doi.org/10.1073/pnas.0801030105,
[27]King, E. and Scullin, M.K.: The 8-Hour Challenge: Incentivizing Sleep during End-of-Term Assessments.
Journal of Interior Design, 44(2), 85-99, 2019,
https://doi.org/10.1111/joid.12135
[28]Mathew, G.M.; Strayer, S.M.; Ness, K.M.; Schade, M.M.; Nahmod, N.G.; Buxton, O.M. and Chang, A.M.: Interindividual differences in attentional vulnerability moderate cognitive performance during sleep restriction and subsequent recovery in healthy young men. Scientific Reports 11, 19147, 2021,
https://doi.org/10.1038/s41598-021-95884-w
[29]Kiraly, M.A. and Kiraly, S.J.: The Effect of Exercise on Hippocampal Integrity: Review of Recent Research. The International Journal of Psychiatry in Medicine, 35(1), 75-89, 2005,
https://doi.org/10.2190/HX7L-4B40-PQNY-2A4P
[30]X115: Sirtuine, Funzioni, Benefici, Come Attivarle con la Dieta. In Italian. https://magazine.x115.it/x115/sirtuine/
[31]Karunaratne, G.; Schmuck, M.; Le Gallo, M.; Cherubini, G., Benini, L., Sebastian, A. and Rahimi, A.: Robust high-dimensional memory-augmented neural networks. Nature Communications 12, 2468, 2021,
https://doi.org/10.1038/s41467-021-22364-0
[32]Santelli, C.: Epigenetica, connettoma e benessere psicofisico. In Tonti, M. and Santelli, C., eds.: Exhibition Conference “Art and Connectome”, 07 July 2019, Rasiglia, Italy, 2019.
[33]Biswal, B.; Yetkin, F.Z.; Haughton, V.M. and Hyde, J.S.: Functional connectivity in the motor cortex of resting human brain using echo-planar MRI. Magnetic Resonance in Medicine 34, 537-541, 1995,
https://doi.org/10.1002/mrm.1910340409
[34]Seung, S.: Connectome: How the Brain’s Wiring Makes Us Who We Are. Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company, Boston, USA, 2012
[35]Santelli, C.: Scultura ambientale e connettoma. In Italian. Ph.D. Thesis, Academy of Fine Arts, Urbino, Italy, 2018
[36]Kriegeskorte, N. and Golan, T.: Neural network models and deep learning. Current Biology 29(7), R231-R236, 2019,
https://doi.org/10.1016/j.cub.2019.02.034
[37]Napolitano, A.: Study casts new light on mirror neurons. Nature Italy, 2021,
https://doi.org/10.1038/d43978-021-00101-x
[38]Kosse, C. and Burdakov, D.: Natural hypothalamic circuit dynamics underlying object memorization.
Nature Communications 10, 2505, 2019,
https://doi.org/10.1038/s41467-019-10484-7,
[39]Musati, C.: Neuroestetica: i correlati neurali della percezione estetica.
State of Mind, paper 141645, 2016,
http://www.stateofmind.it/2016/12/neuroestetica-correlati-neurali/
[40]Elle, A.: Memoria eidetica: come svilupparla per studiare. In Italian.
[41]Tommasi Candidi, V.: Pico Della Mirandola: il genio prodigioso adottato da Firenze. In Italian.
https://www.tuscanypeople.com/pico-della-mirandola-firenze/
[42]Rogante, M., Santelli, C.: A new simple method for an efficient organization of the learning process.
Interdisciplinary Description of Complex Systems 1(1), 30-40, 2023,
https://hrcak.srce.hr/en/clanak/426096
Mετάφραση και δημοσίευση στα ελληνικά: Ελληνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Διπλωματίας-Ανκόνα Ιταλίας (Traduzione e pubblicazione in lingua greca: Istituto Ellenico della Diplomazia Culturale © Ancona Italia)
